Από την αυγή της ιστορίας, στην τέχνη

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χνούδας

Από την αυγή της ιστορίας ο άνθρωπος οδηγούμενος από τα καιρικά φαινόμενα και τα ζώα που κυνηγούσε, εξερευνούσε τον κόσμο που των περιέβαλε, διέσχιζε δάση, ερήμους και τούνδρα. Οι εμπειρίες που συλλέγονταν από τα ταξίδια και την επαφή με την φύση, ήταν καθοριστικές για την επιβίωσή του. Έτσι, ο έμπειρος κυνηγός αποκτούσε ευκολότερα την λεία, καθώς γνώριζε το πώς να την θηρεύσει την κατάλληλη στιγμή, στην κατάλληλη περίοδο. Συλλέγοντας αποτελεσματικά τροφή, ανέτρεφε καλύτερα την οικογένεια του και δίδασκε στα παιδιά του τις γνώσεις και τις εμπειρίες του. Όταν οι οικογένειες σχημάτιζαν μια φυλή, ο εμπειρότερος και συνεπώς ο γηραιότερος ήταν ο αρχηγός της, αποκαλούνταν ως «Σοφός» και οι νεότεροι του των αναζητούσαν για συμβουλές. Ο ρόλος του: η διασφάλιση της φυλής.

Ακόμη και στης μέρες μας παρατηρούμε ιθαγενείς φυλές στην Αυστραλία και στην Αφρική, να έχουν ένα μεγάλο σεβασμό στον «Σοφό» της φυλής. Ακόμη και μετά τον θάνατο του γίνεται μέλος τον ιερόν προγόνων τους, οι οποίοι εντάσσονται στις θρησκευτικές λατρείες τους. Αυτή η τιμή δίνονταν στον «Σοφό» από σεβασμό και αναγνώριση της διδασκαλίας του, την προσπάθεια ανάδρασης μεταξύ των εμπειριών του παρελθόντος και του μέλλοντος, στους ίδιους και τους νεότερους. Η ανάγκη της εκμάθησης των νέων διασφάλιζε το μορφωτικό επίπεδο και την ποιότητα ζωής της φυλής. Όμως ο προφορικός λόγος ως πρωταρχικό μέσο διδασκαλίας αδυνατούσε να φέρει εις πέρας το τεράστιο έργο της πλήρης μετάδοσης γνώσεων ανά γενιά.

Λύση σε αυτό το πρόβλημα βλέπουμε να έχουν δώσει προϊστορικοί λαοί με την τέχνη, σε μορφή καλλιτεχνικών σπηλαιογραφίων που απεικονίζουν συχνά σκηνές κυνηγιού. Τέτοιες σκηνές εμφανίζονται και μεταγενέστερα στους περισσότερους πολιτισμούς, όπως ανάγλυφες παραστάσεις στην ασσυριακή τέχνη και τοιχογραφίες στην αιγυπτιακή τέχνη. Παράλληλα σε όλους αυτούς τους πολιτισμούς δημιουργήθηκε και η τέχνη της γραφής. Οι γραφές αυτών των λαών, μας μαρτυρούν τις πλούσιες συμβολικές τους γλώσσες για εννοιολογικές σκέψεις, την γνώση της ιστορίας τους και τις ικανότητες να χειρίζονται το περιβάλλον τους.

Από την μία βιολογικά ο Homo sapiens είναι προϊόν των ίδιων διαδικασιών που κατηύθυναν την εξέλιξη όλων των οργανισμών από την αρχή της δημιουργίας της ζωής, και έχουν δράσει επάνω του όπως και στα άλλα ζώα οι μεταλλάξεις, η γενετική παρέκκλιση και η φυσική επιλογή. Από την άλλη διαθέτει όμως κάτι που δεν έχουν τα άλλα ζώα: μια μη γενετική πολιτιστική εξέλιξη. Η μη γενετική πολιτιστική εξέλιξη μπορούσε να υφίσταται στην φύση του ανθρώπου, μόνο με την απαιτούμενη ευφυΐα. Θεωρητικά οι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής είχαν την ίδια ευφυΐα με τους ανθρώπους της σημερινής εποχής, με την απλή διαφορά της έλλειψης γνώσεων. Έτσι η διδασκαλία και η εκμάθηση της επόμενης γενιάς, ένας ρόλος που ανέλαβε και έγινε χαρακτηριστικό της τέχνης, οδήγησε την εξέλιξη της ανθρωπότητας υπό μια μη γενετική ματιά, σε ένα επίπεδο βέλτιστης επιβίωσης, εντός ενός περιβάλλοντος που συνεχώς άλλαζε και διαμορφώνονταν νέες ανάγκες.

Σε κάθε πολιτισμό στην ιστορία παρατηρούμε μια διαφορετική μορφή τέχνης, καθώς διαχρονικά η ίδια η τέχνη εξελίσσονταν. Έτσι με το πέρασμα του χρόνου από τις σπηλαιογραφίες φτάσαμε σε πίνακες του Βίνσεντ βαν Γκογκ, από την μουσική θεραπεία την οποία στηρίζουν πηγές δημιουργικής τέχνης Σαμάνων, στις θεωρίες σύγχρονων ψυχολόγων περί μουσικής θεραπείας μέσω κλασικής μουσικής, και από τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων ως πρώιμο σύστημα γραφής, σε νότες του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ως κώδικες μουσικής σημειογραφίας. Ο Χρόνος συνεπώς μπορεί να αντιληφθεί πολλές φορές ως μέτρο, μεταβολή και χώρος. Η επιβίωση μπόρεσε να οδηγήσει στην δημιουργία της τέχνης και αυτή στην συνέχεια έλαβε κατευθύνσεις και πορείες πέραν των βιολογικών  οφειλών του ανθρώπινου είδους. Είναι αξιοθαύμαστο πόσο συχνά νέες επιστημονικές αντιλήψεις από τις οποίες ωφελήθηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα, πρωτοσχηματίστηκαν μέσω καλλιτεχνικής έκφρασης.