Η κρίση για αρχάριους

Γράφει ο Κούρκουλος

Αιτίες για τις οποίες δεν βγαίνουμε στις αγορές

Για να βγούμε στις αγορές θα πρέπει να πέσουν τα Spread. Για να πέσουν τα Spread θα πρέπει οι επενδυτές να εμπιστευτούν τα Ελληνικά ομόλογα. Δεν τα εμπιστεύονται όμως, επειδή φοβούνται τη χρεοκοπία και επομένως τη μη πληρωμή των χρημάτων που θα επενδύσουν στην Ελλάδα. Ποιοι είναι οι λόγοι όμως που συντηρούν αυτό το φόβο;
Ένας πιθανός λόγος είναι πως η Ελλάδα αντιμετωπίζεται σαν"καμένο" χαρτί. Από τη στιγμή δηλαδή που υπάρχει γενικότερη δυσπιστία ως προς τα Ελληνικά ομόλογα είναι πιο δύσκολα να τα εμπιστευτεί κάποιος.
Ακόμα και αν θεωρήσουμε πως η οικονομική πολιτική που ακολουθεί η Ελλάδα είναι σωστή είναι δύσκολο να φέρει αποτελέσματα άμεσα. Οπότε οι επενδυτές φοβούνται πως θα χάσουν τα χρήματά τους στο προσεχές χρονικό διάστημα.

Οι αγορές αμφισβητούνε την ίδια την οικονομική πολιτική που ακολουθεί η χώρα. Παρά το γεγονός πως παρουσιάζεται η οικονομική πολιτική σαν επιταγή των αγορών το βέβαιο είναι πως δεν είναι έτσι. Οι αγορές θέλουν να δανείζουν και να υπάρχει οικονομική δραστηριότητα, ώστε να αποκομίζουν κέρδη. Στην πράξη αλλά και στην οικονομική πρακτική η πολιτική αυτή μπορεί να εξοικονομεί κάποια χρήματα αλλά προκαλεί ύφεση με αποτέλεσμα να κάνει αδύνατη την εξυπηρέτηση του χρέους σε μακροπρόθεσμη βάση.

Ακόμα και αν υπήρχε καλό κλίμα για την Ελλάδα και η οικονομική πολιτική έπιανε τόπο η Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει δύο ακόμα προβλήματα. Ένα την παγκόσμια ύφεση και δεύτερο τα υψηλά επιτόκια που καλείται να πληρώσει η χώρα στη διάρκεια του μηχανισμού στήριξης. Η προσπάθεια δηλαδή ακόμα και αν είναι καλή μπορεί να μην υπερκαλύπτει την ύφεση και τους επιπλέον τόκους που αναγκάζεται να καταβάλλει η χώρα μας.

Αν λοιπόν πάρουμε σαν δεδομένο πως θα είμαστε μακριά από τις αγορές για μεγάλο διάστημα, αυτό αυτομάτως σημαίνει πως πλέον είμαστε εξαρτημένοι από τη βοήθεια που μας παρέχει ο μηχανισμός στήριξης. Αν για οποιοδήποτε λόγο κρίνει ο μηχανισμός πως δε θέλει να μας ενισχύσει, την επομένη μπαίνουμε και επίσημα σε χρεοκοπία, σε αδυναμία δηλαδή πληρωμής των δανειστών μας. Αυτή η άμεση εξάρτηση από το μηχανισμό θα έπρεπε να ληφθεί σοβαρά υπόψη.

Ποιος όμως ο λόγος να μη μας στηρίξει ο μηχανισμός;Βασικά μια απορία που υπήρχε και υπάρχει ως ένα σημείο στον κόσμο είναι το ακριβώς ανάποδο.

"Ποιος είναι ο λόγος που μας στήριξαν λοιπόν;"Θέλανε να βοηθήσουν την χώρα μας; Τους ενδιέφερε η κοινή μας Ευρωπαϊκή πορεία;

Στην πράξη Ευρώπη και ΔΝΤ είχαν μερικά κίνητρα πέρα από το αν θέλανε πράγματι να μας βοηθήσουν:

Με το μηχανισμό στηρίζουν τους δανειστές και τους εξασφαλίζουν οτι δε θα χάσουν τα χρήματά τους όσο διαρκεί τουλάχιστον η Ελληνική χρηματοδότηση. Η πλειοψηφία των δανειστών είναι Ευρωπαϊκές τράπεζες οπότε το κέρδος είναι εμφανές. Κερδισμένοι είναι οι δανειστές που τα ομόλογά τους έληγαν το 2010 και το 11 μια που πήραν στο ακέραιο τα χρήματά τους. Οι υπόλοιποι ενδέχεται να δεχθούν κάποιο κούρεμα.

Εξασφαλίζουν γενικότερα την οικονομική ισορροπία στην Ευρώπη από πιθανό "ντόμινο" μιας Ελληνική χρεοκοπίας. Μεταθέτουν όμως το πρόβλημα στο μέλλον όπου θα εμφανιστεί ιδαιτέρως πιο διογκωμένο καθώς οι ευρωπαϊκές οικονομίες έχουν τα ίδια αν όχι χειρότερα χάλια από τα δικά μας.
Αποκτούν έλεγχο στην πολιτική της χώρας μας. Μπορεί να παρουσιάζεται πως έχουμε κοινό συμφέρον από την πολιτική που μας επιβάλλεται, ωστόσο μπορεί να μην είναι αυτό το ζητούμενο.

Ο λόγος που μπορεί κάποια στιγμή να μη μας στηρίξουν, άρα και να χρεοκοπήσουμε επίσημα, είναι το να μην τους ενδιαφέρουν οι τρεις παραπάνω λόγοι. Έχοντας εξασφαλίσει την επιθυμητή "ισορροπία" στο Ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα, πιθανό να μην ενδιαφερθούν να στηρίξουν μια οικονομία που παραπαίει. Η Ελλάδα θα χρειάζεται συνεχώς μεγαλύτερα κεφάλαια λόγω των πρόσθετων τόκων και της αναποτελεσματικής πολιτικής που εφαρμόζεται. Αυτά τα κεφάλαια λογικά κάποια στιγμή είτε δε θα είναι διαθέσιμα είτε δεν θα υπάρχει "κίνητρο" και ενδιαφέρον να διατεθούν.

Η αλλαγή της δομής του χρέους

Δυστυχώς για εμάς υπάρχει ακόμα ένα μειονεκτήματα που προκύπτει από τη δανειακή σύμβαση. Το χρέος μέχρι το πρώτο μνημόνιο του Μαΐου του 2010 ήταν κυρίως υπό τη μορφή ομολόγων. Αυτό σημαίνει πως σε περίπτωση αθέτησης πληρωμών των ομολόγων ο δανειστής είχε πολύ λιγότερα νομικά βοηθήματα να διεκδικήσει τα χρήματά του. Οι χαμένοι του ΧΑΑ θα θυμούνται τι απέμεινε από τις ακριβές και ελπιδοφόρες μετοχές τους όταν οι φούσκες άρχισαν να σκάνε. Το ομόλογο μοιάζει πολύ με την μετοχή επιχείρησης. Αν η επιχείρηση πάει καλά η μετοχή παίρνει αξία και πληρώνει μέρισμα (το κουπόνι). Αν «βαρέσει κανόνι» χάνεις τα λεφτά σου. Αντίθετα οι δόσεις που πήρε η Ελλάδα από το μνημόνιο διέπονται από διακρατικές συμφωνίες και εγγυήσεις. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη μια ενδεχόμενη αθέτηση πληρωμών. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πως από τι στιγμή που η χώρα υπήρχε περίπτωση κάποια στιγμή να μη μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της καλύτερα να το έκανες αρχικά, όταν το χρέος της ήταν σε μορφή ομολόγων.

Αντίστροφα η πολιτική ομάδα που αποφάσισε να αλλάξει το χρέος από ομολογιακό σε διακρατικό, όπως έγινε με το μνημόνιο, θα έπρεπε να είναι εντελώς σίγουρη πως στο μέλλον η Ελλάδα θα καταφέρει να πληρώνει τα χρέη της. Διαφορετικά τα αποτελέσματα του νέου δανεισμού μάλλον είναι αρνητικά παρά θετικά.

Με άλλα λόγια αν είσαι οικογενειάρχης και έχεις υποθηκεύσει το αυτοκίνητο σου σε ένα χρέος που δεν μπορείς να πληρώσεις έτσι και αλλιώς, καλύτερα να χάσεις το αυτοκίνητο σου παρά να κάνεις νέα συμφωνία με την τράπεζα και να υποθηκεύσεις και το σπίτι σου. Ο παραλληλισμός φυσικά δεν είναι απόλυτα σωστός μια που όπως ειπώθηκε μια χώρα δεν είναι επιχείρηση και δεν χρεοκοπεί με αυτή την έννοια, η λογική όμως είναι ίδια.

Συνοψίζοντας
Από τη στιγμή που τα δεδομένα έδειχναν πως:

α) δε θα βγαίναμε σύντομα στις αγορές β) το χρέος μας θα αυξάνονταν λόγω των παραπάνω τόκων που έπρεπε να πληρώσει η Ελλάδα μέσα στον μηχανισμό στήριξης γ) η οικονομική συνταγή που πρότειναν στην Ελλάδα είχε ενδεχόμενο την ύφεση και την υποβάθμιση της οικονομίας μας και δ) το νέο χρέος μας θα υπαχθεί σε πιο αυστηρές ρήτρες και εγγυήσεις, θα έπρεπε ίσως να μελετήσουμε σοβαρά δύο άλλες επιλογές.

Την περίπτωση άμεσης χρεοκοπίας ή καλύτερα της αθέτησης πληρωμών στους δανειστές μας. Χωρίς να αναλύσουμε τι συνεπάγεται μια χρεοκοπία ή μια αθέτηση πληρωμών, το σίγουρο είναι πως από τη στιγμή που δεν μπορεί να αποφευχθεί καλύτερα είναι να συμβεί όσο πιο νωρίς γίνεται, καθώς εξασφαλίζεται η κυριότητα των περιουσιακών στοιχείων και η δυνατότητα διαπραγμάτευσης. Τα μειονεκτήματα από μια αργοπορία θα είναι η αποδυνάμωση της οικονομίας για τη δύσκολη περίοδο που λογικά αναμένεται αλλά και η επιβάρυνση ενός μεγαλύτερου χρέους. Τονίζεται ξανά πως δεν εξετάζουμε το αν είναι καλή ή όχι η χρεοκοπία. Εξετάζονται οι επιπτώσεις που θα υπάρχουν αν καθυστερήσει και πραγματοποιηθεί μετά από μια παρατεταμένη περίοδο λιτότητας.
Θα έπρεπε να δεχθούμε ένα διαφορετικό τρόπο στήριξης με άλλους όρους και προϋποθέσεις.

Ο ιδανικός τρόπος στήριξης

Μπορεί κάποια πράγματα να ακουστούν ιδανικά ή μπορεί να υπάρχουν και τεχνικά εμπόδια, ωστόσο αξίζει να προσεγγίσουμε ένα θεωρητικό μοντέλο ιδανικής στήριξης από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Θα έπρεπε η Ευρώπη αν ήθελε πραγματικά η Ελλάδα είτε να μη χρεοκοπήσει είτε να μη διαλυθεί, να καλύπτει όλες τις δανειακές τις ανάγκες με επιτόκιο όσο πιο χαμηλό γίνεται και σίγουρα χαμηλότερο από όσο είναι τώρα. Αυτόματα και χωρίς να μας χάριζαν χρήματα η Ελλάδα θα κατάφερνε να μειώσει εύκολα το έλλειμμά της και να επιβραδύνει την αύξηση του χρέους. Αν χρειαζόταν κούρεμα στα ομόλογα που είχαν στην κατοχή τους οι δανειστές αυτό θα έπρεπε να γίνει από την αρχή.
Σίγουρα θα έπρεπε να επιβληθεί ένα είδος λιτότητας, τέτοιο όμως που δε θα επιβάρυνε την πραγματική οικονομία. Από την άλλη τα βάρη θα έπρεπε όντως να τα επωμισθούν πρώτα οι έχοντες έτσι ώστε να αποδοθεί και ένα αίσθημα δικαίου.

Θα έπρεπε να δοθεί βάρος στην παραγωγή της χώρας μας. Είτε με οικονομικές ενισχύσεις σε διάφορους τομείς είτε με στήριξη των Ελληνικών προϊόντων αλλά και περιορισμό, με διάφορα μέσα, των εισαγωγών που κάνει η χώρα μας.

Με αυτόν τον τρόπο και θα είχαμε συγκράτηση του χρέους και στους πολίτες θα είχε δοθεί μια πίστη και ελπίδα πως οι θυσίες του πιάνουν τόπο. Αντίθετα, και εδώ πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι, παρουσιάστηκε ο Έλληνας σαν "άχρηστος" και άξιος της μοίρας του. Του επιβλήθηκε ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας που δεν εξετάζει καν τη βιωσιμότητα του τρόπο λειτουργίας του κράτους και τη διατήρηση έστω ενός στοιχειώδους βιοτικού επιπέδου.

Ανακεφαλαίωση και Παρερμηνείες

Το μνημόνιο παρουσιάστηκε με ένα στρεβλό τρόπο στην Ελληνική κοινωνία. Πρώτα από όλα η λογική της "στήριξης" της Ελληνικής οικονομίας μέσω δανείων έχει παρερμηνευτεί. Οι δόσεις των μνημονίων προορίζονται αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των τοκοχρεολυσίων. Σίγουρα είναι ένα είδος "στήριξης", με τη λογική πως αποτρέπει τη χρεοκοπία προσωρινά, δεν προστατεύει όμως σε κανένα βαθμό την πραγματική οικονομία και το κοινωνικό κράτος. Μισθοί και συντάξεις του δημοσίου, αν και φουσκωμένοι τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα έσοδα, καλύπτονται αποκλειστικά από τα έσοδα του κράτους από τη φορολογία. Επίσης οι περισσότερες δαπάνες που κάνει το κράτος για τον πολίτη καλύπτονται από τους φόρους και σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα είναι πολύ μικρές σε σχέση με το ΑΕΠ. Εν πάση περιπτώσει τα δάνεια που δίνονται στην Ελλάδα δεν εξασφαλίζουν σε καμιά περίπτωση την ομαλή λειτουργία του κράτους. Το αντίθετο μάλιστα.

Μια άλλη παρερμηνεία έχει να κάνει με το ύψος των δανειακών αναγκών. Για κάποιον που δεν έχει διαβάσει τα νούμερα του προϋπολογισμού και των δανειακών υποχρεώσεων μιας χώρας μπορεί να δίνεται η εντύπωση πως η λιτότητα είναι απαραίτητη προκειμένου μια χώρα να μπορεί να πληρώνει τα χρέη της. Στην πραγματικότητα καμιά χώρα δεν μπορεί να πληρώνει τα χρέη της με τη λογική που το κάνει ένα νοικοκυριό. Όλες οι χώρες δανείζονται για να πληρώσουν προηγούμενα δάνεια. Αν για παράδειγμα η Ελλάδα καταφέρει να έχει έσοδα 55 δις και δαπάνες 50 δις. Τις περισσεύουν με αυτό τον τρόπο 5 δις. Έλα όμως που το κόστος εξυπηρέτησης μπορεί να φτάνει π.χ. και τα 40 δις. Προφανώς όσο και να βελτιώσει τα οικονομικά της η Ελλάδα δε θα μπορέσει να πετύχει διεύρυνση των εσόδων της κατά 35 δις, οπότε και η αντιμετώπιση του χρέους θα πρέπει να είναι διαφορετική.

Μια άλλη παρερμηνεία είναι πως "οι Ευρωπαϊκές χώρες πληρώνουν το χρέος που δημιούργησαν οι Έλληνες". Αυτό που συμβαίνει είναι πως η Ευρώπη μπαίνει εγγυήτρια σε ένα δάνειο που πληρώνει η Ελλάδα. Μάλιστα οι χώρες τις Ευρώπης κερδίζουν από την Ελλάδα με αυτό τους το ρόλο. Οι χώρες τις Ευρώπης δανείζονται τα χρήματα που θα δώσουν στην Ελλάδα με χαμηλό επιτόκιο και αργότερα δανείζουν την Ελλάδα με υψηλότερο. Όσο δηλαδή η Ελλάδα πληρώνει το χρέος της οι χώρες της Ευρώπης θα κερδίζουν τους τόκους που προκύπτουν από τη διαφορά.

Λίγα λόγια για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)

Το ΔΝΤ και η παγκόσμια τράπεζα ιδρύθηκε κατόπιν του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και της «νέας τάξης πραγμάτων» που μας συνοδεύει έκτοτε. Οι χώρες δίνουν λεφτά στο ΔΝΤ για να τις... "σώζει" από τις ασωτίες των κυβερνήσεών τους. Αν μια χώρα χρεώστης ξεμείνει από συνάλλαγμα και δεν έχει να πληρώσει τα χρέη της, ζητεί την επέμβαση του ΔΝΤ που έρχεται με ένα πρόγραμμα συμμόρφωσης (conditionality). Οι διασώσεις του ΔΝΤ αφορούν κυρίως στην προστασία των πιστωτών της πτωχευμένης χώρας, γι’ αυτό και κατόπιν της παρεμβάσεώς του, τα τοκοχρεολύσια της χώρας συνεχίζουν να πληρώνονται κανονικά από τις δόσεις που παρέχει το ταμείο και από τον αποπληθωρισμό που προκαλούν τα προγράμματά του. Αφαιρούνται δηλαδή επιπλέον πόροι από την πραγματική οικονομία προς εξόφληση των τοκοχρεολυσίων. Η τακτική αυτή προκαλεί μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και υποτίμηση των αξιών (μισθοί, ακίνητα). Καθόσον όμως τα τοκοχρεολύσια συνεχίζουν να πληρώνονται κανονικά, η χώρα ωθείται σε εκτεταμένη ανεργία και φτώχεια των χαμηλότερων οικονομικών τάξεων. Η λογική του σχεδίου βασίζεται στην βίαιη ανάσχεση των εισαγωγών και μείωση των δαπανών ώστε να εξοικονομηθούν πόροι προς εξόφληση τοκοχρεολυσίων. Λόγω της ξαφνικής ύφεσης όμως προκαλείται σοκ στην οικονομία και στην κοινωνική συνοχή, γι’ αυτό και οι συνταγές του ΔΝΤ θεωρούνται καλές για τους πιστωτές αλλά κακές για αυτούς που τις υφίστανται. Τα αποτελέσματα σε 120 περιπτώσεις παρεμβάσεως από της ιδρύσεώς του έχουν προκαλέσει τα παρακάτω αποτελέσματα: Κοινωνική αναταραχή, ανασφάλεια, αύξηση της ανεργίας, κλείσιμο υγιών επιχειρήσεων, απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, μετανάστευση νεολαίας, αποκρατικοποιήσεις, περαιτέρω άνοιγμα της οικονομίας στον ξένο ανταγωνισμό, απορύθμιση εργασιακών σχέσεων, αύξηση τιμών τροφίμων και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Με καλή τύχη οι δείκτες της οικονομίας αρχίζουν να βελτιώνονται και το χρέος να ελαττώνεται με μεγάλο όμως κοινωνικό κόστος, έκπτωση της δημοκρατίας και αμφίβολη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.