Οι άνθρωποι είναι απλοί και προβλέψιμοι.

Γράφει, η Κωνσταντίνα Μπούρη

Θέλει το άτομο να είναι χαρούμενο;

Ο Αριστοτέλης πίστευε, ότι ο υπέρτατος στόχος του ανθρώπου είναι η κατάκτηση της αρετής της ευδαιμονίας. Κατά τους ωφελιμιστές, οι πράξεις του καθένα έχουν ως κριτήριο ηθικής ορθότητας το αποτέλεσμα της ευημερίας.

Σύμφωνα με αυτά, ο άνθρωπος πράττει με τρόπο τέτοιο, ώστε η έκβαση των πράξεών του να του αποφέρουν αγαλλίαση και προσωπική ικανοποίηση. Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν, πώς θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε την επιστροφή μιας κακοποιημένης γυναίκας στο θύτη σύντροφό της και τη συγχώρεση εκ μέρους της των βίαιων πράξεών του; Κώλυμα.

Και αν υποθέσουμε, πως αυτή η επιστροφή επαναφέρει τα δεδομένα της ζωής της στο πλαίσιο της ευτυχίας, τι είναι αυτό που πραγματικά ευχαριστεί το άτομο; Απ’ ό, τι φαίνεται, όχι μόνο οι «χαρές της ζωής».

Περίεργα πλάσματα οι άνθρωποι. Περίεργα εκ πρώτης όψεως. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι είναι απλοί και προβλέψιμοι. Και πιο προβλέψιμο απ’ όλα είναι το σύμφυτο αίσθημα της ντροπής. Το αρχέγονο αυτό ένστικτο, που έγινε το έμβλημα του εβραϊσμού. Ντρεπόμαστε να παραδεχτούμε αυτά που μας δίνουν ευχαρίστηση.

Το κοινωνικό πλαίσιο ανά τους αιώνες δημιούργησε ορισμένα θεμιτά πρότυπα (τα λεγόμενα, στερεότυπα) για τους ανθρώπους. Εδραίωσε το καλό και το κακό, το δεκτό και το απορριπτέο, είτε σε προσπάθεια καθορισμού μιας καθολικής ηθικής, είτε σε προσπάθεια αποτροπής ενός ενδεχόμενου εκμαυλισμού και θηριοποίησης της κοινωνίας.

Μάθαμε, έτσι, οι άνθρωποι στο «αντικειμενικά» καλό και στο «αντικειμενικά» κακό. Και όταν η υποκειμενικότητά μας δε συμβάδιζε με αυτό, κατακλυζόμασταν από ντροπή. Ενοχές και ντροπή.

Η κακοποιημένη γυναίκα δεν πρόκειται ποτέ να παραδεχτεί το πιο εξόφθαλμο γεγονός. Γύρισε στο βίαιο σύντροφό της, γιατί τα στοιχεία της προσωπικότητάς της βλέπουν τη βιαιότητα, ως κάτι το προσφιλές. Ντρέπεται γι’ αυτό. Ως υποκείμενο δε συμβαδίζει με την κοινωνική «αντικειμενικότητα» και τις επιταγές της, που θέλουν τη βία στην κατηγορία με τα «κακά». Η κοινωνία και η «αντικειμενικότητά» της αδυνατεί να κατανοήσει την επιλογή της γυναίκας αυτής, να επιστρέψει εκεί που πληγώθηκε. Κι όμως, είναι τόσο προβλέψιμο.

Ο άνθρωπος είναι ένα πολυσύνθετο ον, ένα κράμα ζωικών ενστίκτων και λογικής, υποταγής στη φύση και ελεύθερης βούλησης. Η «αντικειμενικότητα» προσπάθησε να οριοθετήσει τη λογική και την ελεύθερη βούληση, λησμονώντας τα ένστικτα και τη φύση. Οι άνθρωποι είναι τόσο απλοί και προβλέψιμοι, όταν ακολουθούν τα ένστικτά τους. Τότε, σπάνε όλα τα κοινωνικο-οικονομικά υπόβαθρα και οι ατομικές διαφορές. Οι πράξει γίνονται ορμέμφυτες και αναλύονται με νόμους φυσικούς. Η ευδαιμονία, η πιο απλή αρετή, γίνεται αναγνωρίσιμη. Και κάπου εδώ, γίνεται και η φύση προβλέψιμη.