Η πολιτική ηγεμονία των αγορών

Τα τελευταία τριάντα χρόνια το δίκτυο της οικονομικής εξουσίας των αγορών γιγαντώθηκε, ”επιστημονικοποιήθηκε”, έγινε περισσότερο πολύπλοκο, βαθύτερο, αδιάφανο και ηγεμονικό.

Σε τέτοιο σημείο που σήμερα η πολιτική εξουσία εμφανίζεται αδύναμη και καταρρακωμένη εμπρός στις αγορές, ενώ όλο και πιο συχνά, διαπλέκεται μαζί τους ενεργώντας σαν ευτελής αργυρώνητη συνεργός. Η πολιτική εξουσία σαν σύγχρονη δεκαρολόγος συμβάλλει ενεργά στην απορρυθμισμένη και ανεξέλεγκτη εξάπλωσή τους σε μια ιδιότυπη σχέση που θυμίζει συμβιωτικούς οργανισμούς σε ειρωνική δυσαναλογία. Η υποτιθέμενη ισορροπία στην άσκηση της πολιτικής με “χρυσό κανόνα” τις πιέσεις των μεγάλων συμφερόντων των λίγων από τη μία και τις πιέσεις του λαού από την άλλη έχει πλέον ουσιαστικά χαθεί.

Η εξελικτική πορεία των πολυεθνικών εταιρειών-χρηματαγορών από την μία και αυτή των πολιτικών ηγεσιών από την άλλη, συνθέτουν μια παράλληλη διαδρομή αλληλοεπιδρούμενης επικράτησης και μεγέθυνσης με μεγάλο ευνοούμενο τις πρώτες.

Το τεράστιο αυτό επίτευγμα κατέστη δυνατό, χρησιμοποιώντας και αλλοιώνοντας τεχνηέντως και επιβούλως μια μεγάλη ιδέα…αυτή της παγκοσμιοποίησης. Αρχικά ασφαλώς δεν υπήρξε συλλογική αντίδραση σε μια ιδέα που φαινομενικά θα μπορούσε να αποτελέσει το πιο θετικό βήμα στην ιστορία. Έτσι με τις “ευλογίες της ανθρωπότητας” σταδιακά οι αγορές δημιούργησαν αμέτρητα προσχήματα ώστε να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους όλα τα ιστορικά σφάλματα των εθνικών κρατών, δηλαδή των αντίστοιχων πολιτικών τους ηγεσιών. Από τον ιμπεριαλισμό και τον εθνικισμό μέχρι το ρατσισμό και το δογματισμό.

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την επεκτατική εξέλιξη των αγορών είναι ουσιωδώς δύο.
Το πρώτο χρονολογικά είναι η αρχική μείωση της ανισότητας στο δυτικό κόσμο που συντελέστηκε με την δημιουργία μιας σχετικά ισχυρής μεσαίας τάξης. Αυτή με τη σειρά της μετέφερε, στις κατώτερες κυρίως τάξεις, την ψευδαίσθηση ότι μακροπρόθεσμα και αυτές θα αναρριχηθούν οδηγώντας σε περαιτέρω μείωση της ανισότητας.

Το δεύτερο είναι η αντιστρόφως ανάλογη σχέση της ίδιας της οικονομικής εξουσίας με τον αριθμό των ασκούντων αυτή την εξουσία. Με άλλα λόγια η τάση, όσο αυξάνεται η εξουσία των αγορών, τόσο να μειώνεται ο αριθμός των ανθρώπων που την κατέχουν. Μία από τις συνέπειες αυτής της αναλογίας είναι ακριβώς και η σημερινή “νεωτερική” διεύρυνση της ανισότητας.

Οι οικονομικές ενώσεις όπως η Ευρωπαϊκή, έστρωσαν το “θεσμικό χαλί” στις αγορές, ώστε αυτές να δράσουν στη συνέχεια ανενόχλητες. Αυτό που δεν έγινε αμέσως αντιληπτό είναι το γεγονός ότι απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση για το δεύτερο στοιχείο υπήρξε ακριβώς το πρώτο, δηλαδή η αρχική ενίσχυση μιας μεσαίας τάξης, υπνωτισμένης, αμέτοχης, δέσμιας τεχνητών αναγκών και η αποδυνάμωσή της στη συνέχεια μέσω του δανεισμού και τους χρέους.

Οι πρώιμες αγορές είχαν από νωρίς αντιληφθεί ότι το καταπιεστικό μοντέλο του κλασσικού καπιταλισμού με τις εργατικές τάξεις σε εξέγερση δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τους στόχους τους. Ενώ ο πολλάκις δοκιμασμένος ιμπεριαλισμός δεν μπορούσε να λειτουργήσει καθολικά και σε παγκόσμια κλίμακα. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί ένας τρόπος ώστε οι φυσικοί πόροι και το ανθρώπινο δυναμικό να περάσουν από τα εθνικά κράτη στις πολυεθνικές και χρηματιστηριακές εταιρείες. Παράλληλα έπρεπε να δημιουργηθούν τα αρχικά κεφάλαια που για να συσσωρευθούν ήταν απολύτως απαραίτητη η μεσαία τάξη, καθώς και η προώθηση της αέναης ανάπτυξης και του αλόγιστου καταναλωτισμού στο σύνολο των λαών.

Όταν τα κεφάλαια αυτά δημιουργήθηκαν, κατασκευάστηκαν και οι συνθήκες ώστε να διογκωθούν πλασματικά και ηγεμονικά. Με τον τρόπο αυτό, ο δανεισμός έγινε βαθμιαία η μηχανή της παγκόσμιας οικονομίας. Το χρέος και ο τζόγος κατέκλυσαν τον πλανήτη και σήμερα οι δυτικές κοινωνίες, αδύναμες να αναπτυχθούν περαιτέρω, βρίσκονται στο σημείο όπου η ευρεία μεσαία τάξη έχει πλέον επιτελέσει τον ρόλο της και οι αντιδράσεις ή διεκδικήσεις της στα πλαίσια των εθνικών κρατών αποτελούν εμπόδιο, για αυτό το λόγο πρέπει να συμμορφωθεί και να συρρικνωθεί μέσα από υποτιθέμενες μεταρρυθμίσεις και λιτότητα.

Τα δυτικά εθνικά κράτη μοιάζει να λειτουργούν πλέον υπαλληλικά, η δικαιοσύνη και η εθνική κυριαρχία γίνονται (όπως και η οικονομία) βολικά ευέλικτες και η αδικία δείχνει να δεσπόζει παντού. Εξαίρεση, στο μοντέλο και μόνο, αποτελούν οι αναδυόμενες νέες τάξεις όπως αυτές της Κίνας και της Ρωσίας με τη διαφορά ότι σε αυτές “η πολυεθνική εξάρτηση” μοιάζει μερικώς ρυθμισμένη και ως ένα σημείο η εξέλιξή της είναι απρόβλεπτη. Διαφαίνεται λοιπόν ότι στόχος αυτής της οικονομικής ολιγαρχίας είναι να ευημερήσει μόνον εκείνο το - αριθμητικά ελάχιστο - τμήμα ανθρώπων (κυρίως επενδυτών, τεχνοκρατών, πολιτικών, δημοσιολόγων και διασκεδαστών), που εξυπηρετεί πιστά τα συμφέροντα των όλο και πιο ισχυρών και όλο και πιο λίγων βαρόνων της οικονομίας. Τα φτωχότερα στρώματα είναι καταδικασμένα για μια ακόμη φορά σε μεγαλύτερη φτωχοποίηση και εξαθλίωση.

Η τρέχουσα πραγματικότητα των κρίσεων συνιστά μια πορεία που ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία μπορεί να οδηγήσει ανεπιστρεπτί σε μια τρομακτική και συνάμα θλιβερή κατάσταση. Στη διεύρυνση δηλαδή της ανισότητας, του δογματισμού και της “νέο-ιμπεριαλιστικής” γεωπολιτικής διαμάχης σε βαθμό που οι αντιδράσεις της ανθρωπότητας θα ήταν απρόβλεπτες και καταστροφικές. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω ενίσχυση της ηγεμονίας των αγορών με μοχλό τις επερχόμενες αναταραχές μια νέας παγκόσμιας πόλωσης. Μιας πόλωσης η οποία οφείλεται κυρίως στην, δυτικού τύπου, χρηματιστηριακή οικονομία-φούσκα η οποία αναπόφευκτα αρχίζει να έρχεται σε αντιπαράθεση με την ρωσική, κινεζική, λατινοαμερικανική και ινδική οικονομία, οι οποίες αν και σε καθεστώς ”ελεύθερων αγορών” είναι περισσότερο βασισμένες στις πρώτες ύλες, την μαζική παραγωγή και την τεχνολογία αλλά εξίσου διψασμένες από αυτή την μολυσματικού τύπου απληστία.

Μέσα από αυτή τη νέα πόλωση, οι σύγχρονες οικονομικές ολιγαρχίες ενδέχεται να αδράξουν την ευκαιρία ώστε να παρουσιαστούν σαν παράγοντες σταθερότητας, σωτήρες της δημοκρατίας και αρωγοί της ύστατης λύσης, αυξάνοντας περαιτέρω τα κέρδη και την ηγεμονία τους. Εξάλλου ο χρηματιστηριακός τομέας των δυτικών οικονομιών, κυρίως των ΗΠΑ, βρίσκεται τεχνητά σε υψηλά επίπεδα, έτοιμος να καταρρεύσει μόλις οι κεντρικές τράπεζες σταματήσουν να τυπώνουν χρήμα. Το γεγονός αυτό η οικονομική ολιγαρχία το γνωρίζει καλά και αναζητά τρόπους και ευκαιρίες ώστε να το χρησιμοποιήσει την κατάλληλη στιγμή προς όφελός της.

Στο εφιαλτικό αυτό πλαίσιο, όσο και αν η πολιτική φαντάζει εκφυλισμένη και ανίκανη, παραμένει το μόνο ουσιαστικό μέσο αντιστάθμισης της ανισότητας και αποφυγής βίαιων και γενικευμένων συγκρούσεων, με την προϋπόθεση να ανακτήσει την εξουσία - ανεξαρτησία της περνώντας αποφασιστικά, ομαλά και σταδιακά στα χέρια των λαών. Μια μετάβαση που για να πραγματοποιηθεί είναι απαραίτητη η βούληση των ίδιων των λαών, να κερδίσουν δηλαδή την πολιτική εξουσία που έχουν στερηθεί και που δυστυχώς έχουν συνηθίσει να μην διεκδικούν πλέον μαζικά.

Είναι πλέον προφανές ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία απέτυχε παταγωδώς να προασπίσει, από αυτή την επέλαση, τους υπάρχοντες θεσμούς και να δημιουργήσει νέους πανανθρώπινους ικανούς να προστατέψουν τους λαούς. Επομένως πρέπει να αλλάξει ριζικά, να μετεξελιχθεί σε κάτι νέο. Είναι πλέον εμφανές πως δεν αρκεί, η συνεχώς μειούμενη, παρουσία των λαών στις κάλπες κάθε τέσσερα χρόνια. Πρέπει να μαζικοποιηθεί δραστικά η συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά πράγματα, να εκτοπιστούν οι διεφθαρμένοι πολιτικοί αντιπρόσωποι, να καταλυθεί η κομματοκρατία και να απαιτηθεί η ορθολογική βήμα - βήμα αμεσοποίηση της ίδιας της δημοκρατίας. Να διακοπεί η αέναη δημιουργία τεχνητών κομματικών πόλων με επίκεντρο ηγετικές φυσιογνωμίες οι οποίες, με τη σειρά τους μετά την εκλογή τους, υποκύπτουν νομοτελειακά στις ορέξεις των λίγων και ισχυρών.

Για να υπάρξει η ελπίδα να δημιουργηθεί από τις επόμενες γενιές μια νέα, απολύτως πλειοψηφική, αυτόνομη, ισχυρή και καθολική τάξη ανθρώπων οι οποίοι θα έχουν ως πυλώνες πολιτισμού την ολιγάρκεια, την ισότητα, την ισονομία, το σεβασμό στο περιβάλλον και στο συνάνθρωπο. Μια τάξη όπου η ενεργή συμμετοχή της στη λήψη των μικρών και μεγάλων αποφάσεων θα είναι δεδομένη, άμεση, συνεχής, μαζική, ισχυρή και αναμφίβολη.

Έτσι μόνον, η ιδέα της παγκοσμιοποίησης θα μπορέσει να ανακτήσει τη θετική και πανανθρώπινη υπόστασή της. Την καταπολέμηση δηλαδή του μίσους και του δογματισμού κάθε είδους, τον δίκαιο διαμοιρασμό και προστασία των φυσικών πόρων, την αρμονική ανάδειξη και αλληλεπίδραση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και της ατομικότητας καθώς και την δραστική προαγωγή της συνεργασίας του ανθρώπου, τόσο με τον άνθρωπο όσο και με τον πλανήτη που τον φιλοξενεί.

Όσο παραμένει η αντίληψη ότι η εξουσία και η αναγκαιότητα της οικονομίας των αγορών είναι απόλυτες, πως αποτελούν δηλαδή κάτι δεδομένο και αμετάβλητο ωσάν «φυσικός νόμος», η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη σε όλο και μεγαλύτερη ανισότητα, πόλωση, κερδοσκοπία, παρακμή, βίαιη ολιγαρχία και τελικά απανθρωπισμό. 

Αν θέλουμε να ελπίζουμε σε μια μελλοντική αναδιανομή - ισοκατανομή του πλούτου, καθολική και έλλογη ευημερία, δημιουργικότητα και συνεπώς ουσιαστική πολιτισμική ανάπτυξη πρέπει να κατανοήσουμε, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ότι οι οικονομικές ολιγαρχίες δεν είναι άτρωτες ούτε φυσικά αναπόφευκτες. Αντιθέτως εξαρτώνται από εμάς πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε ή απ’ όσο μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε.

Οι λύσεις επομένως δεν μπορεί παρά να είναι πολιτικές και για να εφαρμοστούν πρέπει να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι. Να επενδύσουμε στην παιδεία του ουμανισμού, της αυτοκριτικής, του συναγωνισμού και στην αξία της ανθρώπινης διάνοιας. Να ξεφύγουμε από την απάθεια και τη νωθρότητα έτσι ώστε με την ενεργή και σε μόνιμη βάση πολιτική συμμετοχή και ατομική βελτίωσή μας, το ισοπεδωτικό και ηγεμονικό αυτό σύστημα να αρχίσει σταδιακά να καταρρέει και τελικά να εκπέσει. 

Το τεράστιο αυτό εγχείρημα δύναται να ολοκληρωθεί μόνο από επόμενες αφυπνισμένες και εξανθρωπισμένες γενιές. Μελλοντικές γενιές για τις οποίες αυτό που σήμερα φαντάζει αδύνατο θα είναι αυτονόητο. Οι δικές μας όμως είναι αυτές που έχουν το καθήκον να συνειδητοποιήσουν τόσο το πρόβλημα όσο και τη δύναμή τους. Να αρχίσουν από τώρα να αλλάζουν ριζικά, θέτοντας τις βάσεις για τη δημιουργία εκείνων των μελλοντικών γενιών, οι οποίες θα προστατέψουν, θα διαυγάσουν τους υπάρχοντες και θα σχηματίσουν νέους πραγματικά πανανθρώπινους θεσμούς. Ίσως η διαιώνιση των ίδιων σημερινών λαθών, μια μέρα στο μέλλον, να αποτελέσει απλά αντικείμενο ιστορικής μελέτης.

Ασφαλώς κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει a priori εάν ένα τέτοιο όραμα μπορεί να γίνει πραγματικότητα, όμως όλοι γνωρίζουμε πως τα μεγάλα όνειρα για να αναδυθούν και να γίνουν πραγματικότητα, χρειάζονται και αξίζουν επίμονους αγώνες, μαζική υιοθεσία και αδιάκοπη φροντίδα.

Γιώργος Κουτσαντώνης