H περίπτωση της Πορτογαλίας!

Γράφει ο Θ. Πιτικάρης ΒΑΒ,ΒSc, MSc
Οικονομικός Αναλυτής / Υποψήφιος Διδάκτορας Μακροοικονομικης Στρατηγικής

Το 2001 η οικονομία της Πορτογαλίας αναπτυσσόταν με ρυθμούς, πέριξ του 4%, η ανεργία ήταν χαμηλή (κοντά στο κάτω όριο της ανεργίας κατά τους οικονομολόγους της Ελεύθερης οικονομίας ) και ανάμεσα στο 5% και 4%, το δημόσιο χρέος ήταν 55% του ΑΕΠ και οι αυξήσεις στους πραγματικούς μισθούς εξυπηρετούσαν το στόχο για σύγκλιση των μισθών προς τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το κατά κεφαλήν εισόδημα της Πορτογαλίας έφθασε το 2001 στο 70% της EE, όταν το αντίστοιχο ελληνικό έφθανε μόνο στο 67%.

O κεντροδεξιός πρωθυπουργός της χώρας Ζοζέ Μάνουελ Μπαρόζο (2/4/2002 - ώς 29/6/2004,) με την ανέλιξη του στη εξουσία το 2002 πραγματοποίησε δημοσιονομική απογραφή για τα πεπραγμένα της σοσιαλιστικής κυβέρνησης Γκουτιέρες την οποία διαδέχτηκε.


Εφάρμοσε ένα πρόγραμμα λιτότητας με πάγωμα των μισθών στον ιδιωτικό τομέα, αναστολή των προλήψεων και περικοπές στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

Το 2004 παραιτήθηκε για να αναλάβει στις 22/11/2004 την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Διάγραμμα 1 H εξέλιξη του ελλείματος στην Πορτογαλία

Το 2005 η χώρα περνά στη διακυβέρνηση του Σοσιαλιστικού κόμματος (SP) .
Οι σοσιαλιστές καταγάγουν συντριπτική νίκη με ποσοστό του 45% έναντι μόλις 28.8% των κεντροδεξιών δυνάμεων (SDP) . Ο νέος πρωθυπουργός της χώρας José Sócrates ζητά από την κεντρική τράπεζα της χώρας να κάνει απογραφή του χρέους. Η τράπεζα απαντά ότι αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα το κόστος δανεισμού της χωράς θα ξεπεράσει το 6.5%.

Ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός θα απαντήσει με νέο κύκλο λιτότητας που περιλαμβάνει αναστολή των αυξήσεων και των προλήψεων στο δημόσιο τομέα και ακόμη μεγαλύτερες περικοπές στο κοινωνικό κράτος και τα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (συντάξεις) .

Παράλληλα η κυβέρνηση ξεκινά ένα φιλόδοξο πρόγραμμα διοικητικής μεταρρύθμισης (PRACE). Το πρόγραμμα είχε στόχο την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών της κεντρικής κυβέρνησης με μείωση των καταναλωτικών δαπανών, περιορισμό τους κόστους λειτουργίας, και την ανάπτυξη της αποτελεσματικότητας της διοίκησης, με πενιχρά αποτελέσματα.

Τα νοσοκομεία της χώρα μεταφέρθηκαν εκτός της κεντρικής κυβέρνησης, και λειτουργούν πλέον ως εταιρίες ειδικού σκοπού, όμως ούτε αυτή η αλλαγή έφερε κάποιο σημαντικό δημοσιονομικό όφελος καθώς η κυβέρνηση συνέχιζε να χρηματοδοτεί τα κόστη λειτουργείας στη βάση της «Συμβάσης Ποιότητας » . Όμως, λογιστικά τα αποτελέσματα ήταν θεματικά : οι υπάλληλοι των «εταιριών» περίθαλψης δεν παρουσιάζονταν πλέον ως δημόσιοι υπάλληλοι ενώ και το δημόσιο χρέος παρουσίασε συρρίκνωση καθώς τα χρέη των νοσοκομείων δεν εγγράφονταν πλέον στο χρέος της κεντρικής κυβέρνησης αλλά στα δάνεια εκάστου νοσοκομείου. 

Διάγραμμα 2 H εξέλιξη των συντελεστών Φορολογίας Εισοδήματος

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση προέκρινε τις Συμπράξεις Δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (PPPs/ΣΔΙΤ) . Πράγματι, αρχικά, οι συμπράξεις αυτές είχαν ένα θετικό αντίκτυπο στα μεγέθη του κρατικού προϋπολογισμού καθώς αντικαθιστούσαν με ιδιωτικά κεφάλαια την δημοσιά επένδυση. Όμως, την ευφορία των πρώτων χρόνων για τις συμπράξεις θα διαδεχθεί ο έντονος προβληματισμός . Η υπερβολή, στην χρήση των ΣΔΙΤ, οδήγησε σε ένα πλεόνασμα υποδομών ειδικά στο οδικό δίκτυο. Την διαφορά από τα προϋπολογισμένα έσοδα από την χρήση των υποδομών που θα πλήρωναν οι καταναλωτές κατά την χρήση των έργων (λ.χ διόδια), τώρα έπρεπε να πληρωθούν στους ιδιώτες επενδυτές από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Μέσα από την δημιουργία κρατικών Ανωνύμων Εταιρών σε κεντρικό , περιφερειακό και επίπεδο τοπικής διακυβέρνησης, η Πορτογαλία κατόρθωσε να αποφύγει την μέγγενη του συμφώνου Σταθερότητας και ανάπτυξης καθώς τα δάνεια και οι δαπάνες των εταιριών αυτών δεν εγγράφονταν στο προϋπολογισμό της χώρας. Τα αποτελέσματα της δημιουργικές λογιστικής, όμως, είχαν δραματικές συνέπειες.

Διάγραμμα 3 το Δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας ως ποσοστό του ΑΕΠ

Μετά το τέλος της μεγέθυνσης της οικονομίας που ακολούθησαν την ένταξη της Πορτογαλίας στη ζώνη του Ευρώ και την εποχή των χαμηλών επιτοκίων δανεισμού , η οικονομία της χώρας άρχισε να δείχνει ότι στηρίζεται σε γυάλινα πόδια. Το χρέος της χώρας από 50.4% το 1995 έφτασε το 120% το 2012 ενώ το έλλειμα από 2.8 % το 2001 εκτινάχθηκε το 10 % το 2012 . Τα επιτόκια εκτινάχθηκαν από το 3,9% το 1999 στο 14% το 2012. Οι αγορές χρήματος έκλεισαν. Μέσα σε 10 μήνες χάθηκαν 500.000 θέσεις εργασίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την ανεργία του 3,8 % το 2001 το ποσοστό των ανέργων εκτινάχθηκε στις 900.000 ανέργους ή 18% τον Φεβρουάριο 2013 και αυτό παρά την ισχυρή μετανάστευση των Πορτογάλων τόσο προς την Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Σκανδιναβικές Χώρες και τις πρώην αποικίες της Πορτογαλίας με την μερίδα του Λέοντος να πηγαίνει στην Βραζιλία. Σχεδόν 52.000 άνθρωποι μετανάστευσαν μόνιμα, ενώ 69.500 εγκατέλειψαν τη χώρα με την πρόθεση να παραμείνουν στο εξωτερικό για διάστημα μικρότερο του ενός έτους το 2012.[1]

[1] ο πληθυσμός της Πορτογαλίας συρρικνώθηκε κατά περίπου 55.000 πρόσωπα ( από το 2011 στο 2012) σε 10,49 εκατομμύρια, πρόκειται για την τρίτη συναπτή χρονιά που καταγράφηκε μείωση του πληθυσμού. Ο αριθμός των γεννήσεων μειώθηκε κατά 7,2% σε ένα επίπεδο κάτω από τις 90.000 για πρώτη φορά αφότου άρχισαν να συγκεντρώνονται συγκρίσιμα στατιστικά στοιχεία. Ο αριθμός των θανάτων αυξήθηκε κατά 4,6% το 2012 εν συγκρίσει με το 2011, με την παιδική θνησιμότητα να καταγράφει επίσης μικρή αύξηση.

Διάγραμμα 4 ο πληθυσμός της Πορτογαλίας 

Η έκρηξη της κρίσης των ενυπόθηκων δανείων το 2007 στις ΗΠΑ θα αποτελέσει την θρυαλλίδα των εξελίξεων. Αν και η αγορά ΑΚΙΝΗΤΩΝ στην ίδια την Πορτογαλία , δεν είχε τις παθογένειες άλλων κρατών ( Φούσκα στις τιμές ακινήτων και υπερ-δανεισμός των ιδιωτών κατόχων των ακινήτων) . Δυο μήνες μετά την εκδήλωση της κρίσης στις ΗΠΑ το ΔΝΤ προέβλεπε ότι θα υπάρξει ανάπτυξη της Πορτογαλικής οικονομίας κατά 2 %. Άλλωστε το 2007 η Ευρώπη θεωρούσε την κρίση αποκλειστικά ζήτημα των ΗΠΑ. Όμως, το Οκτωβρίου του 2008 το ΔΝΤ θα κτυπήσει καμπανάκι κίνδυνου εκτεταμένης ύφεσης για την Ισλανδία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία και το Ηνωμένο βασίλειο. Το Νοέμβριο του 2008 το τραπεζικό σύστημα της χώρας θα αρχίσει να σείεται από τους κλυδωνισμούς της παγκόσμιας κρίσης. Η κυβέρνηση της χώρας μιμείται το παράδειγμα της Ελλάδας και εγγυάται τις ιδιωτικές καταθέσεις ως 100.000 ευρώ, ενώ παραχωρεί και μια χρηματοδοτική διευκόλυνση ύψους 4 δις ευρώ για την σταθεροποίηση της τραπεζικής αγοράς. Παράλληλα η χωρά ξεκινά ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ύψους 1,8 δις ευρώ (0.8% του ΑΕΠ) για την ανακαίνιση των σχολείων στα πλαίσια της τότε κυρίαρχης ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης (Κευσιανισμός) . Παράλληλα εν’ όψει των εκλογών , η κυβέρνηση θα αυξήσει τους μισθούς του δημοσίου τομέα κατά 2,9%.



Υπάρχει διάχυτη αισιοδοξία ότι τα μέτρα αυτά σε συνδυασμό με την επεκτατική πολιτική της Ε.Ε θα έφερναν αυτόματα της σταθεροποίηση της οικονομίας και θα απέτρεπαν μια μακρά και βαθιά ύφεση. Η πεποίθηση αυτή τελικά άρχισε να διαλύεται καθώς τα δημόσια έσοδα πραγματοποίησαν βουτιά 15% το 2009. Οι επόμενες εκλογές θα κερδηθούν από τους σοσιαλιστές, που όμως θα σχηματίσουν κυβέρνηση μειοψηφίας.

Η κατάρρευση της Ελλάδος και της Ιρλανδίας θα οδηγήσει στην επιδείνωση του κλάμματος στη ζώνη του ευρώ. Τελικά η Πορτογαλία υπό το βάρος των δομικών προβλημάτων της αλλά και του γενικότερου κλίματος που είχε δημιουργηθεί θα αναγκαστεί να εισέλθει στο μνημόνιο με απόφαση της Σοσιαλιστικής κυβέρνησης, την άνοιξη του 2011.

Λίγο μετά προκηρύχθηκαν εκλογές (Ιούνιος 2011), η εκτέλεση των συμφωνηθέντων με την τρόικα έπεσε στις πλάτες των κεντροδεξιάς Partido Social Democrata και Centro Democrático e Social - Partido Popula.

Καθώς όμως το πρόγραμμα εξαντλεί τις αντοχές της πορτογαλικής κοινωνίας, ο κυβερνητικός συνασπισμός άρχισε να παρουσιάζει ρωγμές. Στις 30/6/2013 ο υπουργός οικονομικών Vitor Gaspar υπέβαλε την παραίτηση του καθώς απέτυχε στη συγκέντρωση ευρύτερης αποδοχής των σκληρών μέτρων λιτότητας. Νωρίτερα το Ανώτατο Δικαστήριο της Χώρας απέρριψε ως αντισυνταγματικά μια σειρά από μέτρα της κυβέρνησης, όπως η διαθεσιμότητα και οι απολύσεις στο δημόσιο αλλά και την περικοπή μισθών.

Η παραίτηση κλιμάκωσε την κρίση με τον αρχηγό του CPS-PP να απειλεί με αποχώρηση από την κυβέρνηση. Τελικά με την παρέμβαση του προέδρου της Πορτογαλίας Καβάκο ντα Σίλβα η χώρα δεν οδηγήθηκε σε εκλογές και η κυβέρνηση εξασφάλισε την επιβίωση της. Με βαρύ τίμημα όμως, καθώς
στις 29.9.2012 τα κόμματα της πορτογαλικής συγκυβέρνησης συνετρίβησαν στη δημοτικές εκλογές.
Ο πρωθυπουργός Κοέλιο - με τις φανερές παροτρύνσεις και νουθεσίες του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Wolfgang Schäuble δήλωσε παρόλα αυτά ότι θα παραμείνει πιστός στο πρόγραμμα που είχε συμφωνηθεί. .

Στις δημοσκοπήσεις σήμερα προηγείται και πάλι το σοσιαλιστικό κόμμα με 37.2% έναντι 25.6% της κεντροδεξιάς και 17% των αριστερών και κουμμουνιστικών κομμάτων[1].

[1] Marktest Opinion Poll Tracker



Υ.Γ Πολλοί θεωρούν ότι η κρίση στη Πορτογαλία ίσως φτάνει στο τέλος της, όμως η εκτίμηση αυτή είναι εξαιρετικά αμφίβολη, ειδικά μετα την είσοδο της χώρας σε περίοδο αποπληθωρισμού (-0.2 το δεύτερο τρίμηνο του 2013), το έντονο πρόβλημα αναλφαβητισμού που ταλανίζει την χώρα , την μακροχρόνια φτώχεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού αλλά και την φυγή ανθρώπινων πόρων προς άλλες χώρες, για ανεύρεση εργασίας.

Πηγές :

1. CRIN (2013). PORTUGAL: Three in ten children are ‘deprived’ - UNICEF. CRIN, CRIN. 
2. Eurostat (2013). Crude birth rate Per 1 000 inhabitants. Eurostat, Eurostat. 
3. IMF (2013). Portugal: Eighth and Ninth Reviews Under the Extended Arrangement and Request for Waivers of Applicability of End-September Performance Criteria, IMF. 
4. P.Wise (2013). Portugal: Waiting it out. Finacial Times, Finacial TImes 
5. Austerity is hitting family-run businesses hard, stretching the country’s safety net and threatening social stability

geopolitics.com.gr