Στη δεκαετία του `90, με τη πτώση της ΕΣΣΔ και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο αριθμός των νέων κρατών που συστάθηκαν, αυξήθηκε αλματωδώς. Για να παρακολουθήσει κανείς τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα έπρεπε πρώτα να μάθει να αναγνωρίζει τις πάμπολλες νέες σημαίες, και τους εθνικούς ύμνους.
Σήμερα ζούμε κάτι παρόμοιο, με ένα νέο κύμα εθνικισμού να γίνεται ορατό. Τον επόμενο μήνα το Σουδάν θα πραγματοποιήσει δημοψήφισμα. Αν όντως γίνει, κανείς δεν αμφιβάλλει πως…..
θα δούμε τη δημιουργία ενός νέου αφρικανικού κράτους, για πρώτη φορά μετά τη διάσπαση της Αιθιοπίας το 1993. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στη Σομαλία, στην Ακτή του Ελεφαντοστού, ακόμη και στη Νιγηρία.
Εδώ και πολλές δεκαετίες, τα εθνικά σύνορα των χωρών της Αφρικής έχουν χαρακτηριστεί ως αυθαίρετες γραμμές που χάραξαν κάποιοι αδαείς και κυνικοί αποικιοκράτες. Έχουν μάλιστα οδηγήσει σε μια ολόκληρη σειρά φυλετικών ανταγωνισμών, ακόμη και σε εθνοκάθαρση. Όμως κανένας, συμπεριλαμβανομένων των παν-Αφρικανικών Οργανισμών, δεν επιθυμεί τον επαναπροσδιορισμό των όποιων συνόρων. Όσο πιο εύθραυστη και ασταθής η ισορροπία, τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη για τη διατήρηση του status quo.
Μήπως λοιπόν θα δούμε ένα κουτί της Πανδώρας να ανοίγει, που θα απελευθερώσει δαίμονες, και που κανονικά θα έπρεπε να παραμείνει σφραγισμένο; Ή μήπως φταίει το τεχνητό status quoγια όλη αυτή τη βία που ξεσπά σε τακτά χρονικά διαστήματα;
Η σκληρή συμπεριφορά του Σουδανέζικου καθεστώτος του Χαρτούμ έχει κάνει αναπόφευκτο τον διαμελισμό της χώρας. Το ερώτημα που τώρα τίθεται, είναι αν ο διαμελισμός αυτός αποτελέσει το μοντέλο και για τη υπόλοιπη Αφρική.
Στην Ακτή του Ελεφαντοστού για παράδειγμα, η διαίρεση της χώρας σε βορρά-νότο με βάση εθνικές και θρησκευτικές διαφορές, είναι σχεδόν βέβαιη.
Η νέα τάση δεν είναι αποκλειστικά αφρικανικό φαινόμενο. Στην Ευρώπη επηρεάζει το Βέλγιο. Και το Βέλγιο επηρεάζει την Ισπανία, και πιο συγκεκριμένα τη Καταλονία, όπου στις εκλογές του περασμένου μήνα για τη τοπική βουλή, η αριστερή συμμαχία που κυβερνούσε τα τελευταία 7 χρόνια, έχασε από έναν πολιτικό συνασπισμό που είναι λάβρος υπέρ της απόσχισης.
Η οικονομική κρίση επηρεάζει ολόκληρη την Ισπανία. Και όπως αυτοί της ιταλικής Λίγκας του Βορρά, έτσι και οι Καταλανοί έχουν αρχίσει να διαχωρίζουν τον δικό τους «εργατικό», «σοβαρό», και «πετυχημένο» χαρακτήρα, από την «τεμπελιά» των υπόλοιπων Ισπανών. «Γιατί να δουλεύουμε εμείς γι αυτούς;», λένε. Και βέβαια, ας μη ξεχνάμε πως και οι Γερμανοί μιλάνε για την υπόλοιπη Ευρώπη, όπως η Καταλονία μιλά για την υπόλοιπη Ισπανία.
Βέβαια, η Ευρώπη δεν είναι Αφρική, όπου οι αιτίες της διάσπασης είναι η βία και η αγανάκτηση. Στην Ευρώπη, όπου υπάρχει βία, αυτή οφείλεται σε οικονομικούς παράγοντες. Όσο όμως παραμένει η κρίση, και ίσως χειροτερεύει, τόσο θα βλέπουμε ακόμη περισσότερες εξάρσεις λαϊκισμού και εθνικισμού, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατακερματισμούς κρατών.
Η Ε.Ε. των 27 κρατών είναι ήδη πολύ δύσκολη στη διαχείρισή της. Η ένωση αντιμετωπίζει μια κρίση ταυτότητας, και δεν χρειάζεται νέα κράτη. Αυτό που χρειάζεται είναι νέες ιδέες και μια ποιοτική (όχι ποσοτική) αλλαγή. Βέβαια δεν λείπουν αυτοί που ονειρεύονται μια «Ευρώπη των περιοχών», βασισμένη στο μοντέλο των πόλεων-κρατών της άλλοτε αναγεννησιακής Ιταλίας.
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Daniel Bell είχε πει κάποτε πως ένα κράτος είναι πολύ μεγάλο για τα μικρά προβλήματα και πολύ μικρό για τα μεγάλα. Στη νέα όμως παγκόσμια εποχή μας, το «έθνος» μετατρέπεται σε μια ισχυρή μορφή προστασίας της ταυτότητας, όπως το «κράτος», μετά την κρίση του καπιταλισμού, μοιάζει δυνατότερο από την ασταθή «αγορά» με τις υπερβολές της.
Την ίδια ώρα που η αναζήτηση εθνικής ταυτότητας εκ μέρους κάποιων τους οδηγεί στον κατακερματισμό των κρατών, κάποιους άλλους τους οδηγεί σε νέο-ιμπεριαλιστικές βλέψεις. Και τα δυο έχουν την ίδια λογική. Στη Ρωσία για παράδειγμα, η ιμπεριαλιστική φύση της εθνικής ταυτότητας έχει βαθιές ρίζες. Το ίδιο και στη Τουρκία, η οποία ενθαρρυμένη από το κενό εξουσίας που υπάρχει γύρω της, καθώς και από την άρνηση των περισσοτέρων μελών της ΕΕ να της επιτρέψουν την είσοδο στη χριστιανική τους «λέσχη», την έχει οδηγήσει στο να σκέφτεται με νεο-οθωμανικά πρότυπα. Οι αυτοκρατορικές παραδόσεις δύσκολα ξεθωριάζουν.
Ίσως στο μέλλον, οι άνθρωποι να βλέπουν τη δεκαετία που κλείνει ως τη λογική συνέχιση της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα. Αν είναι έτσι, τότε η εποχή μας θα σηκώνει έντονη μελέτη, αφού θα είναι μια ιστορική στιγμή κατά την οποία ο κόσμος επαναπροσδιορίστηκε για μια ακόμη φορά.
Dominique Moisi
Σήμερα ζούμε κάτι παρόμοιο, με ένα νέο κύμα εθνικισμού να γίνεται ορατό. Τον επόμενο μήνα το Σουδάν θα πραγματοποιήσει δημοψήφισμα. Αν όντως γίνει, κανείς δεν αμφιβάλλει πως…..
θα δούμε τη δημιουργία ενός νέου αφρικανικού κράτους, για πρώτη φορά μετά τη διάσπαση της Αιθιοπίας το 1993. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στη Σομαλία, στην Ακτή του Ελεφαντοστού, ακόμη και στη Νιγηρία.
Εδώ και πολλές δεκαετίες, τα εθνικά σύνορα των χωρών της Αφρικής έχουν χαρακτηριστεί ως αυθαίρετες γραμμές που χάραξαν κάποιοι αδαείς και κυνικοί αποικιοκράτες. Έχουν μάλιστα οδηγήσει σε μια ολόκληρη σειρά φυλετικών ανταγωνισμών, ακόμη και σε εθνοκάθαρση. Όμως κανένας, συμπεριλαμβανομένων των παν-Αφρικανικών Οργανισμών, δεν επιθυμεί τον επαναπροσδιορισμό των όποιων συνόρων. Όσο πιο εύθραυστη και ασταθής η ισορροπία, τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη για τη διατήρηση του status quo.
Μήπως λοιπόν θα δούμε ένα κουτί της Πανδώρας να ανοίγει, που θα απελευθερώσει δαίμονες, και που κανονικά θα έπρεπε να παραμείνει σφραγισμένο; Ή μήπως φταίει το τεχνητό status quoγια όλη αυτή τη βία που ξεσπά σε τακτά χρονικά διαστήματα;
Η σκληρή συμπεριφορά του Σουδανέζικου καθεστώτος του Χαρτούμ έχει κάνει αναπόφευκτο τον διαμελισμό της χώρας. Το ερώτημα που τώρα τίθεται, είναι αν ο διαμελισμός αυτός αποτελέσει το μοντέλο και για τη υπόλοιπη Αφρική.
Στην Ακτή του Ελεφαντοστού για παράδειγμα, η διαίρεση της χώρας σε βορρά-νότο με βάση εθνικές και θρησκευτικές διαφορές, είναι σχεδόν βέβαιη.
Η νέα τάση δεν είναι αποκλειστικά αφρικανικό φαινόμενο. Στην Ευρώπη επηρεάζει το Βέλγιο. Και το Βέλγιο επηρεάζει την Ισπανία, και πιο συγκεκριμένα τη Καταλονία, όπου στις εκλογές του περασμένου μήνα για τη τοπική βουλή, η αριστερή συμμαχία που κυβερνούσε τα τελευταία 7 χρόνια, έχασε από έναν πολιτικό συνασπισμό που είναι λάβρος υπέρ της απόσχισης.
Η οικονομική κρίση επηρεάζει ολόκληρη την Ισπανία. Και όπως αυτοί της ιταλικής Λίγκας του Βορρά, έτσι και οι Καταλανοί έχουν αρχίσει να διαχωρίζουν τον δικό τους «εργατικό», «σοβαρό», και «πετυχημένο» χαρακτήρα, από την «τεμπελιά» των υπόλοιπων Ισπανών. «Γιατί να δουλεύουμε εμείς γι αυτούς;», λένε. Και βέβαια, ας μη ξεχνάμε πως και οι Γερμανοί μιλάνε για την υπόλοιπη Ευρώπη, όπως η Καταλονία μιλά για την υπόλοιπη Ισπανία.
Βέβαια, η Ευρώπη δεν είναι Αφρική, όπου οι αιτίες της διάσπασης είναι η βία και η αγανάκτηση. Στην Ευρώπη, όπου υπάρχει βία, αυτή οφείλεται σε οικονομικούς παράγοντες. Όσο όμως παραμένει η κρίση, και ίσως χειροτερεύει, τόσο θα βλέπουμε ακόμη περισσότερες εξάρσεις λαϊκισμού και εθνικισμού, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατακερματισμούς κρατών.
Η Ε.Ε. των 27 κρατών είναι ήδη πολύ δύσκολη στη διαχείρισή της. Η ένωση αντιμετωπίζει μια κρίση ταυτότητας, και δεν χρειάζεται νέα κράτη. Αυτό που χρειάζεται είναι νέες ιδέες και μια ποιοτική (όχι ποσοτική) αλλαγή. Βέβαια δεν λείπουν αυτοί που ονειρεύονται μια «Ευρώπη των περιοχών», βασισμένη στο μοντέλο των πόλεων-κρατών της άλλοτε αναγεννησιακής Ιταλίας.
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Daniel Bell είχε πει κάποτε πως ένα κράτος είναι πολύ μεγάλο για τα μικρά προβλήματα και πολύ μικρό για τα μεγάλα. Στη νέα όμως παγκόσμια εποχή μας, το «έθνος» μετατρέπεται σε μια ισχυρή μορφή προστασίας της ταυτότητας, όπως το «κράτος», μετά την κρίση του καπιταλισμού, μοιάζει δυνατότερο από την ασταθή «αγορά» με τις υπερβολές της.
Την ίδια ώρα που η αναζήτηση εθνικής ταυτότητας εκ μέρους κάποιων τους οδηγεί στον κατακερματισμό των κρατών, κάποιους άλλους τους οδηγεί σε νέο-ιμπεριαλιστικές βλέψεις. Και τα δυο έχουν την ίδια λογική. Στη Ρωσία για παράδειγμα, η ιμπεριαλιστική φύση της εθνικής ταυτότητας έχει βαθιές ρίζες. Το ίδιο και στη Τουρκία, η οποία ενθαρρυμένη από το κενό εξουσίας που υπάρχει γύρω της, καθώς και από την άρνηση των περισσοτέρων μελών της ΕΕ να της επιτρέψουν την είσοδο στη χριστιανική τους «λέσχη», την έχει οδηγήσει στο να σκέφτεται με νεο-οθωμανικά πρότυπα. Οι αυτοκρατορικές παραδόσεις δύσκολα ξεθωριάζουν.
Ίσως στο μέλλον, οι άνθρωποι να βλέπουν τη δεκαετία που κλείνει ως τη λογική συνέχιση της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα. Αν είναι έτσι, τότε η εποχή μας θα σηκώνει έντονη μελέτη, αφού θα είναι μια ιστορική στιγμή κατά την οποία ο κόσμος επαναπροσδιορίστηκε για μια ακόμη φορά.
Dominique Moisi
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.