Select Menu


Ανάμεσα σε όλες τις δυστυχίες της ανθρωπότητας ,η φτώχεια και η πείνα υπήρξαν από τους πιο μόνιμους προμηθευτές δούλων. Τότε και τώρα όταν η τροφή είναι μετρημένη κατά τρόπον τινά οι πυγμαίοι θα βγουν από το δάσος και θα πλησιάσουν τα χωριά των αδελφών γιγάντων. Τους ικετεύουν για λίγα τρόφιμα και τους προσφέρουν ως αντάλλαγμα τη δουλεία τους.

τη Μαρίας Κατάρτη

Η λέξη δουλεία προέρχεται από το επίθετο δούλος που προήλθε από την αρχαιότερη λέξη δόελος ή αλλού δόερος και που πιθανόν με τη σειρά τους προήλθαν από το "δέω" (δηλ: δένω). Αρχικά, "δούλος" χαρακτηριζόταν ο εκ γενετής σκλάβος, δηλαδή εκείνος που γεννιόταν από γονιό σκλάβο, σε αντιδιαστολή προς τον ανδράποδο, δηλαδή εκείνον που υποδουλωνόταν σε πόλεμο. Σε ένα πλαίσιο, η δουλεία υπήρξε αρχαίος και διαπολιτισμικός θεσμός που νομιμοποιούσε την μετατροπή του ανθρώπου σε ιδιοκτησία. Ουσιαστικά συνεπαγόταν τον κοινωνικό θάνατο του ατόμου, αλλά και συνάμα την αφαίρεση καθαυτής της ανθρώπινης υπόστασης. Υποβίβαζε το ανθρώπινο υποκείμενο σε αντικείμενο προς ιδιοκτησία και χρήση.

Στην αρχαιότητα η λέξη σκλάβος ήταν σε κάποιες περιπτώσεις μάλλον πιο κοντά στη λέξη "οικέτης", ένας υπηρέτης αφοσιωμένος στον αρχαίο οίκο και τα παραρτήματά του .Οι δεσμοί δουλείας εκπηγάζανε από την ευγνωμοσύνη που ένοιωθε για τον κύριό του από την ημέρα που διωγμένος και πεινασμένος ήρθε και χτύπησε την πόρτα του. Στον αρχαίο κόσμο οι υποχρεώσεις δεν ήταν μονόπλευρες. Ο κύριος είχε κι αυτός καθήκοντα .Ήταν υποχρεωμένος να προσφέρει στο δούλο επαρκή τροφή .Εάν η παρεχόμενη τροφή κάποια μέρα δεν ήτο πλέον επαρκής οι δεσμοί της δουλείας διαλύονταν τότε για τις ίδιες αιτίες που είχαν δημιουργηθεί. Ο δούλος μπορούσε να απαλλαγεί από τις υποχρεώσεις του ; Κατά το αρχαίο δίκαιο εάν ο δούλος δεν τρεφόταν αρκετά ήταν ελεύθερος να φύγει και ο κύριός του τον έχανε δίχως να ελπίζει στην επιστροφή του. Χαρακτηριστικό της αμοιβαίας αφοσίωσης είναι ότι ο Οδυσσέας γυρνώντας σπίτι του ,στην Ιθάκη ,μέσα στη συγκίνηση του γυρισμού, φωνάζει τους πιστούς του δούλους και τους ονομάζει "συντρόφους", αδέλφια του γιού του.

Στη βάση της όμως η λέξη "δουλεία" χρωματίζεται αρνητικά. Ο Αριστοτέλης δίνοντας μία άλλη ερμηνεία της λέξης "δούλος", θεώρησε ότι οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου ίσοι εκ φύσεως και ότι κάποιοι γεννιούνται για να είναι δούλοι και οι άλλοι για να είναι κύριοι. Με αυτό το σκεπτικό ένας άνθρωπος γεννημένος στη δουλεία ,γεννιέται για να είναι δούλος ες αεί. Αυτό όμως δε συμβαίνει επειδή οι δούλοι αφού έχασαν τα πάντα μέσα από τα δεσμά τους ,έχασαν και την επιθυμία να ελευθερωθούν; Εάν υπάρχουν δούλοι εκ φύσεως τούτο συμβαίνει επειδή η δουλεία υπήρξε αντίθετη ως προς τη φύση. Η δύναμη δημιούργησε τους πρώτους δούλους και η δειλία διαιώνισε το φαινόμενο.

Ο φύσει δούλος για το Nietzsche αποτελεί ένα φυσικό ον περιορισμένων δυνατοτήτων και ικανοτήτων, είναι ένας άνθρωπος ατελής που η αδύναμη φύση του δεν του επιτρέπει να φτάσει στον υπέρτατο ανθρώπινο σκοπό. Εν αντιθέσει ο δυνατός αποτελεί τον απόλυτο εκφραστή της ζωής. Αποτελεί τον ενεργητικό άνθρωπο που φτάνει στην τελείωσή του με την αυτοσυνείδηση της ανωτερότητάς του, με την κατάφαση του ίδιου του ανώτερου ηρωικού εαυτού του. Ο αδύναμος ουδέποτε θα το καταφέρει αυτό και αυτό γιατί η αδυναμία του τον οδήγησε να αρνηθεί τη ζωή του. Η ίδια η άρνηση της ζωής οδηγεί σε αδυναμία. Ουσιαστικά ο αδύναμος χαρακτηρίζεται από μία φυσική μετριότητα και από μία παθητικότητα. Δέσμιος της αδυναμίας του δε μπορεί να κινηθεί προς άλλη κατεύθυνση. Ο δούλος λοιπόν είναι καταδικασμένος σε μία διαιωνίζουσα κατάσταση παρηκμασμένης ατέλειας. Συνεχίζοντας ο φιλόσοφος παρομοιάζει τους κατά φύση καλούς, τους κυρίους δηλαδή , με αρπακτικά πουλιά που επιβεβαιώνοντας την ισχυρή φύση τους κατασπαράζουν προβατάκια.

Τα προβατάκια εγκλωβισμένα στην παθητικότητα και την αδυναμία της ατελούς φύσης τους αντιτίθενται στην τελειότητα των κυρίων και λένε «αυτοί είναι αρπακτικά που μας βλάπτουν, άρα είναι κακοί». Όμως επειδή από τη φύση τους δεν είναι γενναίοι αρέσκονται στο να δέχονται να γίνονται η βορρά των ισχυρών και δεν αντιδρούν. Πράγματι ο άνθρωπος αντί να αντιδράσει ,συνεχίζει να είναι παθητικό και άβουλο ον και αρέσκεται μόνο να μεμψημοιρεί. Επιρρεπής στη γκρίνια διαμαρτύρεται ότι βρίσκεται σε δεσμά και καθηλωμένος δε μπορεί να πράξει αυτά που θέλει. Όμως συνάνθρωποί μας βρίσκονται σε φυσικά δεσμά . Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος αλλά βρίσκεται παντού σε αλυσίδες.

Χιλιάδες πρόβατα σήμερα, κυριευμένα από πανικό απλώνουν το λαιμό κι αγλείφουν το χέρι και το μαχαίρι που τα σφάζει. Άλλα κυριευμένα από πανικό βλέπουν παντού τους μελλοντικούς ψήστες .Άλλα πάλι προτιμούν να μη σκέφτονται το ενδεχόμενο σούβλισμα και προτιμούν να ενδιαφερθούν για τη βοσκή τους στο χωράφι. Ακόμα και αν η εκμετάλλευση γίνεται ακριβώς δίπλα του ο άνθρωπος είναι πεπεισμένος να μην ανακατευτεί . Στο μικρόκοσμό του ο άνθρωπος δε σκέφτεται καν να βοηθήσει αυτόν που υποφέρει και πολλές φορές υπό το πρόσχημα ότι δεν τον αφορά. Κάθε άλλο μάλιστα έχει γίνει συνυπεύθυνος στον πόνο του άλλου με την ενοχή του. Υπό αυτή την έννοια οι Έλληνες κλεισμένοι στη σπηλιά του Κύκλωπα ζούσαν ειρηνικά περιμένοντας με τη σειρά τους να καταβροχθιστούν. Αλλά αυτό είναι ζωή;

Η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που απαγόρευσε στη νεότερη ιστορία τη δουλεία, αμέσως μετά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821. Στο Σύνταγμα του 1822 , του 1823 καθώς και του 1844 οριζόταν ότι «εις την ελληνική επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικό έδαφος, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος».

Στο σημερινό Σύνταγμα, ορίζεται ότι «οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται» και «η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού. Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας.»

Επειδή απαγορεύεται από το νόμο δε σημαίνει ότι "χτυπήθηκε στη ρίζα του το κακό" και εξαϋλώθηκε εν μία νυκτί. Κάθε άλλο, ο ΟΗΕ μάλιστα εκτιμά ότι σήμερα ζουν περίπου 27.000.000 άνθρωποι σε διάφορες χώρες ως δούλοι και πρόκειται κυρίως για γυναίκες και παιδιά . Παιδιά παρανόμως εξωθούνται στην επαιτεία ενώ γυναίκες εξωθούνται παρά τη θέλησή τους στην πορνεία. Η δουλεία δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο. Επί δεκάδες αιώνες εξάλλου η υποδούλωση ανθρώπων αποτελούσε μία απόλυτα νόμιμη κατάσταση, κατά την οποία δούλοι ή σκλάβοι γίνονταν συνήθως οι υγιείς και αρτιμελείς αιχμάλωτοι πολέμου, καθώς και οι αστικοί ή αγροτικοί πληθυσμοί που αυτοί υπερασπίζονταν. Μετά την υποδούλωσή τους, αντιμετωπίζονταν ως οικόσιτα ζώα ή αντικείμενα και παράλληλα ως εχθροί. Η τελευταία ιδιότητα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη μεταχείρισή τους, καθότι νομιμοποιούσε τη σκληρή εργασία μέχρι θανάτου ή την ατίμωση των γυναικών .Η κυρίαρχη μορφή δουλείας ήταν συνήθως για τους μεν άνδρες η εξαναγκαστική εργασία μέχρι φυσικής εξόντωσης ενώ για τις γυναίκες η σεξουαλική εκμετάλλευση.

Μία τομή πραγματοποιήθηκε το 1852,τότε που στη Βοστώνη παρουσιάστηκε για πρώτη φορά η "καλύβα του μπαρμπα-Θωμά". Στο πρόσωπο της συγγραφέως Harriet Beecher Stowe ο Lincoln χαιρετούσε "τη μικρή γυναίκα που άρχισε ένα μεγάλο πόλεμο". Ο Tom συγκέντρωνε όλες τις χριστιανικές αρετές εγκαρτέρησης και αφοσίωσης που άκουγε από τους αγγλικανούς ιεροκήρυκες. Κάτω από το βάρος της δυστυχίας ,που συνοψίζεται και με τη λέξη μαστίγιο, δε δοκιμάζει καμία πικρία. Ο πόνος διαποτίζει το χαρακτήρα του και χωρίς αδυναμία προετοιμάζεται να υποστεί τη μοίρα του. Δεν έχει τόση σημασία εάν η μοίρα των σκλάβων ήταν πιο σκληρή ή πιο ήπια από τον τρόπο που περιγράφεται στο μυθιστόρημα ή άν η ιστορία του Θωμά είναι αληθινή ή όχι. Η μεγαλοφυΐα της συγγραφέως έγκειται στο ότι στον αιώνα του μυθιστορήματος κατάφερε να μεταθέσει σε ατομικό επίπεδο τη φρίκη ενός θεσμού.

Η διαφορά του σήμερα με το τότε έγκειται στο ότι η σύγχρονη μορφή δουλείας περνά σχεδόν απαρατήρητη και ο βασικότερος λόγος είναι ο παράνομος χαρακτήρας της. Τηρείται άκρα μυστικότητα από όλους τους αυτουργούς ενώ δεν στηρίζεται σε φυλετικά κριτήρια και θύματά της αποτελούν όλες οι ανθρώπινες ομάδες που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τους την κατάσταση αδυναμίας. Δούλοι υπάρχουν σε οποιαδήποτε πόλη ή χώρα αλλά εμείς δε το αντιλαμβανόμαστε. Ο μέσος πολίτης δεν διανοείται ότι η δουλεία εφαρμόζεται πιθανόν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο πηγαίνει σχολείο το παιδί του ή εργάζεται ο ίδιος ούτε και αναγνωρίζει εύκολα τη δουλεία ως φαινόμενο. Επειδή σχετικοποιεί τα πάντα δε μπορεί να διαχωρίσει την πόρνη που επέλεξε και συνεχίζει να επιλέγει να ασκεί αυτό το επάγγελμα από εκείνην που εξαναγκάσθηκε να το επιλέξει όταν ήταν ανήλικη. Ο σημερινός δούλος δεν στερείται νόμιμα της ανθρώπινης υπόστασής του όπως την εποχή που η δουλεία ήταν νόμιμη, αλλά παραμένει δούλος γιατί χειραγωγείται απόλυτα.

Ειρηνικά ζει κανείς και στο μπουντρούμι. Όμως συνειδητά ποιός θα επέλεγε έτσι και ακόμα και όταν ήταν απόρροια επιλογής ποιά είναι τα αίτια; Ο Rousseau συσχέτισε τη δουλεία με απαλλοτρίωση. Απαλλοτριώνω σημαίνει δίνω ή πουλώ. Ένας άνθρωπος που γίνεται δούλος ενός άλλου κατ' ουσίαν πουλάει τον εαυτό του διά να εξασφαλιστεί τουλάχιστον η συντήρησή του. Το να λέμε ότι ένας άνθρωπος εκχωρεί τον εαυτό του χωρίς αντάλλαγμα ,συνεχίζει, είναι κάτι παράδοξο και ασύλληπτο. Η ίδια η πράξη αυτή είναι παράνομη και άκυρη ακριβώς επειδή αυτός που την έπραξε "δεν έχει τα λογικά του". Ένας παραλογισμός δε γεννά το δίκαιο. Ακόμα και εάν κάποιος επιλέγει να απαλλοτριώσει τον εαυτό του δε μπορεί να απαλλοτριώσει τα παιδιά του. Εκείνα γεννιούνται άνθρωποι και ελεύθεροι. Η ελευθερία είναι κεκτημένο τους από τη γέννηση και ουδείς μπορεί να τους την αφαιρέσει διά της βίας.

Όταν κάποιος απαρνιέται την ελευθερία του είναι σαν να απαρνιέται την ιδιότητά του ως ανθρώπου ,τα δικαιώματα της ανθρώπινης υπόστασής του, ακόμα και τις υποχρεώσεις του. Δεν υπάρχει δυνατή αποζημίωση για κάποιον που αρνιέται τα πάντα .Η απάρνηση της ελευθερίας είναι ασύμβατη με τη φύση του ανθρώπου . Η υποταγή στην εκμετάλλευση είναι μία πράξη ανάγκης και ποτέ αποκύημα βούλησης. Και ίσως οι αριθμοί να είναι σχετικοί και το ορατό κομμάτι να είναι πολύ περιορισμένο για να βγάλουμε συμπεράσματα. Αλλά το σίγουρο είναι ότι είναι περισσότεροι. Κάθε μέρα πόσοι άνθρωποι εξαναγκάζονται να εργάζονται σκληρά σε σκλαβοπάζαρα, χωράφια, ορυχεία ή βρίσκονται παγιδευμένοι κάπου; Και συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός. Άνθρωποι που περπατούν ανάμεσά μας μπορεί να χρειάζονται τη βοήθειά μας. Η ελευθερία είναι αναφαίρετο δικαίωμα και ουχί το πρόσχημα δια να μας εκμεταλλευτεί κάποιος άλλος. Είμαστε όλοι εκ προοιμίου ίσοι και μέλη μίας κοινωνίας . Αντί να γινόμαστε θεατές του δράματος, ας γίνουμε κομμάτι της λύσης του.

Βιβλιογραφία

-Harriet Beecher Stowe, Η καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά, Γιάννης Σπανδωνής(μτφ.),Πατάκης,2008

-Nietzsche Friedrich Wilhelm,Γενεαλογία της Ηθικής,Ζήσης Σαρίκας(μτφ-επιμ),Σκόπελος,Νησίδες,2001

-Συλλογικό έργο: Λεξικό αρχαίας ελληνικής γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ γυμνασίου / Συλλογικό έργο, Χαράλαμπος Συμεωνίδης, Γιώργος Ξενής, Ασημάκης Φλιάτουρας. - 3η έκδ. - Αθήνα : Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.), 2009

--Μ. Αγγελίδης, και Θ. Γκιούρας, (επιμ.), Θεωρίες της Πολιτικής και του Κράτους: T. Hobbes, J. Locke, J.-J. Rousseau, I. Kant, G.W.F. Hegel, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, , Αθήνα: Α. & Σ. Σαββάλας Α.Ε. Εκδοτική - Βιβλιοεμπορική, 2005.

-Φραγκίστας Χαράλαμπος, Το δημοκρατικόν και φιλελεύθερον πνεύμα των πολιτευμάτων του Αγώνος, Θεσσαλονίκη, 1953

Σχόλια

Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.

 
Top