Τέσσερα οπτικά τηλεσκόπια συνδέονται δημιουργώντας το μεγαλύτερο κάτοπτρο του κόσμου

Η διασύνδεση τεσσάρων μεγάλων ευρωπαϊκών τηλεσκοπίων, τα οποία βρίσκονται στο εχθρικό οροπέδιο της ερήμου Ατακάμα στη Χιλή, επέτρεψε τη δημιουργία του μεγαλύτερου «εικονικού» οπτικού τηλεσκοπίου στον κόσμο, ανακοίνωσαν ερευνητές του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου (ESO).

Το παρατηρητήριο Paranal βρίσκεται σε υψόμετρο 2.635 μέτρα

Το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT), όπως είναι το μετριοπαθές όνομα της γιγάντιας εγκατάστασης του ESO, αποτελείται από τέσσερα επιμέρους οπτικά τηλεσκόπια με κάτοπτρα διαμέτρου 8,2 μέτρων.

Η διασύνδεση και των τεσσάρων οργάνων (VLT Interferometer όπως ονομάστηκε) ταυτόχρονα επέτρεψε τώρα για πρώτη φορά τη δημιουργία ενός εικονικού τηλεσκοπίου με κάτοπτρο 130 μέτρων.

Μέχρι σήμερα, οι υπεύθυνοι του ESO είχαν καταφέρει να συνδέσουν μόνο τρία από τα οπτικά τηλεσκόπια, και η προηγούμενη απόπειρα για τη σύνδεση και των τεσσάρων σε ένα γιγάντιο εικονικό όργανο είχε αποτύχει τον Μάρτιο του 2009.

Ακόμα και όταν λειτουργούσαν μεμονωμένα, τα τέσσερα τηλεσκόπια του VLT ήταν από τα μεγαλύτερα οπτικά τηλεσκόπια του κόσμου.

Στεγάζονται σε ισάριθμα φουτουριστικά κτήρια στο Παρανάλ της ερήμου Ατακάμα, μιας από τις πιο ξηρές περιοχές του πλανήτη (η υγρασία της ατμόσφαιρας θα απορροφούσε την υπέρυθρη ακτινοβολία που καταγράφουν τα τηλεσκόπια μαζί με τα ορατά μήκη κύματος).

Ας σημειωθεί ότι με δύο τηλεσκόπια μπορούμε να μετρήσουμε μόνο τη διάμετρο των άστρων, ή μόνο την απόσταση που απέχουν άστρα σε δυαδικά συστήματα.

Με τέσσερα τηλεσκόπια, καταφέρνουμε να βλέπουμε καθαρά τριπλά αστρικά συστήματα ή νεαρά άστρα που περιβάλλονται από ένα πρωτοπλανητικό δίσκο – ένα δίσκο από σκόνη και αέριο  από το οποίο σχηματίζονται οι πλανήτες.

Η εγκατάσταση ολοκληρώθηκε το 2000, επεκτάθηκε όμως το 2007 με την προσθήκη τεσσάρων βοηθητικών τηλεσκοπίων.

Έκτοτε, το VLT είναι το πλέον παραγωγικό τηλεσκόπιο μετά το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, με τις παρατηρήσεις του να οδηγούν κατά μέσο όρο σε μία επιστημονική δημοσίευση την ημέρα.

Στις επιτυχίες του γιγάντιου παρατηρητήριου περιλαμβάνεται η πρώτη άμεση απεικόνιση πλανήτη εκτός του Ηλιακού Συστήματος και η ανάλυση μιας έκλαμψης ακτίνων γάμμα, η οποία ήταν το πιο μακρινό φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα στο Σύμπαν.

Συμβολομετρία

Η τεχνική που εφαρμόζεται για τη διασύνδεση επιμέρους οπτικών τηλεσκοπίων και τη δημιουργία ενός εικονικού κατόπτρου ονομάζεται συμβολομετρία.

Στην περίπτωση του VLT, οι φωτεινές δέσμες που δίνουν καθένα από τα τέσσερα τηλεσκόπια συνδυάζονται σε μια υπόγεια εγκατάσταση και δίνουν μια τελική, ενιαία δέσμη εξαιρετικά μεγάλης ανάλυσης.

Αυτό βελτίωσε κατά 20 φορές την ικανότητα του VLT να «ζουμάρει» σε μακρινούς στόχους.

Σχολιάζοντας το επίτευγμα της Πέμπτης, ο υπεύθυνος οργάνων στο Παρατηρητήριο Παρανάλ, Frederic Gonte, έκανε λόγο για «ορόσημο στην προσπάθειά μας να αποκαλύψουμε τα μυστικά του Σύμπαντος».

Οι αστρονόμοι χρησιμοποιούν συστηματικά τα δύο ή τα τρία τηλεσκόπια του VLT ταυτόχρονα, ωστόσο η τελευταία τους απόπειρα για τη σύνδεση και των τεσσάρων στην εικονική διάταξη είχε αποτύχει.

«Την περασμένη φορά, οι ατμοσφαιρικές συνθήκες και οι δονήσεις του συστήματος ήταν τόσο άσχημες που τα δεδομένα ήταν ουσιαστικά άχρηστα» σχολίασε ο Jean-Philippe Berger, Γάλλος αστρονόμος που συμμετείχε στο εγχείρημα.

Από εδώ και πέρα, το εικονικό κάτοπτρο των 130 μέτρων θα είναι διαθέσιμο στην ευρύτερη ερευνητική κοινότητα, επισήμανε ο Berger.

Το Ευρωπαϊκό Νότιο Παρατηρητήριο (ονομάζεται έτσι επειδή βρίσκεται στο Νότιο Ημισφαίριο) είναι ένας διεθνής ερευνητικός φορέας που χρηματοδοτείται από 15 χώρες-μέλη στην Ευρώπη.

Στα σχέδιά του περιλαμβάνεται η κατασκευή του «Ευρωπαϊκού Εξαιρετικά Μεγάλου Τηλεσκοπίου» (E-ELT), το οποίο θα είναι το μεγαλύτερο οπτικό τηλεσκόπιο του κόσμου, με κάτοπτρο διαμέτρου 42 μέτρων.

Πηγή: in.gr – BBC

 physics4u