Σωκράτης, η απόλυτη ενσάρκωση της φιλοσοφίας

Ξεκινώντας ένα ταξίδι στον μαγευτικό κόσμο της αρχαιότητας, είναι σημαντικό να ρίξουμε μια ματιά σε κάποιους ανθρώπους που έβαλαν τα θεμέλια σε έναν από τους κορυφαίους πολιτισμούς όλων των εποχών (ο αρχαιοελληνικός).  Μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος και ιδρυτής της Δυτικής Φιλοσοφίας, είναι ο Αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης. Ζει το 470 π.Χ.-399 π.Χ. και «ω του παραδόξου θαύματος» δεν έχει γράψει τίποτα (!).

Το μόνο γραπτό μνημείο που, ίσως, φανερώνει κάποια πράγματα γι αυτόν, είναι οι διάλογοι του Πλάτωνα με πρωταγωνιστή αυτόν. Ο Σωκράτης υπήρξε πρότυπο για τον χριστιανισμό και ειδικότερα για τους πρώτους Χριστιανούς. Απέρριψε τις φιλοσοφικές ερωτήσεις των προ αυτού φιλοσόφων και εγκαθίδρυσε την φιλοσοφία των καθημερινών ερωτημάτων και έτσι παρέμεινε στην ιστορία ως ο φιλόσοφος που «κατέβασε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στην γη», κατά τον Κικέρων, καθώς παντρεύει την μεταφυσική φιλοσοφία και την φιλοσοφία για τον καθημερινό άνθρωπο. 

Η σημαντικότητα του δεν έπαψε ποτέ να φαίνεται σε οποιοδήποτε έκφανση της ζωής του και έτσι η αθηναϊκή πολιτεία ζητά την συμβολή του φιλοσόφου στο πολίτευμα καθώς προέκυπταν ερωτήματα και απαιτήσεις που μόνο κάποιος φιλόσοφος του βεληνεκούς του μπορούσε να χειριστεί. 

Ο φιλόσοφός μας αν και πρωτοπόρος σε πολλά ζητήματα, είχε και αυτός τις επιρροές του, οι οποίες εστιάζονται κυρίως στην ομάδα τον Σοφιστών που ασχολούνταν με την ηθική , την πολιτική και τη γλώσσα. Ωστόσο, υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, με την σημαντικότερη να είναι το ότι οι Σοφιστές ήταν δάσκαλοι επί πληρωμή, ενώ αντίθετα ο Σωκράτης είχε μεταφυσική χροιά στον λόγο του και όπως υποστήριζε ότι έκανε του το υπαγόρευε ένα πνεύμα που ζούσε στο μυαλό του. Επίσης, ο Σωκράτης ψάχνει την αλήθεια, την μία και μοναδική και που πηγάζει από την ψυχή του ανθρώπου. 

Αντίθετα, οι Σοφιστές πίστευαν πως δεν υπάρχει καμία αντικειμενική αλήθεια, αλλά η αλήθεια είναι για τον καθένα διαφορετική αρκεί να την υποστηρίζει με λογικά επιχειρήματα. Συνεχίζοντας την ανάλυση των στοχασμών του Σωκράτη, είναι ο φιλόσοφος που δεν δίδασκε, αλλά συζητούσε στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας και δεν θεωρούσε τίποτα δεδομένο, όσο προφανές και ήταν. Στον υπαρξιστή φιλόσοφο Σωκράτη ανήκει βέβαια, άλλωστε, και η φράση: “ Εν οίδα ό,τι ουδέν οίδα”. 

Η ειρωνεία είναι, επίσης, ένα από τα χαρακτηριστικά του, αλλά και το όργανό του κατά την μαιευτική μέθοδό του στην συζήτηση, κατά την οποία δεν έδινε ποτέ έτοιμη απάντηση. Έκανε διαλεκτική συζήτηση προκειμένου να βγάλει την αλήθεια μέσα από τον συνομιλητή του, μία αλήθεια που ήδη ήξερε. 

Κύρια σημεία της φιλοσοφίας του είναι ότι η αρετή διδάσκεται, ότι οι κακίες γίνονται από άγνοια (κυρίως επειδή δεν μελετήθηκε η αλήθεια ή δεν διδάχθηκε), ότι η ψυχή είναι η ουσία και ο σκοπός που υπάρχει ο άνθρωπος και έτσι προσπαθούσε κατά την συζήτηση να βάλει τον συνομιλητή του να έρθει σε επαφή μαζί της. 

Ωστόσο, κατηγορήθηκε πως διέφθειρε τους νέους και ότι εισήγαγε καινά δαιμόνια στην πραγματικότητα, αλλά στην πραγματικότητα η φιλοσοφία του ενοχλούσε η φιλοσοφία του επειδή ξυπνούσε συζητήσεις. Στην δίκη του Σωκράτη υπήρχε ένα καλά κρυμμένο πολιτικό υπόβαθρο, καθώς απαγορευόταν να δικαστεί κάποιος για οποιαδήποτε πολιτική άποψη. 

Κλείνοντας, είναι πολύ σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η ζωή του ήταν η φιλοσοφία του και το αντίστροφο. Δεν έκανε φιλοσοφία μέσα από τα βιβλία, αλλά μέσα από την καθημερινή του ζωή ήταν ένα μοναδικό πρότυπο φιλοσόφου. 

Το τελευταίο του μάθημα, προς όλους μας –ελπίζω-, ήταν ο τρόπος που πέθανε. Ήταν η απόλυτη ενσάρκωση της φιλοσοφίας του μέσα στην ίδια του τη ζωή. Ενδεικτικά είναι τα λόγια που είπε στους μαθητές του ανακοινώνοντάς τους την επιλογή του να πεθάνει πίνοντας το κώνειο , και που είναι σαφώς αποτυπωμένα στο βιβλίο Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους. Είναι, άλλωστε, ένα βιβλίο με μάθημα ηθικής και αρετής για όλους μας, διαχρονικά.

Παρασίδης Γεώργιος