Γράφει ο Κυριάκος Τούνης
Η ανάπτυξη ενός διαλόγου που διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες θα πρέπει να είναι ο επιδιωκόμενος σκοπός αυτών που τον πραγματοποιούν. Πολλές φορές στην καθημερινότητά μας καλούμαστε να επιχειρηματολογήσουμε για μία θέση ή να γίνουμε ακροατές ενός διαλόγου.
Είναι σημαντικό δηλαδή να γνωρίζουμε πως αποφεύγουμε λανθασμένους συλλογισμούς ή πως τους εντοπίζουμε στον συνομιλητή ή σε άλλους. Γιατί οι λανθασμένοι συλλογισμοί όταν γίνονται εσκεμμένα ονομάζονται ‘σοφιστείες’ και καταστρατηγούν τον διάλογο. Ωστόσο, πέρα από τα σοφίσματα παραβιάσεις των κανόνων του διαλόγου έχουμε και με τους ‘παραλογισμούς’, που δεν γίνονται σκόπιμα. Ας δούμε όμως, τώρα, ποια είναι μερικά από τα βασικά σοφίσματα που χρησιμοποιούμε και ακούμε καθημερινά
α) Το σόφισμα της αμφιλογίας (Equivocation)
Το παραπάνω σόφισμα το παρατηρούμε όταν χρησιμοποιούμε σε ένα επιχείρημα μία λέξη με διαφορετική κάθε φορά σημασία. Δηλαδή σε δυο προτάσεις που στηρίζουν το επιχείρημά μας η ίδια λέξη χρησιμοποιείται όχι με την ίδια σημασία. Για παράδειγμα έχουμε το εξής επιχείρημα: “Εάν πιστεύεις στα θαύματα της επιστήμης θα πρέπει να πιστεύεις στα θαύματα της θρησκείας” (Εngel, 90). H πρώτη χρήση της λέξης “θαύματα” δεν έχει μεταφυσική σημασία. Απλά δηλώνει κάτι που γίνεται δύσκολα. Η αλλαγή σημασίας στη λέξη μπορεί να φανεί και σε ένα πιο απλό επιχείρημα: Όλες οι γάτες έχους τέσσερα πόδια. Ο αδερφός μου είναι γάτος. Άρα ο αδερφός μου έχει τέσσερα πόδια.
β) Το σόφισμα της σύνθεσης (Composition)
Mε το συγκεκριμένο σόφισμα αποδίδουμε “στο όλον ιδιότητες των μερών”. Δηλαδή ό,τι συμβαίνει σε ένα μέλος μιας ομάδας, σε ένα αντικείμενο μιας μηχανής το αποδίδουμε στο σύνολό του. Για παράδειγμα : Ο ποδοσφαιριστής μιας ομάδας δεν είναι καλός, άρα όλη η ομάδα δεν είναι καλή. Ή αφού κάθε εξάρτημα της μηχανής είναι ελαφρύ άρα και η μηχανή είναι ελαφριά.
γ) Το σόφισμα της διαίρεσης (Division)
Εδώ έχουμε το αντίθετο. Κάθε τι που αποδίδεται σε ένα σύνολο αφορά και τα μέλη του. Για παράδειγμα: Αφού η Γερμανία είναι πλούσιο κράτος, κάθε Γερμανός είναι πλούσιος.
δ) Το σόφισμα της ετεροζήτησης (Irrelevance)
To σόφισμα της ετεροζήτησης παρατηρείται πολύ συχνά όταν απαντούμε σε κάτι διαφορετικό από αυτό που έχει τεθεί στην συζήτηση. Πολλές φορές όταν μας κατηγορούν ή όταν μας φέρνουν σε δύσκολη θέση αποφεύγουμε μια συνεπή απάντηση. Αυτό γίνεται αντιληπτό και σε πολιτικούς διαλόγους στα Μ.Μ.Ε. Για παράδειγμα όταν κάποιος υποστηρίζει τη χούντα του Παπαδόπουλου και εσύ του φέρνεις επιχειρήματα ενάντια στο συγκεκριμένο καθεστώς πολλές φορές φέρνει ως επιχειρήματα υποστήριξης τα κακώς κείμενα της συγκεκριμένης εποχής. Έτσι όμως δεν απαντά στο συγκεκριμένο θέμα αλλά υπεκφεύγει. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το εξής: “Η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση για διασπάθιση του δημοσίου χρήματος και ο εκπρόσωπος της τελευταίας δηλώνει ότι η σημερινή αντιπολίτευση διέπραξε στο παρελθόν ως κυβέρνηση πλήθος παρανομιών”. Αυτό μπορεί να είναι σωστό αλλά η κυβέρνηση καλείται να αποδείξει αν η ίδια έκανε διασπάθιση χρήματος. Η ετεροζήτηση καταδεικνύει με χαρακτηριστικό τρόπο την αδυναμία μας σε ένα διάλογο.
ε) Το σόφισμα της κυκλικής διαλογιστικής ή της λήψης του ζητουμένου
Εδώ χρησιμοποιούμε ελαφρώς παραλλαγμένο το συμπέρασμα ,που καλούμαστε να αποδείξουμε, στην προκείμενη. Αυτό συμβαίνει όταν δεν έχουμε επαρκείς λόγους αιτιολόγησης. Για παράδειγμα: “Ο Θεός υπάρχει επειδή είναι αδύνατο να μην υπάρχει”. Η διπλή άρνηση της προκείμενης είναι η παραλλαγμένη μορφή του συμπεράσματος.
ζ) Το σόφισμα Ad hominem
To χρησιμοποιεί κανείς όταν στρέφεται κατά του ομιλητή και όχι της θέσης του. Ιδιότητες, χαρακτηριστικά του προσώπου γίνονται λεία για αυτούς που αδυνατούν να επιχειρηματολογήσουν. Θρήσκευμα, εθνικότητα, επάγγελμα, εμφάνιση γίνονται αντικείμενα επίθεσης. Για παράδειγμα σε συζήτηση για την τέχνη λέει κάποιος στον συνομιλητή του “Εσύ δεν ξέρεις από τέχνη, είσαι από χωριό”. Ωστόσο, κατά συνθήκη η επίθεση στην ιδιότητα κάποιου μπορεί να μην είναι παράτυπη. Παράδειγμα: “Δεν θα ακολουθήσω την φαρμακευτική αγωγή που μου προτείνεις, είσαι μηχανικός και όχι γιατρός. Η αγωγή αυτή μπορεί να είναι σωστή αλλά απαιτείται η έγκριση ειδικού.
η) Το σόφισμα ad baculum (baculus=μπαστούνι, ραβδί)
Το διαπράττουμε όταν μέσω της απειλής προσπαθούμε να κάνουμε δεκτή τη θέση μας. Παράδειγμα: “Τα επιχειρήματά σου υπέρ του αφοπλισμού είναι αντιπατριωτικά. Άνθρωποι που εκστόμισαν τέτοια επιχειρήματα εκτελέστηκαν για προδοσία”
θ) Το σόφισμα ad misericordiam (misericordia= οίκτος, συμπάθεια)
Εδώ προσπαθούμε με το λόγο μας να κερδίσουμε τη συμπάθεια, τον οίκτο του ακροατή. Παράδειγμα: “Η εργασία μου δεν αξίζει να απορριφθεί επειδή πάλεψα σκληρά για να την κάνω και ήμουν άρρωστος στο μεγαλύτερο διάστημα συγγραφής της”
ι) Το σόφισμα ad verecundiam (λανθασμένη επίκληση της αυθεντίας)
Πολλές φορές χρησιμοποιείται λανθασμένη-ψεύτικη αυθεντία για να πείσουμε τον άλλο. Διάσημοι χρησιμοποιούν τη φήμη τους για να προωθήσουν ένα προϊόν. Άλλο παράδειγμα είναι: “Σε λίγα χρόνια θα έχουμε σοβαρή κλιματική αλλαγή, το προέβλεψε ο διάσημος αστρολόγος”.
κ) Το σόφισμα της άγνοιας (ad ignorantiam)
Πολλές φορές υποστηρίζουμε κάτι επειδή απλά δεν έχει αποδειχθεί αν ισχύει ή όχι. Παραδείγματα: “Τα φαντάσματα υπάρχουν επειδή κανείς δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν”. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι καλό να κρατήσει κανείς αγνωστικιστική στάση. Κάτι τέτοιο κάνουν και τα δικαστήρια όταν αθωώνουν λόγω αμφιβολιών.
λ) Το σόφισμα οικειοποίησης των όρων
Πολλές φορές λέξεις, έννοιες, θέσεις αποδίδονται σε συγκεκριμένες ομάδες καταχρηστικά. Αν για παράδειγμα κανείς υποστηρίζει το δημόσιο σχολείο και νοσοκομείο τον αποκαλούν αριστερό.
α) Το σόφισμα της αμφιλογίας (Equivocation)
Το παραπάνω σόφισμα το παρατηρούμε όταν χρησιμοποιούμε σε ένα επιχείρημα μία λέξη με διαφορετική κάθε φορά σημασία. Δηλαδή σε δυο προτάσεις που στηρίζουν το επιχείρημά μας η ίδια λέξη χρησιμοποιείται όχι με την ίδια σημασία. Για παράδειγμα έχουμε το εξής επιχείρημα: “Εάν πιστεύεις στα θαύματα της επιστήμης θα πρέπει να πιστεύεις στα θαύματα της θρησκείας” (Εngel, 90). H πρώτη χρήση της λέξης “θαύματα” δεν έχει μεταφυσική σημασία. Απλά δηλώνει κάτι που γίνεται δύσκολα. Η αλλαγή σημασίας στη λέξη μπορεί να φανεί και σε ένα πιο απλό επιχείρημα: Όλες οι γάτες έχους τέσσερα πόδια. Ο αδερφός μου είναι γάτος. Άρα ο αδερφός μου έχει τέσσερα πόδια.
β) Το σόφισμα της σύνθεσης (Composition)
Mε το συγκεκριμένο σόφισμα αποδίδουμε “στο όλον ιδιότητες των μερών”. Δηλαδή ό,τι συμβαίνει σε ένα μέλος μιας ομάδας, σε ένα αντικείμενο μιας μηχανής το αποδίδουμε στο σύνολό του. Για παράδειγμα : Ο ποδοσφαιριστής μιας ομάδας δεν είναι καλός, άρα όλη η ομάδα δεν είναι καλή. Ή αφού κάθε εξάρτημα της μηχανής είναι ελαφρύ άρα και η μηχανή είναι ελαφριά.
γ) Το σόφισμα της διαίρεσης (Division)
Εδώ έχουμε το αντίθετο. Κάθε τι που αποδίδεται σε ένα σύνολο αφορά και τα μέλη του. Για παράδειγμα: Αφού η Γερμανία είναι πλούσιο κράτος, κάθε Γερμανός είναι πλούσιος.
δ) Το σόφισμα της ετεροζήτησης (Irrelevance)
To σόφισμα της ετεροζήτησης παρατηρείται πολύ συχνά όταν απαντούμε σε κάτι διαφορετικό από αυτό που έχει τεθεί στην συζήτηση. Πολλές φορές όταν μας κατηγορούν ή όταν μας φέρνουν σε δύσκολη θέση αποφεύγουμε μια συνεπή απάντηση. Αυτό γίνεται αντιληπτό και σε πολιτικούς διαλόγους στα Μ.Μ.Ε. Για παράδειγμα όταν κάποιος υποστηρίζει τη χούντα του Παπαδόπουλου και εσύ του φέρνεις επιχειρήματα ενάντια στο συγκεκριμένο καθεστώς πολλές φορές φέρνει ως επιχειρήματα υποστήριξης τα κακώς κείμενα της συγκεκριμένης εποχής. Έτσι όμως δεν απαντά στο συγκεκριμένο θέμα αλλά υπεκφεύγει. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το εξής: “Η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση για διασπάθιση του δημοσίου χρήματος και ο εκπρόσωπος της τελευταίας δηλώνει ότι η σημερινή αντιπολίτευση διέπραξε στο παρελθόν ως κυβέρνηση πλήθος παρανομιών”. Αυτό μπορεί να είναι σωστό αλλά η κυβέρνηση καλείται να αποδείξει αν η ίδια έκανε διασπάθιση χρήματος. Η ετεροζήτηση καταδεικνύει με χαρακτηριστικό τρόπο την αδυναμία μας σε ένα διάλογο.
ε) Το σόφισμα της κυκλικής διαλογιστικής ή της λήψης του ζητουμένου
Εδώ χρησιμοποιούμε ελαφρώς παραλλαγμένο το συμπέρασμα ,που καλούμαστε να αποδείξουμε, στην προκείμενη. Αυτό συμβαίνει όταν δεν έχουμε επαρκείς λόγους αιτιολόγησης. Για παράδειγμα: “Ο Θεός υπάρχει επειδή είναι αδύνατο να μην υπάρχει”. Η διπλή άρνηση της προκείμενης είναι η παραλλαγμένη μορφή του συμπεράσματος.
ζ) Το σόφισμα Ad hominem
To χρησιμοποιεί κανείς όταν στρέφεται κατά του ομιλητή και όχι της θέσης του. Ιδιότητες, χαρακτηριστικά του προσώπου γίνονται λεία για αυτούς που αδυνατούν να επιχειρηματολογήσουν. Θρήσκευμα, εθνικότητα, επάγγελμα, εμφάνιση γίνονται αντικείμενα επίθεσης. Για παράδειγμα σε συζήτηση για την τέχνη λέει κάποιος στον συνομιλητή του “Εσύ δεν ξέρεις από τέχνη, είσαι από χωριό”. Ωστόσο, κατά συνθήκη η επίθεση στην ιδιότητα κάποιου μπορεί να μην είναι παράτυπη. Παράδειγμα: “Δεν θα ακολουθήσω την φαρμακευτική αγωγή που μου προτείνεις, είσαι μηχανικός και όχι γιατρός. Η αγωγή αυτή μπορεί να είναι σωστή αλλά απαιτείται η έγκριση ειδικού.
η) Το σόφισμα ad baculum (baculus=μπαστούνι, ραβδί)
Το διαπράττουμε όταν μέσω της απειλής προσπαθούμε να κάνουμε δεκτή τη θέση μας. Παράδειγμα: “Τα επιχειρήματά σου υπέρ του αφοπλισμού είναι αντιπατριωτικά. Άνθρωποι που εκστόμισαν τέτοια επιχειρήματα εκτελέστηκαν για προδοσία”
θ) Το σόφισμα ad misericordiam (misericordia= οίκτος, συμπάθεια)
Εδώ προσπαθούμε με το λόγο μας να κερδίσουμε τη συμπάθεια, τον οίκτο του ακροατή. Παράδειγμα: “Η εργασία μου δεν αξίζει να απορριφθεί επειδή πάλεψα σκληρά για να την κάνω και ήμουν άρρωστος στο μεγαλύτερο διάστημα συγγραφής της”
ι) Το σόφισμα ad verecundiam (λανθασμένη επίκληση της αυθεντίας)
Πολλές φορές χρησιμοποιείται λανθασμένη-ψεύτικη αυθεντία για να πείσουμε τον άλλο. Διάσημοι χρησιμοποιούν τη φήμη τους για να προωθήσουν ένα προϊόν. Άλλο παράδειγμα είναι: “Σε λίγα χρόνια θα έχουμε σοβαρή κλιματική αλλαγή, το προέβλεψε ο διάσημος αστρολόγος”.
κ) Το σόφισμα της άγνοιας (ad ignorantiam)
Πολλές φορές υποστηρίζουμε κάτι επειδή απλά δεν έχει αποδειχθεί αν ισχύει ή όχι. Παραδείγματα: “Τα φαντάσματα υπάρχουν επειδή κανείς δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν”. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι καλό να κρατήσει κανείς αγνωστικιστική στάση. Κάτι τέτοιο κάνουν και τα δικαστήρια όταν αθωώνουν λόγω αμφιβολιών.
λ) Το σόφισμα οικειοποίησης των όρων
Πολλές φορές λέξεις, έννοιες, θέσεις αποδίδονται σε συγκεκριμένες ομάδες καταχρηστικά. Αν για παράδειγμα κανείς υποστηρίζει το δημόσιο σχολείο και νοσοκομείο τον αποκαλούν αριστερό.
Τα παραπάνω είναι μερικά από τα σοφίσματα που υπάρχουν. Όπως γίνεται αντιληπτό, χρειάζεται να τα αναγνωρίζουμε αν θέλουμε να κάνουμε ορθούς διαλόγους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αναπτύξουμε και γόνιμη κριτική καθώς και να καταλάβουμε ποιος σε μία συζήτηση παραβαίνει συλλογιστικούς κανόνες και τι σκοπιμότητα έχει.
Βιβλιογραφία:
Φίλιππος Β. Καργόπουλος, Εισαγωγή στη συμβολική λογική, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2008
Φ. Παιονίδης, Στοιχεία κριτικής επιχειρηματολογίας, Σημειώσεις παραδόσεων, 2014
Βιβλιογραφία:
Φίλιππος Β. Καργόπουλος, Εισαγωγή στη συμβολική λογική, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2008
Φ. Παιονίδης, Στοιχεία κριτικής επιχειρηματολογίας, Σημειώσεις παραδόσεων, 2014
uperbasis.wordpress.com
Για να μας βρείτε στο facebook,πατήστε στον ακόλουθο σύνδεσμο:https://www.facebook.com/Uperbasiswordpresscom?ref_type=bookmark
Για να μας βρείτε στο facebook,πατήστε στον ακόλουθο σύνδεσμο:https://www.facebook.com/Uperbasiswordpresscom?ref_type=bookmark
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.