Η Ελλάδα, το Ιράν και οι κανόνες του παιχνιδιού

 Του  John Feffer

Ο Αλέξης Τσίπρας είχε επιλογή. Ως ηγέτης της νεογνής κυβέρνησης του Σύριζα στην Ελλάδα, θα μπορούσε να έχει πει στην Ευρώπη να βάλει το σχέδιο της λιτότητάς της... εκεί που ξέρει. Θα μπορούσε να έχει λάβει το ρίσκο για την προσφορά εκ μέρους της Ε.Ε. καλύτερης συμφωνίας για να κρατήσει την Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Αν αυτό αποτύγχανε, θα μπορούσε να καθοδηγήσει την χώρα του στα αχαρτογράφητα νερά της οικονομικής ανεξαρτησίας.

Αλλά επέλεξε να “ακολουθήσει τους κανόνες” αποδεχόμενος το σχέδιο της Ε.Ε. Η Ελλάδα λαμβάνει την οικονομική της διάσωση, οι Έλληνες σφίγγουν τις ζώνες τους και η Ευρωζώνη θα επιβιώσει περισσότερο ή λιγότερο ανέπαφη. Κατά καιρούς, η “λέσχη” αλλάζει τους κανόνες. Τις περισσότερες φορές η “λέσχη” δίνει τελεσίγραφο: Ρούφα το ή προχώρα παρακάτω.

Ο Hassan Rouhani είχε επιλογή. Ως ηγέτης μιας νέας μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης στο Ιράν, θα μπορούσε να έχει πει στη διεθνή κοινότητα να μην ανακατεύεται στα εσωτερικά της χώρας του. Θα μπορούσε να εξακολουθήσει να ενισχύει το πολιτικό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, υποστηρίζοντας όλη την ώρα πως δεν είναι παραβίαση οποιασδήποτε διεθνούς συμφωνίας. Θα μπορούσε να έχει προσπαθήσει να αντικρούσει το καθεστώς των διεθνών κυρώσεων ολοκληρώνοντας οικονομικές συμφωνίες με τις χώρες που το επιθυμούσαν.

Αλλά επέλεξε να διαπραγματευτεί με τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών – συν τη Γερμανία – και να φέρει το Ιράν σε πλήρη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Διεθνούς Πρακτορείου Ατομικής Ενέργειας. “Ακολουθώντας τους κανόνες” ο Rouhani ευελπιστεί πως η ευνοϊκή συνθήκη που θα έρθει με την άρση των κυρώσεων θα προσφέρει αρκετό κεφάλαιο για τη μεταστροφή της Ιρανικής οικονομίας και την ενίσχυση των προοπτικών της πολιτικής του ομάδας.

Στις χολυγουντιανές ταινίες και στην τηλεόραση, αυτοί που σπάνε τους κανόνες συνήθως θριαμβεύουν. Είναι αναρίθμητες οι ταινίες και οι εκπομπές που περιλαμβάνουν στελέχη της CIA, πράκτορες του FBI και αστυνομικούς που πρέπει να αψηφήσουν την γραμμή των εντολών έτσι ώστε να κάνουν το σωστό και να παγιδεύσουν τους κακούς.

Στον αληθινό κόσμο όμως, το σπάσιμο των κανόνων συνήθως συνοδεύεται από σημαντικές τιμωρίες. Φυσικά, όλα εξαρτώνται από το ποιος θέτει τους κανόνες και ποιος τολμά να τους αψηφήσει. Καμιά φορά οι παράνομοι έρχονται αντιμέτωποι με μια ζωή πίσω από τα κάγκελα της φυλακής. Και άλλες φορές όχι μόνο σπάνε τους κανόνες ατιμώρητα αλλά κερδίζουν και το παροιμιώδες τζάκποτ.

Οι πυρηνικά παράνομοι

Η ιστορία της μη διάδοσης των πυρηνικών είναι σημαδεμένη, το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς. Αμέσως μόλις οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στην ατομική εποχή, η γρήγορη εξάπλωση της επιστημονικής γνώσης διαβεβαίωνε πως και άλλες χώρες, με πρώτη τη Σοβιετική Ένωση, θα οδηγούσαν τους εαυτούς τους στο εσωτερικό της πυρηνικής “λέσχης”. Μέχρι η διεθνής κοινότητα να διαπραγματευτεί την Συνθήκη της Μη-Διάδοσης των Πυρηνικών (NPT) το 1968, τρεις ακόμη χώρες είχαν τα προσόντα για υποψηφιότητα ως μέλη της πυρηνικής “λέσχης”: Η Κίνα, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Παρόλο που λίγες χώρες εγκατέλειψαν τα προγράμματά τους – Λευκορωσία, Ουκρανία, Καζακστάν, Νότιος Αφρική – η συνθήκη δεν λειτούργησε σαν επαρκής αποτρεπτικός παράγοντας για άλλες αποφασισμένες επίδοξες χώρες. Τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν, περιορισμένες σε μια ενδο-ηπειρική διαμάχη, αποφάσισαν ότι ο εχθρός ήταν πολύ πιο κοντά από τη διεθνή κοινότητα. Και οι δυο υπέμειναν την παγκόσμια επίκριση, όταν πέρασαν το πυρηνικό κατώφλι, αλλα τελικά βρήκαν το δρόμο τους πίσω στις ευγενείς χάρες της διεθνούς κοινότητας. Ήταν υπερβολικά σημαντικές στρατηγικά για να κρατηθούν ημι-μόνιμα στη γωνία του “διαλλείματος”.

Η Βόρεια Κορέα, έχοντας δεχθεί κυρώσεις σε βαθμό που δεν πήγαινε άλλο από τον Πόλεμο της Κορέας και ύστερα, δεν θεωρούσε ότι είχε κάτι να χάσει δημιουργώντας μια πυρηνική ασπίδα. “Φλέρταρε” με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα υπόλοιπα τέσσερα μέλη των Συζητήσεων των Έξι Πλευρών ώστε να επιτύχει μια καλή συμφωνία για να παγώσει το πυρηνικό της πρόγραμμα. Δεν πήρε ποτέ αυτό που ήθελε – άρση των κυρώσεων, εξομάλυνση των διπλωματικών σχέσεων ή ακόμη και κάποιους ελαφρείς πυρηνικούς αντιδραστήρες – και έτσι έγινε επίσημα πυρηνική το 2006.

Το Ισραήλ δεν είναι μια δηλωμένη πυρηνική δύναμη όπως η Βόρειος Κορέα, έχει ορκιστεί να κάνει τα πάντα για να επιβιώσει σε μια ευρέως εχθρική περιοχή, διατηρώντας τις 100 περίπου πυρηνικές συσκευές του σαν “άσο στο μανίκι”, σε περίπτωση που οι γείτονές του απειλήσουν την ύπαρξή του. Το Ισραήλ πάντα αντιμετώπιζε το να “ακολουθεί τους κανόνες” με σκεπτικισμό, γι' αυτό και πιστεύει πως οι κανόνες είναι παραμορφωμένοι εναντίον του. Η Ινδία είχε την ίδια αντίληψη για την NPT και για τον τρόπο που εξασφάλισε προνόμια για τους πρώτους που την συνυπέγραψαν.

Το Ιράν αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα όσο άλλες δυνάμεις εξετάζουν την πυρηνική επιλογή. Έχει εχθρικούς γείτονες (το Ιράκ, το Ισραήλ, τα Κράτη του Κόλπου). Έχει δεχθεί την οργή σημαντικών πυρηνικών δυνάμεων (συγκεκριμένα των Ηνωμένων Πολιτειών). Και βλέπει την πυρηνική ενέργεια σαν παράγοντα αύξησης της σημασίας της θέσης μιας χώρας.

Ακόμη περισσότερο, το Ιράν είχε την επίγνωση πως η έλλειψη πυρηνικών όπλων θα λειτουργούσε σαν πρόσκληση για εισβολή. Δείτε τι έγινε στην Λιβύη, που αντάλλαξε το πυρηνικό της πρόγραμμα με ένα εισιτήριο για την επανείσοδό της στη διεθνή κοινότητα, και δέχθηκε αεροπορική επίθεση από αυτή την ίδια διεθνή κοινότητα σε λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα. Δείτε τι έγινε στην Ουκρανία που εγκατέλειψε το πυρηνικό της πρόγραμμα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και δύο δεκαετίες αργότερα παρακολούθησε τη Ρωσία να καταβροχθίσει την Κριμαία και να υοστηρίζει τους αποσχιστές στην ανατολική πλευρά της χώρας. Και το ΝΑΤΟ θα είχε βομβαρδίσει τη Σερβία κατά τη δεκαετία του 1990 αν ο Slobodan Milosevic είχε κατασκευάσει μια πυρηνική ασπίδα;

Οπότε, με δεδομένους όλους αυτούς του παράγοντες τύπου “πίεσε και τράβηξε”, γιατί το Ισραήλ αποφάσισε να ακολουθήσει τους κανόνες;

Η ηγεσία στην Τεχεράνη έκανε έναν λογικό υπολογισμό πως θα ωφελείτο περισσότερο ακολουθώντας τους κανόνες παρά αψηφώντας τους. Η Βόρειος Κορέα έχει λειτουργήσει σαν μια παραδειγματική ιστορία προσοχής για το τι συμβαίνει στους διεθνώς αποκλεισμένους: Μπορεί να κάνουν ένα μεγάλο άλμα προς τα πίσω. Στην περίπτωση της Βορείου Κορέας, μέρη της χώρας επέστρεψαν στον 19ο αιώνα. Το Ιράν, αντιθέτως, είναι μια χώρα που βρίσκεται στο όριο του οικονομικού ξεσπάσματος. Έχει μια δυνατή μεσαία τάξη, ένα μορφωμένο εργατικό δυναμικό και μια ποικιλία παραγωγικών βιομηχανιών. Με αρκετό κεφάλαιο και επαρκείς διεθνείς διασυνδέσεις, το Ιράν δεν θα κυριαρχούσε οικονομικά μόνο στην περιοχή του αλλά θα γινόταν επίσης ένας σημαντικός “παίκτης” παγκόσμια.

Σε αυτό το πλαίσιο, η προσκόλληση στους κανόνες του παιχνιδιού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί... ανεγκέφαλη. Με την ίδια λογική είναι απίθανο για το Ιράν να εξαπατήσει - εκτός και αν δεν λάβει τα προνόμια που του υποσχέθηκαν.

Οι οικονομικά παράνομοι

Οι περισσότερες επιτυχημένες οικονομίες έχουν παράνομο παρελθόν. Πηγαίνετε αρκετά πίσω στο χρόνο και θα δείτε πως όλες οι μεγάλες δυνάμεις – Ηνωμένες Πολιτείες, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία – αψήφησαν όλη την οικονομική σοφία της εποχής τους για να επιτύχουν.

Πιο πρόσφατα, στις δεκαετίες '60 και '70, η Νότιος Κορέα προκάλεσε όλους τους νόμους του συγκριτικού πλεονεκτήματος και νίκησε. Η ευρέως αγροτική οικονομία υποτίθεται πως θα έπρεπε να εστιάσει σε αυτό που έκανε καλύτερα στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας – να αναθέτει υπεργολαβίες στους Ιάπωνες, να παράγει λαχανικά και ου το καθεξής. Αντιθέτως, δημιούργησε παγκοσμίως ανταγωνιστικό ατσάλι και πλοιοκατασκευαστικές εταιρείες παραγματικά από το τίποτα. Αρνούμενη να ακούσει τους ορθοδόξους οικονομολόγους, η Νότιος Κορέα προχώρησε με μεγάλα άλματα από μια κάτω-από-τη-Σαχάρα Αφρικανική χώρα της δεκαετίας του '60 στις κλίμακες των πιο αναπτυγμένων εθνών σε μια μόνο γενιά. Η Κίνα κάνει το ίδιο συνεχίζοντας να προσκολλάται στο κρατικά καθοδηγούμενο βιομηχανικό μοντέλο.

Η Αργεντινή σήκωσε “κεφάλι” στη διεθνή οικονομική κοινότητα, χρεωκοπώντας στα δάνειά της και αποπληρώνοντας τελικά τους τραπεζικούς δανειστές σε μεγάλο εκπτωτικά βαθμό. Οι άμεσες συνέπειες ήταν συνταρακτικές, με αυξανόμενη ανεργία, αυξανόμενο πληθωρισμό και μια εργολαβοποιημένη οικονομία. Αλλά η Αργεντινή υποτίμησε το νόμισμά της, επένδυσε στην εκπαίδευση και την υγεία, εκμεταλλεύτηκε τις αυξανόμενες τιμές των αγροτικών αγαθών (συγκεκριμένα της σόγιας) και απόλαυσε σταθερή οικονομική ανάπτυξη μετά το 2003 (αν και τελευταία έχει παγώσει σε κάποιο βαθμό).

Οπότε γιατί ο Σύριζα δεν έκανε το ίδιο για την Ελλάδα; Σαν αριστερό κόμμα, σίγουρα νιώθει άνετα με τις ανορθόδοξες οικονομικά αποφάσεις.

Η Ελλάδα όμως είναι μικρή χώρα. Με βάση τα στατιστικά του ΔΝΤ, το μέγεθος της οικονομίας της είναι μια “σκιά” μπροστά από του Ιράκ και της Αλγερίας. Ο πληθυσμός της είναι μόνο 11 εκατομμύρια (της Αργεντινής, αντίθετα, είναι 41 εκατομμύρια). Δεν διαθέτει το είδος του πλεονεκτήματος που είχε η Νότιος Κορέα στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονταν ένα σύμμαχο στην Νοτιοανατολική Ασία και έκαναν τα στραβά μάτια στις στις μυριάδες των πολιτικών και οικονομικών αδιακρισιών της Σεούλ.

Το ίδιο σχετική είναι η ιδιότητα μέλους της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. “Το να είσαι υπέρ της Ευρώπης σημαίνει κοινούς κανόνες στους οποίους δεσμεύεσαι και τους οποίους εφαρμόζεις”, είπε με αρκετά σφιχτό τρόπο ο Φινλανδός Υπουργός Οικονομικών, Alexander Stubb. “Είναι αντι-Ευρωπαϊκό να μην είσαι πιστός στους κανονισμούς. Αυτό μπορεί να είναι μια αρκετά Καλβινιστική προσέγγιση, αλλά έτσι το βλέπω.”

Η Ελλάδα αποφάσισε να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1981. Τότε, η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν η έξυπνη επιλογή και η Ελλάδα έλαβε αξιόλογη βοήθεια για να κλείσει το κενό με άλλα μέλη. Αλλά αυτό ίσχυε τότε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μεταμορφωθεί από ένας θεσμός αφοσιωμένος στην ισότητα σε έναν θεσμό αφοσιωμένο στην λιτότητα. Έχοντας ακολουθήσει την οδό της Ε.Ε., η Ελλάδα δέχθηκε το κόστος του άλματος σε άλλη οδό (όπως ένας χρήστης PC υπολογιστή δέχεται το κόστος της μετάβασης σε Mac). To κόστος πολλαπλασιάζεται όταν η άλλη οδός δεν είναι μια ξεκάθαρη εναλλακτική. Κατά κάποιον τρόπο, η Ελλάδα είναι το θύμα αυτού που οι οικονομολόγοι ονομάζουν “εξάρτηση σε οδό”.

Και η θλιβερή αλήθεια είναι πως τα πράγματα θα μπορούσαν να χειροτερέψουν για την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια το ΑΕΠ της χώρας έχει δεχθεί αξιοσημείωτο κατρακύλισμα. Κάποτε ήταν απλώς πίσω από την Ιταλία και την Ισπανία, τώρα έχει πέσει κάτω από τις Βαλτικές χώρες της Λιθουανίας και της Εσθονίας, κάτω από την Σλοβενία και την Τσεχία. Η Ελλάδα έχει “μετακομίσει” για τα καλά στην Ανατολική Ευρώπη. Και θα μπορούσε να πέσει κι άλλο.

Σίγουρα, φεύγοντας από την Ε.Ε. η Ελλάδα θα μπορούσε θεωρητικά να γίνει η επόμενη Αργεντινή. Θα μπορούσε να υποτιμήσει την αναστημένη της δραχμή και να υποχρεώσει τους πιστωτές να δεχθούν κούρεμα στο χρέος. Δεδομένου όμως του μεγέθους της οικονομίας της και την ανάλογη έλλειψη εξαγωγών, θα μπορούσε να γίνει η επόμενη Αλβανία, όσο λογικές και αν φαίνονται οι οικονομικές εναλλακτικές του Σύριζα στα χαρτιά.

Παραμένοντας στην Ε.Ε. και την Ευρωζώνη, η Ελλάδα αποφεύγει και τα δύο ακραία σενάρια και θα μείνει περισσότερο ή λιγότερο στην ίδια σχετικά θέση. Αν αρκετά παρόμοια με τον Σύριζα κόμματα κερδίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές, υπάρχει μια μακρυνή πιθανότητα να συνασπισθούν και να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού της Ε.Ε. προς μια πιο Κεϋνσιανή κατεύθυνση.

Ποιος μπορεί να γίνει παράνομος;

Δεν προκαλεί εντύπωση πως οι ισχυροί και θέτουν τους κανόνες και σπάνε τους κανόνες ατιμώρητα. Το παγκόσμιο σύστημα δεν προεδρεύεται από την Μις Τρόποι.

Η πυρηνική “λέσχη” καθιέρωσε τους κανόνες της NPT, που περιλάμβανε μια δέσμευση να ελλαττωθούν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια – μια προϋπόθεση που σε πολύ μεγάλο βαθμό αγνοήθηκε. Οι Ηνωμένες Πολιτείες καθιέρωσαν τους κανόνες της παγκόσμιας οικονομίας, και το δολλάριο ως νόμισμα επιλογής, και έχει διαφύγει την μοίρα των οικονομικών πολιτικών λιτότητας παρά το αδιανόητο ετήσιό της έλλειμμα και το καλπάζον κυβερνητικό χρέος.

Για μικρές χώρες όπως η Ελλάδα δεν υπάρχει πολύς χώρος για μανούβρες μεταξύ των κανονισμών της Ε.Ε. και τις γενικές παραμέτρους που καθιέρωσε η παγκοσμιοποίηση. Δεν υπάρχει ιδιαίτερος χώρος ούτε για δημοκρατία, όπως πρόσφατα ανακάλυψαν οι Έλληνες πολίτες όταν ψήφισαν τον Σύριζα και όταν αποπειράθηκαν να καταψηφίσουν την λιτότητα στο ακόμη πιο πρόσφατο δημοψήφισμα. Η Δημοκρατία είναι ένα στήριγμα για το έθνος-κράτος. Αλλά η Ε.Ε. και η παγκόσμια οικονομία έχουν υπερισχύσει των τοπικών ανησυχιών της δημοκρατίας.

Το Ιράν, μια μεγαλύτερη χώρα με στρατηγικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, έχει σημαντικά περισσότερο χώρο για μανούβρες από την Ελλάδα. Αλλά και αυτό επίσης δεν μπορεί να αναδιαμορφώσει μονόπλευρα τους κανόνες του παιχνιδιού. Μπορεί μόνο να διαπραγματευθεί την καλύτερη συμφωνία που μπορεί. Στο τέλος, θα πρέπει να δεχθεί ένα καθεστώς επιθεώρησης που οι ισχυρότερες χώρες ποτέ δεν θα ανέχονταν. Εδώ φθάνει η υποκρισία του Ισραήλ στο αποκορύφωμά της, καθώς ενώ αρνείται να φανερώσει αν διαθέτει καν πυρηνικό πρόγραμμα ή όχι – πόσω μάλλον να επιτρέψει πρόσβαση στα μυστικά μέρη του -, επιμένει να διαθέσει το Ιράν σχεδόν κάθε γωνιά της χώρας του σε ένα εξονυχιστικά επιβεβαιωτικό καθεστώς.

Αλλά οι κανόνες του παιχνιδιού αλλάζουν. Το μοντέλο της “διεθνούς κοινότητας” που [οι Αμερικάνοι] οδηγούμε έχει ξεπεράσει την ηλικία των 65 χρονών και η μηχανή του έχει αρχίσει να χαλάει.

Όλοι οι μεγάλοι θεσμοί, που θέτους τους κανόνες, αντανακλούν την ισσοροπία δυνάμεων που κυριάρχησε την επαύριο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Παγκόσμια Τράπεζα ιδρύθηκε το 1944, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τα Ηνωμένα Έθνη το 1945 και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Χαλκού και Χάλυβα (που λειτουργούσε ως ο ακρογωνιαίος λίθος του μέλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης) το 1951. Αλλά τι θα γίνει όσο η Γαλλία κια η Γερμανία θα ασκούν όλο και λιγότερο έλεγχο στα πλαίσια της Ε.Ε., όσο η Κίνα κτίζει νέους διεθνείς οικονομικούς θεσμούς, όταν ο ΟΗΕ τελικά αντιμετωπίσει το πρόβλημα της μεταρρύθμισης του Συμβουλίου Ασφαλείας; Τι θα γίνει όσο η αναλογική ισχύς των ΗΠΑ στον κόσμο συνεχίζει να μειώνεται;

Νέοι δημιουργοί κανόνων σημαίνει νέοι κανόνες. Ετοιμαστείτε: Ένας νέος κόσμος δεν είναι απλά δυνατός, έχει εμφανιστεί ήδη στη γωνία.

huffingtonpost

Μετάφραση - Επιμέλεια: Χρύσα Κουτρουμάνου, μέλος της συντακτικής ομάδας του www.logiosermis.net