Ο Διόνυσος, γιος του Δία και της Σέμελης, γεννιέται με έναν περιπετειώδη τρόπο, από τον μηρό του πατέρα του, καθώς τον κατατρέχει η Ήρα. Αποκτά ιδιαίτερη θέση στο πάνθεον της κλασικής εποχής και διατρέχει τους ανθρώπους με μια ριζική νοηματοδότηση της τρέλας. Οι μύθοι θέλουν τους-τις ακολουθητές-τριες του να καταφεύγουν ανεξέλεγκτοι στην ωμοφαγία και τα όργια. Η πραγματικότητα όμως διαφέρει αρκετά όσον αφορά την τέλεση των μυστηρίων του και προκύπτει μια ενδιαφέρουσα προοπτική.
Στο πρόσωπό του συγκεντρώνει πράγματα που εξαρχής φαίνονται διακριτά. «Άνθρωπος και ζώο», «άνδρας και γυναίκα»,«ζωντανοί και νεκροί», χαρά και λύπη αρχίζουν να αγκαλιάζονται και ταυτόχρονα να παλεύουν πίσω από μια μεταμφίεση (μάσκα, γυναικεία ρούχα). Ο άνθρωπος τώρα δημιουργεί ευκαιρίες για να στρέφεται προς τον εαυτό του για να ανακαλύψει το “άλλο” που κρύβει στα εσώψυχα ή καλύτερα για να ανοιχτεί προς αυτό. Εδώ προκύπτει και κοινωνική συμβολικότητα του διονυσιασμού. Το άτομο χαλαρώνει τις εγκλωβισμένες αισθήσεις και τις υψώνει με πάθος για να ενωθούν με το “άλλο”. Όπου “άλλο” εννοούμε την ετερότητα που κρύβει μέσα του και είναι και φανερώνεται ταυτόχρονα έξω του. Με τον τρόπο αυτό η ανούσια τυπικότητα γλιστρά και αφήνεται στα χέρια της ένωσης που διαφοροποιείται ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες. Η σχέση όμως του εαυτού με την ύπαρξή του δεν είναι απλή. Είναι μια αναμέτρηση με το “εγώ” και τον θάνατο που οδηγεί στην τρέλα, την άβυσσο. Η τρέλα αυτή διακατέχεται από τον κίνδυνο του χάους και της απώλειας της γόνιμης δημιουργίας.
Εδώ όμως έρχεται και η συμβολή του απολλώνειου στοιχείου. Ο Απόλλωνας ως Θεός του Λόγου αλληλοσυμπληρώνεται με το «αντίθετο» για να δώσει μορφή στην ενωτική τάση. Όπως λέει και ο Νίτσε στην “Γέννηση της Τραγωδίας”, ο Απόλλων έρχεται για να εξατομικεύσει την διονυσιακή κραυγή για τα εσώτερα-καταγωγικά. Η οδύνη με αυτόν υψώνει και παντρεύει μορφές νοήματος στον μάταιο κόσμο: «Ο Απόλλων είναι για μένα το μεταρσιωτικό πνεύμα της αρχής της εξατομίκευσης, που μόνο μέσω αυτού μπορεί πραγματικά να επιτευχθεί η λύτρωση μέσα στον κόσμο του φαινομένου ενώ με τη μυστικοπαθή κραυγή αγαλλίασης του Διονύσου τα μάγια της εξατομίκευσης λύνονται και και ανοίγει ο δρόμος προς τις μητέρες του Όντος, προς τον εσωτερικό πυρήνα των πραγμάτων» (απόσπασμα από την Γέννηση της Τραγωδίας σε μετάφραση Χρήστου Μαρσέλλου). Τα βαθιά υπαρξιακά της αναμέτρησης με την έλλειψη ουσίας δίνουν χώρο στο “ωραίο” του φαινομένου. Έτσι λοιπό οι δύο θεοί γίνονται κάτι σαν μουσικοί δημιουργοί. Ο ένας δίνει την μουσική (Διόνυσος) και ο άλλος τον στίχο (Απόλλων).
Στοιχεία διονυσιασμού γίνονται εύκολα διακριτά και με το παράδειγμα του θεάτρου. Στην τραγωδία οι ηθοποιοί παίζουν και γίνονται το “άλλο”, το αντίθετο, το βαθύτερο. Τα όρια εδώ είναι συγκεχυμένα. Πολύ σημαντική είναι η παρακαταθήκη αυτή σήμερα για μια ιδιαίτερη νοηματοδότηση των ρόλων. Τα λόγια του Νίτσε για τη Τραγωδία είναι χαρακτηριστικά: «Η Τραγωδία στέκει καταμεσής αυτής της περίσσειας ζωής, οδύνης και χαράς, σε υπέροχη έκσταση, αφουγκράζεται ένα μακρινό βαρύθυμο τραγούδι -μιλάει για τις Μητέρες του Όντος, που τα ονόματά τους είναι: Αυταπάτη, Βούληση, Οδύνη. -Ναι, φίλοι μου, πιστέψτε μαζί μου στη διονυσιακή ζωή και την αναγέννηση της τραγωδίας» (απόσπασμα από την Γέννηση της Τραγωδίας σε μετάφραση Χρήστου Μαρσέλλου).
Ας πάμε και σε ένα οικείο παράδειγμα της συμβολικής του διονυσιασμού. Μα φυσικά εννοώ τις γιορτές, τις οποίες το θείο τροφοδοτεί με οίνο. Το κρασί τώρα γίνεται μέσο για ένωση και οδηγεί στην γόνιμη έκσταση. Μια έκσταση που βγάζει το άτομο από την στάση για να υπερβεί τα όρια, αυτοπροσδιορίζοντάς τα με το βαθύτερο εαυτό.
Ο Διόνυσος λοιπόν είναι ο θεός της καλής τρέλας και όχι της λύσσας όπως λένε οι Louise Bruit Zaidman και Pauline Schmitt Pantel στο βιβλίο τους “Η θρησκεία στις Ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής”. Την βίαιη τροπή του θείου, όπως την παρουσιάζουν οι μύθοι, θα την δεχτούν όσοι δεν θελήσουν , με την συνολική του Διονύσου, να αναμετρηθούν με τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση το “άλλο”: «Η τρέλα και ο θάνατος είναι λοιπόν καλά θρονιασμένα στο βασίλειο του Διονύσου, αλλά αυτό είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει καθένας που δεν γνωρίζει πώς να κοιτάξει το θεό κατάματα για να ανακαλύψει τον ίδιο του τον εαυτό μέσα από την άδεια μάσκα…» (απόσπασμα από το βιβλίο “Η θρησκεία στις Ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής” σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπούρα).
uperbasis.wordpress.com
Για να μας βρείτε στο facebook,μπείτε εδώ: https://www.facebook.com/Uperbasis
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.