Γράφει η Αγγελική Κώττη
Γνωρίζουμε όμως πως στον μινωικό και τον μυκηναϊκό κόσμο, δηλαδή στην τρίτη και τη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού, στον ελλαδικό χώρο υπήρχαν οργανωμένα συστήματα αντιμετώπισης των ασθενειών αν ήσουν στα ανάκτορα, αλλά υπήρχε μικρότερη οργάνωση αν έμενες στην ύπαιθρο, και ότι βότανα τα οποία και σήμερα χρησιμοποιούμε σαν καρυκεύματα αλλά και σε θεραπευτικά αφεψήματα ή αλοιφές χρησιμοποιούνταν και τότε. Οι κάθε είδους γιατροί, πάντως, ανήκαν σε ελίτ των συγκεκριμένων κοινωνιών.
Επιδημίες, παιδικές ασθένειες, μεταφερόμενες αρρώστιες από τα πληρώματα των εμπορικών καραβιών, όλα αποδεκάτιζαν τους πληθυσμούς της μινωικής Κρήτης και της μυκηναϊκής Ελλάδας. Στο ζήτημα αυτό αναφέρθηκε ο δρ Αντώνιος Βασιλάκης, σε ομιλία του στο σεμινάριο των ξεναγών που έγινε στο Ηράκλειο Κρήτης και είχε τίτλο «Υγεία, Γιατροί και Γιατρικά στον Mινωικό και στον Μυκηναϊκό Κόσμο».
Ο αρχαιολόγος παρουσιάζει στο «Εθνος της Κυριακής» πορίσματα και περιστατικά που σχετίζονται με το θέμα και τα οποία είναι εντυπωσιακά. «Σήμερα», λέει, «είναι γνωστό ότι στο τέλος της εποχής του Χαλκού η πραγματικότητα για όσους ζούσαν έξω από τα ανάκτορα, και ήταν συχνά συγκεντρωμένοι σε μικρά πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα, ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη των καλοντυμένων και καλοθρεμμένων μορφών που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες στην Κνωσό και αλλού. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η Κυδωνία στον 13ο και τον 12ο αι. π.Χ.
Παιδικές αρρώστιες
Στις κοινότητες αυτές η υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού, οι συνθήκες υγιεινής και η έλλειψη συχνά κατάλληλου νερού όταν συνδυαστούν με φτωχή, ανισόρροπη και συχνά μόνο εποχική δίαιτα θα μπορούσαν να είχαν επιπτώσεις στον πληθυσμό που θα είχε ασθενή αντίσταση σε επιδημίες, όπως η δυσεντερία, τα σκουλήκια στα έντερα και ο τέτανος.
Αλλο παράδειγμα που φέρνει είναι ο οικισμός των εργαζομένων κοντά στη μεταλλουργική εγκατάσταση στο Χρυσοκάμινο της Ιεράπετρας, που έδωσε στους επιστήμονες την αρχαιότερη μαρτυρία στην Κρήτη για ύπαρξη φαρμάκων και ιαματικών αλοιφών για αντιμετώπιση δυσμενών συνεπειών στην υγεία. Τα ευρήματα ανήκουν στο 2000 π.Χ.
Η δουλειά ήταν σκληρή «και είχαν πάρει μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από την πολύωρη έκθεση σε σκληρή και επίπονη σωματική εργασία και από την έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες» σημειώνει ο κ. Βασιλάκης.
«Είχαν ανακαλύψει και χρησιμοποιούσαν αντίδοτα και αλοιφές. Τα συμπτώματα και οι ασθένειες ήταν: η δυσπεψία, οι κακώσεις στα χέρια και στα πόδια, η αναπνευστική λοίμωξη, η αγγειοπάθεια, οι νευρικές διαταραχές, οι πονοκέφαλοι, η ξηρότητα λαιμού και η ζάλη. Οι αναλύσεις ιζημάτων σε χονδροειδή μαγειρικά σκεύη εντόπισαν κατάλοιπα από φαρμακευτικά βότανα, φυτικά έλαια και κερί, αναμεμειγμένα με ρητινωμένο κρασί. Αυτό δείχνει ότι έφτιαχναν ρόφημα ως αντίδοτο στα συμπτώματα που αναφέραμε.
Σε μία περίπτωση ανιχνεύθηκαν ιχνοστοιχεία γάλατος και βουτύρου που πιθανόν χρησίμευαν για την παρασκευή αλοιφών για τα εγκαύματα. Ποια είναι τα φυτικά συστατικά που ανιχνεύθηκαν; Ανηθος, κορίανδρο, κύμινο, μάραθο, λουίζα. Δηλαδή αυτά που μαθαίνουμε αργότερα από τις πινακίδες της Γραμμικής Β».
Τα αρχαιότερα δείγματα χειρουργικού τρυπανισμού έχουν ανακαλυφθεί στο ταφικό σπήλαιο/οστεοφυλάκιο του Αγίου Χαραλάμπους στο Οροπέδιο Λασιθίου και χρονολογείται στα 1850 π.Χ. Τα αμέσως μετά αρχαιότερα δείγματα τρυπανισμού προέρχονται από τον ταφικό Περίβολο Β των Μυκηνών, ενώ τρυπανισμοί υπάρχουν και σε κρανία από το νεκροταφείο των Αρμένων.
Η αρχαιότερη απεικόνιση παθήσεων μελών του σώματος προέρχεται από τα μινωικά ειδώλια και ημίτομα ανδρικά και γυναικεία από ιερά κορυφής της παλαιοανακτορικής περιόδου Τραόσταλο Πετσοφά και Βρύσινα (2000-1700 π.Χ.). Η αρχαιότερη απεικόνιση τραύματος στην εξοχή είναι σε ένα όμορφο κορίτσι (ή θεά κατά μία ερμηνεία) που τραυματίστηκε στο νύχι του ποδιού της που αιμορραγεί, όπως εικονίζεται σε θηραϊκή τοιχογραφία του 17ου αι. π.Χ. Στη νεοανακτορική Φαιστό (1550 π.Χ. περίπου) βρέθηκε πίθος με επιγραφή σε Γραμμική Α, στον οποίο, κατά την ανάγνωση του Γκάρεθ Ουενς, καταγράφεται ένας γιατρός από τη Φαιστό με το όνομα Σίμας.
Πάπυρος σε μινωική γλώσσα
Σημαντικά είναι και τα γραπτά κατάλοιπα. Ο κ. Βασιλάκης αναφέρει πως σε πινακίδες της Γραμμικής Β από την Πύλο, την Κνωσό και τις Μυκήνες υπάρχει το όνομα i-ja-te ιητήρ (ιατήρ-ιατρός) και καταγραφές βοτάνων και φυτών, πολλά από τα οποία χρησίμευαν ως φάρμακα.
Στον χώρο του Αιγαίου έχουν βεβαιωθεί αρρώστιες που αφήνουν σημάδια στα οστά (ελονοσία, σιδηροπενική αναιμία, πολιομυελίτιδα, φυματίωση, σταφυλόκοκκος, σαλμονέλα, αβιταμίνωση, σκορβούτο, μεταστατικός καρκίνος των οστών, οστεοαρθρίτιδες κ.ά.). Δεν γνωρίζουμε τίποτα για επιδημίες όπως η χολέρα και ο τύφος που συνήθως υπάρχουν σε αστικούς πληθυσμούς με υποβαθμισμένο επίπεδο ζωής. Για τον μέσο όρο ζωής, η εκτίμηση για την Κρήτη είναι ότι μειώθηκε από τα 35 χρόνια της προανακτορικής στα 31 χρόνια της μετανακτορικής περιόδου, αναφέρει ο κ. Βασιλάκης.
ΜΥΚΗΝΕΣ 1550 π.Χ.: Χειρουργός αποκατέστησε τριπλό κάταγμα στο βραχιόνιο
Η ύπαρξη γιατρού ή χειρουργού στην ανακτορική ελίτ της ηπειρωτικής Ελλάδας τεκμηριώνεται με αρχαιοπαθολογικά ευρήματα. Ενας γυναικείος σκελετός στις Μυκήνες, που χρονολογείται περίπου στα 1550 π.Χ., ανήκε στην άρχουσα τάξη, όπως βεβαιώθηκε από την ποιότητα των κτερισμάτων που τη συνόδευαν. Η γυναίκα είχε ένα τέλεια θεραπευμένο τριπλό κάταγμα στο δεξιό βραχιόνιο, μια περίπτωση που δεν μπορούσε να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο.
Στο Παλαμήδι
Αντίθετα, σε νεκροταφεία της Λέρνας και της Ασίνης τα κατάγματα είχαν αποκατασταθεί «με λαθεμένη επανένωση και φανερή δυσλειτουργία».
Από το Ναύπλιο προέρχονται εκπληκτικά ευρήματα. Στην ανατολική πλαγιά του Παλαμηδίου, όπου εκτεινόταν μεγάλο νεκροταφείο λαξευτών, θαλαμωτών και λακκοειδών τάφων της μυκηναϊκής περιόδου, υπάρχει τάφος με ιατρικά εργαλεία (λαβίδες, μαχαιρίδια, μεγάλη οδοντωτή λαβίδα- διαστολέας, οπείς, τριπτήρες). Είναι εν πολλοίς πανομοιότυπα όχι μόνο με τα ευρισκόμενα στα Ασκληπιεία αλλά και με όσα χρησιμοποιούσαν οι γιατροί εκατό χρόνια πριν.
«Η ανακάλυψη αυτή έρχεται να βεβαιώσει τον μύθο που θέλει τον Παλαμήδη ήρωα-θεότητα, φημισμένο εφευρέτη, σοφό, γιατρό, αστρονόμο, γραμματικό, φιλόσοφο», τονίζει ο κ. Βασιλάκης. «Ηταν ο βασιλιάς της Ναυπλίας, ο εξυπνότερος των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο και αυτό επέφερε τον φθόνο του επίσης πολυμήχανου Οδυσσέα και των φίλων του, βασιλιάδων Αγαμέμνονα και Μενέλαου, ώστε τελικά δολοφονήθηκε».
Αντίθετα με όσα μέχρι τώρα είπαμε τόσο για τη μινωική όσο και για τη μυκηναϊκή «ορθολογική» και εμπειρική Ιατρική, είναι πολύ πιθανό να υπήρχαν και οι ιερείς θεραπευτές που εφάρμοζαν μαγικές θεραπείες και που θα εξυπηρετούσαν τόσο τους πλούσιους όσο και τους φτωχούς, με μαγικές φράσεις, ξόρκια κ.ά. Πιθανόν αυτή η ιδιότυπη άσκηση Ιατρικής να ήταν ένα από τα ιερατικά καθήκοντα.
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.