Ριζοσπαστική προσέγγιση της παρακμής.

Του Αθανάσιου Θεοδωράκη*

Η αναγκαιότητα νέων προσεγγίσεων στην πολιτική είναι πασίδηλη. Θεωρία και πράξη, δημόσιες πολιτικές και συμπεριφορές, κόμματα, κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμοί και πολυεθνικές, τράπεζες και ΜΚΟ, ένα ολόκληρο σύστημα βρίσκεται σε αδιέξοδο. Ούτε η αγορά μπορεί να λύσει τα προβλήματα της οικονομίας, ούτε το κράτος έχει πλέον τη δύναμη να αναλάβει πρωτοβουλίες ολκής.

Κι όμως υπήρξαν διανοητές, φιλόσοφοι, στοχαστές και πολιτικοί που επεξεργάστηκαν καινοτόμες λύσεις. Λύσεις που προωθούν τη δημοκρατία, που διασφαλίζουν την πρόσβαση των πολιτών στα δημόσια αγαθά, που προωθούν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου απέναντι στη λαίλαπα της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης.

Η ριζοσπαστική σκέψη δεν ταυτίζεται βεβαίως με τη διατύπωση ακραίων θέσεων για εντυπωσιασμό του κοινού. Μια εκδοτική προσπάθεια στη Γαλλία συγκεντρώνει αναλύσεις που αφορούν 20 ριζοσπάστες στοχαστές μεταξύ των οποίων και ο Kορνήλιος Καστοριάδης. («Radicalité. 20 penseurs vraiment critiques », éditions L’échappée). Στον πρόλογο της έκδοσης τονίζεται με έμφαση ότι ριζοσπάστης είναι αυτός που βλέπει τις γενεσιουργές αιτίες των γεγονότων, αυτός που θέλει να δράσει και να επηρεάσει την εξέλιξη των φαινομέων και των δομών. Και ότι η έκδοση αποσκοπεί στο ανοίξει δρόμους προσέγγισης των στοχαστών που θέτουν το ζήτημα της συλλογικής προσπάθειας, σε μια φάση όπου η ζωή χάνει σε ποιότητα.

Πέρα όμως από το θεωρητικό ενδιαφέρον, πέρα από τις αναλύσεις των ειδικών, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η πρακτική μεταφορά των συμπερασμάτων στην ασκούμενη πολιτική, αφού τίθενται καθημερινά πελώρια ερωτήματα.

Και το πανταχού παρόν ερώτημα:αφού το αδιέξοδο είναι ορατό γιατί επιμένουν οι κρατούντες στην εφαρμογή της ίδιας πολιτικής; Γιατί οι διεθνείς οργανισμοί παρά τις κρίσεις, δεν αλλάζουν πολιτική;

Γιατί δεν υπάρχουν πρωτοβουλίες ισχυρές σε διεθνές επίπεδο για την ανατροπή αυτού του μοντέλου που ευτελίζει τον άνθρωπο και διαλύει τις κοινωνίες;

Γιατί οι πολυθενικές και τα κερδοσκοπικά κεφάλαια αφήνονται ελεύθερα να εκμεταλλεύονται την μονομερή, μονοδιάσταστη, επιλεκτική παγκοσμιοποίηση, που την έκαναν στα μέτρα τους;

Η απάντηση δεν είναι βέβαια απλή, αφού δεν υπάρχει συμφωνία σε διεθνές επίπεδο. Σκέψεις, ιδέες υπάρχουν αλλά στην πράξη οι μηχανισμοί της αδράνειας και των συμφερόντων αποδεικνύονται ισχυρότατοι. Κάποιοι φυσικά επωφελούνται και οι οικονομικές ειδήσεις κάθε μέρα μας δίνουν πλήθος στοιχείων. ΚΙ όμως δεν υπάρχει παρά κατακερματισμός των πρωτοβουλιών, απογοήτευση από την στάση της επίσημης αριστεράς που εγκλωβίστηκε στη διαχείριση του συστήματος και ειδικά για την Ευρώπη πολλά ερωτηματικά σχετικά με το μέλλον. Ερωτηματικά που αφορούν το κοινωνικό μοντέλο, την εξέλιξη της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης, αλλά και την ανάγκη επεξεργασίας και εκκίνησης ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου που θα βασίζεται στην ισορροπία, στην ποιότητα ζωής, στην οικολογία, στην κοινωνική συνοχή.

Η σύγχρονη πολιτική αντίληψη επηρεάστηκε στη Δύση κυρίως από την εμπέδωση του κοινωνικού κράτους. Το ίδιο το δυτικό κράτος αναγνώρισε την ανάγκη ανάπτυξης του κοινωνικού τομέα (παδεία, υγεία, ασφάλιση, σύνταξη) ως προϋπόθεσης πραγμάτωσης του κοινωνικού συμβολαίου.

Οι ακρότητες του σύγχρονου καπιταλισμού, ο κυνισμός των κυβερνήσεων και η αποτυχία του ισχύοντος οικονομικού συστήματος οδηγούν τώρα τις κοινωνίες στην απόγνωση. Αναζητώντας τις νέες τάσεις αρκετοί διανοητές επιμένουν στο θέμα της αναδιατύπωσης του κοινωνικού στοιχείου και της πρόταξης της ανθρώπινης διάστασης.

Αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα τις σύγχρονες κοινωνίες είναι η αμηχανία και η δυστοκία νέων προτύπων. Η πολιτική ή θα γίνεται διαφορετικά ή θα αυτοκαταργηθεί, «η κοινωνία δεν θα τη χρειάζεται πλέον». (Daniel Innerarity). Αν υπάρχει χώρος για ένα νέο, χρήσιμο κοινωνικά ρόλο της πολιτικής τότε αυτός πρέπει να αναζητηθεί στη νέα σύνθεση που απαιτούν οι σύγχρονες μορφές κοινωνικής οργάνωσης: ομάδες συμφερόντων, κοινότητες ιδεολογιών, δίκτυα πολιτών, αυτόνομες οργανώσεις, κοκ. Η νέα σύνθεση με παραδοσιακούς όρους είναι ανέφικτη και ο ρόλος του κράτους και των παραδοσιακών του θεσμών είναι υπό αμφισβήτηση αφού οι πολίτες θα αναλαμβάνουν πλέον έναν ενεργότερο ρόλο και θα δημιουργούν νέους χώρους δράσης (Pierre Rosanvallon).

Η σύγκρουση συνεπώς είναι αναπόφευκτη και οι μορφές με τις οποίες θα εκδηλωθεί είναι απρόβλεπτες. Γι αυτό μια νέα προσέγγιση της πολιτικής είναι απαραίτητη και ελπιδοφόρα. Ποιός μπορεί να είναι ο στόχος ενός τέτοιου ιστορικού εγχειρήματος; Αυτός είναι σαφώς πολιτικός, δηλαδή «ο επαναπροσδιορισμός του κοινού μέλλοντος», σύμφωνα με την έκδοση που προαναφέραμε.

*Ο Αθανάσιος Θεοδωράκης είναι πολιτικός επιστήμονας

hassapis