Η πιο μορφωμένη γενιά βιώνει την κρίση

Σε τούτη τη χώρα όλοι έχουμε άποψη για την παιδεία.

Τα παιδιά δεν μαθαίνουνε γράμματα γιατί το σύστημα είναι απαρχαιωμένο, και τους ζητάει να μαθαίνουνε πράγματα άχρηστα για την εποχή μας, λένε οι μοντέρνοι και οι εκσυγχρονιστές.

Τα παιδιά δεν μαθαίνουνε γράμματα γιατί οι δάσκαλοι δεν κάνουνε τίποτε στην τάξη, και ζητάνε πολλά από τα παιδιά μας, λένε οι γονείς.

Τα παιδιά -λένε οι δάσκαλοι- δεν μαθαίνουνε γράμματα γιατί δεν ξέρουνε να σταθούνε μέσα στην τάξη. Συναντάμε πολλά παιδιά με προβλήματα στο ενδοοικογενειακό περιβάλλον, που αυτά αντανακλώνται στις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών, έξω από το σπίτι.

Η κρίση έχει δημιουργήσει πολλά οικονομικά προβλήματα, λένε οι δάσκαλοι και έχουμε να αντιμετωπίσουμε μέσα στην τάξη προβλήματα που υπερβαίνουν την αρμοδιότητά μας για δράση (αλλά που ευρίσκονται εντός του πεδίου της αρμοδιότητάς μας για εκπαίδευση και παιδεία των νέων ανθρώπων). Όλο αυτό όμως, επιδρά δυσμενώς στον τρόπο εκτέλεσης του εκπαιδευτικού μας καθήκοντος.

Τα παιδιά δεν μπορούν μάθουν όλα αυτά που τους ζητάνε λένε αλλοι, -«στοργικοί»- γονείς, γιατί δεν μένει χρόνος για να παίξουνε.

Και από τα πολλά, τα άχρηστα, την ευκολία και την δυσκολία φτάσαμε στην ουσία της ένστασης για την παιδεία: ότι θέλουμε να μας μένει χρόνος ελεύθερος για ψυχαγωγία!

Και μετά, μαθαίνω από εδώ για την τεράστια πρόοδο και για την εκπαιδευτική επανάσταση, στην Φινλανδία*! Για τη χώρα που παραμέρισε τα άχρηστα και εκσυγχρόνισε την εκπαίδευσή της.

Διαβάζω ότι «...η Φινλανδία δε δείχνει να έχει εφησυχάσει, και για ακόμα μια φορά ταράζει τα νερά των παραδοσιακών μεθόδων, ξεκινώντας ένα από τα πιο ριζοσπαστικά προγράμματα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που πρόκειται να αντικαταστήσει την κλασική «διδασκαλία ανά μάθημα» με «διδασκαλία ανά θέμα».

(...) «Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι ένα διαφορετικό είδος εκπαίδευσης για την προετοιμασία των νέων για την επαγγελματική ζωή». Πρόσθεσε ότι, καθώς οι νέοι άνθρωποι χρησιμοποιούν αρκετά προηγμένους υπολογιστές, οι αλλαγές θα πρέπει να συγκλίνουν με τη σύγχρονη τεχνολογία.

Τα παραδοσιακά μαθήματα (όπως είναι για παράδειγμα τα Μαθηματικά, η Ιστορία, η Γεωγραφία, οι ξένες γλώσσες) παραμερίζονται, και στη θέση τους μπαίνει η διδασκαλία διαθεματικών «φαινομένων» που απαιτούν συνδυαστικές γνώσεις και συνδέονται πιο άμεσα με την καθημερινότητα των παιδιών.

Οι μέθοδοι αυτές αποτελούν αυτό οι Φινλανδοί αποκαλούν «διδασκαλία φαινομένων» ή «διδασκαλία θεμάτων». Για παράδειγμα, οι έφηβοι μαθητές θα μπορούν να διδάσκονται το «φαινόμενο» της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο ενός μαθήματος που θα περιλαμβάνει γνώσεις ευρωπαϊκής Ιστορίας, Γεωγραφίας, ξένων γλωσσών αλλά και οικονομικών. Από την άλλη, παιδιά πιο μικρά σε ηλικία θα μπορούν να συμμετέχουν σε «φαινόμενα» όπως είναι οι «υπηρεσίες καφετέριας» στο πλαίσιο των οποίων θα καλούνται να λειτουργούν ως «υπάλληλοι» και να «ακονίζουν» τις δεξιότητές τους στα Μαθηματικά, στην επικοινωνία και στις ξένες γλώσσες. (...)

Περίπου το 70% των καθηγητών που εργάζονται στα γυμνάσια και τα λύκεια του Ελσίνκι έχουν ήδη λάβει σχετική εκπαίδευση για να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του ανανεωμένου προγράμματος, ενώ υπάρχουν και οικονομικά οφέλη (υπό μορφή μπόνους ή αυξήσεων στον μισθό) για όσους εκπαιδευτικούς δείχνουν μεγαλύτερη προθυμία να υιοθετήσουν τη νέα προσέγγιση. Υπολογίζεται ότι το νέο πρόγραμμα θα έχει εφαρμοστεί σε όλα τα σχολεία μέχρι το 2020».

Όλα τούτα με έχουνε κάνει να εξαπορώ! Εμείς σήμερα θα έπρεπε να αγωνιούμε για να βελτιώσουμε την παρεχόμενη «εκπαίδευση», ενώ οι πρωτοπόροι που θέλουμε να μιμηθούμε, παρέχουν απλώς εξοικείωση με την εξειδίκευση! Και μάλιστα την παρέχουν σε παιδιά, που ακόμη δεν έχουν μάθει να μαθαίνουν και να σκέφτονται, να επιλέγουν και να αποφασίζουν.

Μα τούτο είναι σαν να καλούμεθα εμείς σήμερα, να συναινέσουμε στην μεθοδευόμενη εργατοποίηση των νέων μας, ήδη από την παιδική τους ηλικία! Δηλαδή, να δημιουργήσουμε και στο ευρωπαϊκό περιβάλλον την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, αυτήν που την παρατηρούμε στις υπανάπτυκτες κοινωνίες, και την στιγματίζουμε!

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι κακό, κι ότι δεν είναι ούτε αντιφατικό! Αφού η καταναλωτική κοινωνία στην οποία ζούμε, και η οποία μας βολεύει, μας παρέχει αγαθά που παρασκευάζονται από παιδικά χέρια, ας μην είμαστε υποκριτές! Ας είναι και των παιδιών μας! Και μάλιστα υπάρχουνε και πρόσθετοι λόγοι: Πρώτον θα φέρνουνε κι αυτά ένα εισόδημα στο σπίτι, θα είναι αυτόνομες προσωπικότητες από ενωρίς, και θα έχουν πολύ πρώϊμα τις πρώτες επαγγελματικές τους γνώσεις! Δεύτερον τί να τις κάνεις τίς σπουδές; Αυτές είναι περιττές όταν ήδη γνωρίζεις πώς να κάνεις τη δουλειά σου! Τρίτον, τί σου χρειάζεται να ξέρεις το πώς και το γιατί της κοινωνίας και του κόσμου, όταν μπορείς να έχεις και δυο και τρείς δουλειές γιατί είσαι άξιος και επιτήδειος και τα καταφέρνεις;

Κι ύστερα από αυτά ο ... δικηγόρος του διαβόλου θα σου βάλει μερικές επιφυλάξεις: Κι εκείνοι οι αγώνες που κάναμε για χρόνο διασκέδασης και ψυχαγωγίας, και γι' αναπλήρωση δυνάμεων, πάνε χαμένοι; Στ' αλήθεια δεν χρειάζεται τέτοιος χρόνος; Κι αν χάσεις αυτή την πρώτη δουλειά, με ποιά προσόντα θα βρείς μια άλλη, ίσως καλύτερη; Και «με ποιά μυαλά», -και σε ποιό χρόνο- θα αναπτύξεις τα ταλέντα, τις γνώσεις και τις κλήσεις/κλίσεις σου, πότε θα αναζητήσεις, πότε θα πειραματιστείς; Ή μήπως θα είσαι πάντα ελεύθερος και ωραίος να κάνεις ότι τύχει; Και τί θα γίνει με τις προσωπικές σχέσεις και τις εξαρτήσεις που έρχονται από αυτές; θα τις αγνοήσεις ή θα τις παραβείς; θα τις τηρήσεις; θα μπορείς να τις προστατέψεις; ή θα σέρνεσαι ανεπαρκής κι ανίκανος από σχέση σε σχέση;

Πάντα υπάρχει κάποιος που κλαίει γοερά πάνω από ένα μικρό κορμάκι που ανήμπορος στάθηκε να το προστατέψει. Ας μη μας τύχει να οδυρόμαστε επειδή δεν κάναμε για τα παιδιά μας εκείνο το ελάχιστο που θα υποψίαζε τα παιδιά μας να μη τρέξουν σ' ό,τι γυαλίζει, γιατί αυτό δεν είναι πάντα χρυσάφι, αλλά καθρεφτάκι στην αντηλιά.

Ας προνοήσουμε για τα παιδιά όλου του κόσμου, και για τα δικά μας. Για να μην τα σκοτώνει ο πόλεμος των συμφερόντων. Ας μην αφήσουμε τα παιδιά μας χωρίς παιδεία, χωρίς καλλιέργεια, χωρίς τη βοήθεια να γνωρίσουν τον εαυτό τους και το ανθρώπινο χρέος τους προς τον άνθρωπο. Όχι μόνο τον άλλο. Αλλά και τον εαυτό τους. Άνθρωπος είναι και ο εαυτός τους.

Κι όσο για το φόβο που κρύβεται στη σκέψη ότι «Ελλοχεύει ο κίνδυνος η επόμενη γενιά που σήμερα είναι στα σχολεία να γίνει πιο αμόρφωτη από τη γενιά που μορφώθηκε σωστά αλλά βιώνει τη κρίση**» (βλ. εδώ), δεν είναι πραγματικός φόβος. Γιατί η γενιά τούτη, κι όχι η επόμενη, είναι πραγματικά αμόρφωτη. Η γενιά που μορφώθηκε, αλλά δεν κατάλαβε πως η παιδεία δεν είναι εξειδίκευση, δεν έμαθε τίποτε, παρόλα τα χρόνια που μπορεί να φοίτησε σε σχολεία και πανεπιστήμια. Κι ας θέλει να λέγεται η πιο μορφωμένη γενιά. Γιατί η γενιά αυτή δεν έμαθε πως ο μετασχηματισμός του παιδιού, σε ένα πολιτισμένο άνθρωπο, είναι θέμα μακράς και επίπονης διεργασίας για την ψυχική καλλιέργεια του παιδιού. Επίπονης για τον γονέα και δάσκαλο παιδαγωγό, και «επίπονης» ακόμη και για το παιδί.

Και είναι επίπονη η παιδαγωγική, γιατί το μικρό παιδί είναι -για να μιλήσουμε με νομική ορολογία- «ο κύριος του έργου», κι ο γονέας, μαζί κι ο δάσκαλος, είναι ο παιδαγωγός-τεχνίτης. Ποτέ το «εργόχειρο» δεν είναι ανεξάρτητο από το υλικό. Αλλά, ακόμη κι αν η φύση του παιδιού είναι ασθενής, ελαττωματική, ακόμη και κακή, η εργασία του τεχνίτη-παιδαγωγού είναι αυθύπαρκτη, κι η σημασία της μεγάλη. Γιατί έχει μέσα της αγάπη για τον άνθρωπο. Γιατί ο παιδαγωγός δεν εργάζεται για να κάνει έναν καλό υδραυλικό, αλλά ένα καλόν, νοήμονα, συνεπή κι ενάρετο άνθρωπο, που μπορεί να γίνει καλός υδραυλικός και καλός σύζυγος και καλός πατέρας και καλός φίλος και καλός πολίτης και καλός... ο,τιδήποτε!

Δυστυχώς, στην πατρίδα μας, η μεταπολίτευση θεώρησε την παιδεία όργανο πολιτικών σκοπών. Και για τούτο, όλο το πολιτικό σύστημα, από τα πιο προοδευτικά πολιτικά κόμματα ως και τα πιο συντηρητικά, όλα, νοσφίστηκαν τις δυνάμεις της νιότης, κι αντί να την κατευθύνουν στην ικανο-ποίησή της (πρόσκτηση γνωστικής ικανότητας), την κατηύθυναν στην εξυπηρέτηση των βραχυπρόσθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων τους. Γι' αυτό η αφισοκόλληση, γι' αυτό οι καυγάδες των κομματικών νεολαιών, γι' αυτό οι συνεργασίες και οι δοσοληψίες με τις ψήφους και τις εκλογές και τα συμβούλια των διαφόρων βαθμίδων της εκπαίδευσης. Γι'αυτό ο κομματισμός στα σχολεία. Για να εκκολαφθούν οι στρατιές των μελών. Τάχα, πως διδάσκουμε στους μικρούς μαθητές την άσκηση της Δημοκρατίας! Φενάκη της Δημοκρατίας είναι ο κομματισμός των μικρών μαθητών! Φτάσαμε να έχουμε νέους που είναι μέλη πολιτικών κομμάτων πριν να γίνουν πολίτες! Και τούτο αντί να στιγματιστεί εγκαίρως, καλλιεργήθηκε ως δημοκρατικό δικαίωμα. Δυστυχώς, Πολύ όψιμα και πολύ επιφανειακά και προσχηματικά, αντιδράσαμε!

Οι μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία, που πάντα αφορούσαν υπαλληλικά θέματα, ή απαλλαγή από μαθήματα, ή μείωση ύλης, και λοιπά παρόμοια, δεν συνιστούν στην ουσία μεταρρυθμίσεις. Συνιστούν απορρυθμίσεις.

Τα κονδύλια (τα ποσά και η κατανομή τους) δεν έχουν να κάνουν τόσο με την ποιότητα του μαθήματος και το είδος του μαθήματος. Έχουν να κάνουν κυρίως με την πρόφαση για να μη γίνει το μάθημα. Γιατί ο νόμος που καταργεί το μάθημα της γλώσσας και τοποθετεί αντ' αυτού το «μάθημα» για την εξοικείωση με τις καφετιέρες, κι αν μάλιστα επιδοτείται ο δάσκαλος που συμφωνεί με το πρόγραμμα για το μάθημα αυτό και το... προπαγανδίζει κιόλας, δεν έχουμε αληθή μεταρρύθμιση, αλλά αποπροσανατολισμό της παιδείας και καταβαράθρωση του στόχου της παιδείας.

Στην πατρίδα μας, ιστορικά, τα κατ' ιδίαν μαθήματα, ήταν επιδίωξη των γονέων που ήθελαν να προσφέρουν στα παιδιά τους κάτι περισσότερο. Σήμερα, η παράλληλη παιδεία έχει καθιερωθεί, λόγω της ανεπαρκούς παροχής της απαιτούμενης παιδείας στα σχολεία. Για τους λόγους που συμβαίνει αυτό, ας μη χαλάσουμε τις καρδιές μας. Όλοι έχουμε φίλους και συγγενείς δασκάλους και παιδαγωγούς και γνωρίζουμε τους προβληματισμούς τους! Έχουμε και παιδιά και γνωρίζουμε και τους δικούς μας προβληματισμούς! Ας σκεφτούμε λοιπόν, πριν κατηγορήσουμε κάποιον, ή πριν του αποδώσουμε το σύνολο των ευθυνών για τα κακώς κείμενα της δημοσίως παρεχόμενης παιδείας μας, τη δική μας αναλογία ευθύνης: Τί ζητήσαμε από τους δασκάλους των παιδιών μας, τί μάθαμε από τους δασκάλους των παιδιών μας για τα παιδιά μας ως μαθητές, τί προσφέραμε στους δασκάλους των παιδιών μας, πώς είδαμε τη σχέση μας με τους άλλους γονείς και με τα άλλα παιδιά-συμμαθητές των παιδιών μας; Πώς φερθήκαμε στους δασκάλους των παιδιών μας και πώς μας φέρθηκαν αυτοί;

Οφείλουμε πάντως, να εξετάσουμε εκείνο που η Πολιτεία έκανε ή δεν έκανε, ως προς την λειτουργία των σχολείων: Την θεσμοποιημένη παρουσία και ευθύνη του Δασκάλου, τις απαιτήσεις του σχολείου από τους μαθητές, και την οριοθέτηση των παρεμβάσεων και επεμβάσεων των γονέων στην λειτουργία των σχολείων και στην άσκηση του παιδαγωγικού έργου των δασκάλων. Είμαστε ικανοποιημένοι από αυτό; Θα έλεγα όχι. Θα έλεγα πως τις περισσότερες φορές η παιδεία θεωρήθηκε ένας πίνακας ζωγραφικής, που ο κάθε περαστικός, έβαζε και μια πινελιά, μέχρι που μας χτύπησε ο φόβος πως μπορεί να μας μείνει η ρετσινά της αριστείας!

Όπως φαίνεται, τελικά θα κλείσουμε τελείως κι όσα σχολειά εξακολουθούν να λειτουργούν κάπως, ώστε να μην κινδυνεύουμε να κατηγορηθούμε για κακή εκπαίδευση.

Θα ήθελα να ιδώ κάτι καλύτερο. Αλλά, φοβάμαι πως, όπως λέει κι ο Καβάφης στη Σατραπεία του:
Μας εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες
και μικροπρέπειες κι αδιαφορίες...

Σημειώσεις: 

* Η Φινλανδία, σύμφωνα με τους κανόνες της γλώσσας μας, θα έπρεπε να (εξακολουθήσει να) λέγεται (στα Ελληνικά, όπως λεγόταν και παλαιότερα:) Φιλλανδία, αφού -στο κεφάλαιο: πάθη συμφώνων- μαθαίνουμε ότι «το ... ν ευρισκόμενο προ του μ ή προ των ... λ και ρ αφομοιούται προς αυτά» π.χ. εν-μένω= εμμένω, συν-λέγω=συλλέγω, συν-ράπτω=συρράπτω κλπ. 

** Η φράση «βιώνει τη κρίση», δεν ακούγεται -καθώς εκφέρεται- ότι είναι Ελληνική. Γιατί της λείπει η μουσικότητα και η ευφωνία. Του τελικού ν θα έπρεπε να ατονεί η εκφορά, για λόγους ευφωνίας, αλλά είναι αναγκαίο να υπάρχει για να ξεχωρίζουν τα γένη και οι πτώσεις. [Εξάλλου, στη σύνθεση ή την παραγωγή λέξεων, συχνάκις και χάριν ευφωνίας, το ν  - αφομοιώνεται (βλ. στην παραπάνω σημείωση) - ή τρέπεται, όπως στις εξής περιπτώσεις: (α) πριν από ουρανικό σύμφωνο ή πριν από ξ το ν σε ένρινο γ  (εν-κύπτω=εγκύπτω***, συν-γράφω=συγγράφω***, συν-χέω=συγχέω, εν-ξύω=εγξύω), και (β) πριν από χειλικό σύμφωνο ή πριν από ψ, σε μ (εν-πνέω=εμπνέω, εν-ψυχος=έμψυχος, συν-βάλλω=συμβάλλω, εν-φύομαι=εμφύομαι)****].

 *** Το γκ εδώ, αλλά όχι πάντα, και το γγ πάντοτε ανεξαιρέτως, δεν ακούγονται/εκφέρονται όπως το γκ στη λέξη γκάρισμα, αλλά - ένρινα-, όπως το γγ στη λέξη συγγνώμη.

**** Το μπ εδώ δεν προφέρεται σε καμμιά περίπτωση όπως το μπ στη λέξη μπάσταρδος, αλλά το μ συγκλίνει χειλικά και προφέρεται με «σύμπνευση» -πνοή (κι όχι με ... εξάτμιση!)