Select Menu


Κράτος, από άποψη ετυμολογίας, σημαίνει δύναμη. Όταν ο πολίτης περιμένει το κράτος να ενεργεί για τον εαυτό του, τότε αυτός γίνεται δύναμη που στρέφεται κατά του εαυτού του. Αντίθετα, όταν ο πολίτης ενεργεί για το κράτος, τότε αυτό γίνεται δύναμη που λειτουργεί υπέρ του πολίτη. Στις σύγχρονες δημοκρατίες, όμως, ο πολίτης καλουπωμένος και βολεμένος μέσα στις κατακτήσεις των παλαιότερων καιρών, αποστασιοποιείται από τις πολιτικές λειτουργίες και θεωρεί το κράτος σαν υπερκόσμια δύναμη, που έχει υποχρέωση να του καλύπτει κάθε βιοτική ανάγκη. Έτσι λησμονεί πως χωρίς τη βοήθεια των πολιτών το κράτος αποδυναμώνεται και χωρίς τη δυναμική σύμπραξη τους η δημοκρατία αποβιταμινώνεται.

Στη δημοκρατία ειδικά το κράτος αρχίζει από μας. Γι’ αυτό, όταν ζητάμε κάτι από το κράτος, πρέπει να ξέρουμε ότι το ζητάμε από μας τους ίδιους. Συνειδητός πολίτης είναι αυτός που ζητά πρώτα από τον εαυτό του και μετά από την πολιτεία. Αλλιώς, ο λαός εθίζεται σε μια πολιτική επαιτεία, σύρεται και παρασύρεται, οπότε διασύρεται η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας.

Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο δολοφονημένος πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζων Κέννεντυ σε μια προεκλογική του εκστρατεία είχε προωθήσει το σύνθημα: «Μη ρωτάς τι κάνει το κράτος για σένα, αλλά τι κάνεις εσύ για το κράτος». Άραγε, ποια η προεκτατική βαρύτητα της φράσης και για το δικό μας λαό;

Ο Έλληνας, ενώ γενικά θεωρείται «ζώον πολιτικόν», είναι πολιτικό μόνο ως προς τη φωνή. Ξέρει, δηλαδή, να μιλά ή, μάλλον, να φωνασκεί περί πολιτικής αλλά δεν ξέρει να κάνει πολιτική, δεν ξέρει να δρα πολιτικά με το να συμμετέχει ουσιαστικά στις πολιτικές διαδικασίες. Έχει μια «ιδιωτική» αντίληψη περί πολιτικής και πιστεύει πως η πολιτική δράση περιορίζεται στο «λαβείν», χωρίς να επεκτείνεται στο «δούναι». Θεωρεί πως η πολιτική του αποστολή σταματά στην ψήφο. 

Όμως, όταν οι πολίτες πιστεύουν πως το πολιτικό τους χρέος εκπληρώνεται με το ρίξιμο της ψήφου στην κάλπη, τότε από την κάλπη αναδύεται μια κάλπικη δημοκρατία.

Τα λόγια του παλιού Αμερικανού προέδρου δίνουν το στίγμα της συμπεριφοράς ενός σωστού πολίτη μέσα σ’ ένα σύγχρονο κράτος και τον τοποθετούν χωρίς ψευδαισθήσεις απέναντι στις ευθύνες του. 

Αποκαλύπτουν με λακωνική λιτότητα τη σχέση που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στα κράτη και στους πολίτες και έμμεσα υποδηλώνουν ότι η θεωρία απέχει πολύ από την πράξη. Γιατί δυστυχώς η σχέση που αναφέρθηκε παίρνει τις περισσότερες φορές μορφή διαφορετική από εκείνη που της αρμόζει. Ο πολίτης τα περιμένει όλα από το κράτος, όπως οι Εβραίοι στην έρημο περίμεναν το μάνα «εξ ουρανού». Μα, αν κάτι τέτοιο συμβαίνει σ’ όλους τους λαούς, περισσότερο μεγεθύνεται στο δικό μας λαό, που έχει τη ροπή να «καλουπώνει» ακόμη και το θρησκευτισμό του στις επαναπαυτικές διαθέσεις του και αρκείται στο «δός ήμϊν σήμερον».

Είναι αναγκαία δίχως άλλο μια ουσιαστική αφύπνιση και ρεαλιστική αντιμετώπιση των πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων του τόπου μας. Εδώ και πολλά χρόνια παρατηρείται έντονη η τάση του εφησυχασμού και της επανάπαυσης, η τάση παραίτησης από ευθύνες, χωρίς αντίστοιχη τάση παραίτησης από διεκδικήσεις. Κι ακόμη μια γενικότερη αδιαφορία για προβλήματα που επιζητούν επίλυση. Πλανιέται έντονα ένα πνεύμα «ωχαδελφισμού», που δεν επιτρέπει την ενασχόληση με θέματα πέρ’ από εκείνα που σχετίζονται με τα στενά ατομικά μας συμφέροντα. Μοιάζει να ζει ο καθένας για τον εαυτό του, σ’ ένα δικό του κόσμο, απομονωμένος από τους υπόλοιπους, χωρίς διάθεση να ενδιαφερθεί για την ύπαρξη ενός συγκάτοικου, ενός γείτονα. Μια ζωή που θυμίζει μεταξοσκώληκα, που κλείνεται στο κουκούλι του.

Επιπλέον, συμβαίνει συχνά, παρά την προκλητικά αδιάφορη στάση που δείχνουν, οι πολίτες να προβάλλουν ισχυρές απαιτήσεις για τη λύση κάθε είδους προβλήματος από το κράτος, ωσάν το τελευταίο να είναι κάτι αποκομμένο από τους ίδιους και μάλιστα ωσάν να έχει ιδιότητες θαυματοποιίας. Πιστεύουν πως το κράτος μέσα στο οποίο διαβιώνουν έχει την υποχρέωση να τους  εξασφαλίζει μια ζωή ανέμελη από γενικότερες έγνοιες, να ικανοποιεί τις ανάγκες τους, δίχως τη δική τους συμμετοχή και το δικό τους ζωηρό ενδιαφέρον.

Ο Τζων Κέννεντυ με τη φράση που προαναφέραμε, έρχεται σ’ αυτή την παθητικοποιημένη κατάσταση πολίτη, ν’ αντιτάξει και να προβάλει το πρότυπο του ενεργού πολίτη, ενός ατόμου με πλήρη γνώση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων του, με διάθεση αγωνιστική και με πνεύμα πρόθυμης συμμετοχής στις διαδικασίες εκείνες που αποσκοπούν στη βελτίωση των κοινωνικών και πολιτικών λειτουργιών και την ανύψωση του πολιτιστικού τους επιπέδου.

Ο «ενεργός πολίτης» δεν έχει όριο ηλικίας, περιορισμό φύλου, θρησκείας, επαγγέλματος. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι το γεγονός ότι έχει συνειδητοποιήσει βαθιά το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει μέσα στο κράτος, έτσι που να «πλάσει» ο ίδιος το περιβάλλον μέσα στο οποίο θ’ αναπτυχθεί, με τα «υλικά» που τον εξυπηρετούν και τον εκφράζουν. Ξέρει πως ό,τι κάνει για το κράτος, ξαναγυρίζει στον ίδιο. Κύριο μέλημα του είναι η «εγκατάσταση» μιας πραγματικής λαϊκής κυριαρχίας, μιας «συμμετοχικής δημοκρατίας», που θα μεταθέτει τον πολίτη από τη θέση του θεατή στο ρόλο του ιστορικού δράστη. Κι ένας τέτοιος πολίτης δε ρωτά τι του προσφέρει το κράτος, αλλά τι ο ίδιος προσφέρει στο κράτος κι έμμεσα στον εαυτό του.

Αυτό μεταφράζεται σε μια συνεχή ενεργό συμμετοχή σε κάθε θέμα που σχετίζεται με την κοινωνική ζωή και με την προοπτική για τη βελτίωση της. Παίρνει μέρος στις συζητήσεις και σε κέντρα λήψης αποφάσεων, ακούει, κρίνει, στοχάζεται και προτείνει τις δικές του μεθόδους αντιμετώπισης, που μπορούν να γίνουν αποδεκτές αλλ’ είναι δυνατόν και ν’ απορριφθούν. Αυτό που έχει σημασία είναι η σωστή και πλήρης ενημέρωση, ο προβληματισμός και η αποφασιστικότητα, που έχει το «προνόμιο» να καταλύει την εκκρεμότητα. Γιατί το ζήτημα δεν είναι να μάθουμε πως ο πολίτης είναι κράτος αλλά να ενεργούμε και ως κράτος. Κι αυτό σημαίνει πως όλα περνούν από τη δική μας ευθύνη.

Οι πολίτες οφείλουν να είναι γνώστες όλων των πολιτικών εξελίξεων και κοινωνικών καταστάσεων και να έχουν διαμορφώσει μια προσωπική αντίληψη και τοποθέτηση, που να περιλαμβάνει τις προσωπικές επιθυμίες για αναδιάρθρωση και πιθανούς τρόπους εφαρμογής ενός προγράμματος ανασυγκρότησης. Η κινητοποίηση δεν πρέπει να σταματά ποτέ, γιατί ο εφησυχασμός, που θίχτηκε προηγουμένως, για κάποιες κεκτημένες θέσεις είναι ένα σοβαρό λάθος τακτικής. Οι νέοι ειδικά πρέπει να ξέρουν πως σωστό παρόν σημαίνει σίγουρο μέλλον. Αυτή όμως η σιγουριά περνά μέσα από τους ίδιους. Όπως λένε οι Κινέζοι, αντί να παραπονιούνται για το σκοτάδι, είναι προτιμότερο ν’ ανάψουν το δικό τους κερί.

Άλλωστε οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες δε λείπουν. Οι μαθητικές κοινότητες, το φοιτητικό κίνημα, οι συνεταιριστικές οργανώσεις, οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι και τα συνδικαλιστικά επαγγελματικά όργανα είναι «χώροι» μέσα στους οποίους η νεολαία μπορεί να εκδιπλώσει το δυναμισμό, το ταλέντο και τον ενθουσιασμό της και να δώσει στην πολιτική μια άλλη ποιοτική διάσταση. Έτσι η αντίληψη περί «ενεργού πολίτη» και «συμμετοχικής δημοκρατίας» από απλή θεωρία γίνεται πράξη. Εξάλλου, κάθε πολίτης μέσα στην πολιτεία του έχει κάποιο συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο. Για παράδειγμα, το επάγγελμα που εξασκεί είναι οπωσδήποτε μια μεγάλη ευθύνη και πρέπει να φανεί άξιος της έμπιστοσύνης του κοινωνικού συνόλου. Γιατί και το επάγγελμα, όπως και κάθε κοινωνική δράση, είναι πολιτική πράξη. Συνεπώς, καλός πολιτικός δεν είναι μόνο ο επαγγελματίας πολιτικός· καλός πολιτικός μπορεί να είναι κι ο καλός επαγγελματίας, που εξασκεί με ευσυνειδησία το επάγγελμα του.Με αυτή την έννοια, όσο καλύτερα υπηρετεί κανείς το επάγγελμα που έχει διαλέξει, τόσο επαρκέστερα ανταποκρίνεται στο ρόλο που του έχει ανατεθεί, καθώς εξυπηρετεί τους συνανθρώπους του, συμμετέχει στην πολιτική λειτουργία και συμβάλλει στο να διατηρείται αυτή σε υψηλό βαθμό ισορροπίας.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η προσφορά και το ενδιαφέρον για τις καταστάσεις που επικρατούν στη χώρα μας, βοηθούν στο να βρεθεί πολύ πιο γρήγορα η λύση και στη συνέχεια να εφαρμόζεται. Μόνο σε ανελεύθερα καθεστώτα η σκέψη θεωρείται επικίνδυνη και η πράξη καταδικαστέα. Εξάλλου, η δυναμική παρέμβαση στα κοινά περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την προπαγάνδα. Με την προπαγάνδα πολλοί σημερινοί πολιτικοί δίνουν ρεσιτάλ πολιτικού αμοραλισμού. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος «ρεαλιστής» ν’ αντιπαρατηρήσει πως με την προπαγάνδα μπορούν οι πολιτικοί να κερδίζουν. Δεν κερδίζουν όμως οι λαοί και μακροπρόθεσμα ούτε οι πολιτικοί. Μπορεί χάρη σ’ αυτή να μη χάνονται από τη δημοσιότητα, χάνονται όμως από την κρίση της ιστορίας.

Πέρα απ’ όλα αυτά, με τη δημιουργική συμμετοχή τους στα κοινά οι πολίτες αξιοποιούν το δυναμικό τους και τις ικανότητες τους, νιώθουν χρήσιμοι κι αποκτούν αυτοπεποίθηση, ωριμότητα κι υπευθυνότητα. Επιπλέον συνηθίζουν στο πνεύμα της συλλογικότητας, της ομαδικής εργασίας, αναπτύσσουν κοινωνικότητα και ξεπερνούν την ψυχρότητα της αποξένωσης, που μας προσφέρει άφθονη η εποχή μας. Με τον τρόπο αυτό μπαίνουν οι βάσεις για τη δημιουργία μιας κοινωνίας με στενούς δεσμούς ομόνοιας κι αλληλεγγύης, μακριά από φτηνές σκοπιμότητες, καιροσκοπισμούς και τάσεις για εκμετάλλευση των υπολοίπων.

Εξάλλου, όταν όλοι οι πολίτες συμμετέχουν στα κοινά και παρεμβαίνουν δυναμικά στη λήψη των αποφάσεων, περιορίζεται στο ελάχιστο ο κίνδυνος να μονοπωληθεί η εξουσία από κάποια ισχυρά άτομα ή ισχυρές κοινωνικές ομάδες. Αντίθετα, η ουσιαστική συμμετοχή δίνει τη δυνατότητα να εκφράζονται όλα τα στρώματα του λαού, έτσι που να μη νιώθει κανείς αδικημένος από κάποιον άλλο και ακόμη να σταματήσει η διαίρεση σε προνομιούχους και μη προνομιούχους, που διασπά τη λαϊκή συνοχή στη βάση.

Η χώρα μας έχει να διανύσει αρκετό δρόμο μέχρι που να φτάσουμε στο σημείο ώστε όλοι να εργαζόμαστε για το κοινό καλό. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει εξοβελισμό του ατομικιστικού πνεύματος, ωριμότητα και μεγάλη υπευθυνότητα, πράγματα που οπωσδήποτε μας λείπουν. Αντίθετα, στην πολιτική μας ζωή κυριαρχεί ο φανατισμός, η συμφεροντολογία, ο αχαλίνωτος εγωισμός. Αυτά τα δυσάρεστα φαινόμενα υπάρχουν. Η πιο λανθασμένη πολιτική είναι να τα παραβλέψουμε.


Σαράντος Καργάκος, Προβληματισμοί
Έκδοση GUTENBERG, ΤΌΜΟΣ ΣΤ’, 1997, σελίδες 99-105.

Για την αντιγραφή: Γιώργος Ε. Φραγκούλης

Σχόλια

Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.

 
Top