Spiegel: "Ιαπωνία, η Ελλάδα της Ασίας"! Το χρέος της Ιαπωνίας, ωρολογιακή βόμβα έτοιμη να εκραγεί!

Το σημερινό Τόκιο είναι η Μέκκα του καταναλωτισμού. Όλα αυτά όμως αποτελούν μια ψευδαίσθηση καθώς το χρέος της Ιαπωνίας είναι μια ωρολογιακή βόμβα έτοιμη να εκραγεί, γράφει το Der Spiegel, χαρακτηρίζοντας την χώρα «Ελλάδα της Ασίας».

Γράφει η Anne Seith, Spiegel Online
Aπόδοση: Πυθία

Για χρόνια, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο ζει αδικαιολόγητα με δανεικό χρήμα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ιαπωνικές κυβερνήσεις έχουν συσσωρευτεί χρέη ύψους 11 τρις ευρώ. Αυτό αντιστοιχεί στο 230% του ετήσιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ένα επίπεδο χρέους που είναι πολύ υψηλότερο από το 165% στην Ελλάδα.

Αυτή η αλόγιστη σπατάλη έχει μετατρέψει την  Ιαπωνία σε μια ωρολογιακή βόμβα – και ένα παράδειγμα από το οποίο η Ευρώπη μπορεί να διδαχθεί, καθώς προσπαθεί να αντιμετωπίσει το δικό της χρέος. Η Ιαπωνία, το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα, ποτέ δεν κατάφερε να ανακάμψει από το κραχ του χρηματιστηρίου και την κρίση στην αγορά ακινήτων που συντάραξαν τη χώρα στη δεκαετία του 1990. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να διασώσει τις τράπεζες. Ασφαλιστικές εταιρείες χρεοκόπησαν. Από τότε, οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης είναι συχνά ασήμαντοι και τα φορολογικά έσοδα δεν καλύπτουν καν το ήμισυ των κρατικών δαπανών. Πράγματι, η χώρα έχει παγιδευτεί σε μια αναπόφευκτη σπείρα δαπανών του ελλείμματος.

Το γεγονός ότι αυτή η τραγωδία έχει παίζεται σε σχετική αφάνεια μπορεί να αποδοθεί σε ένα περίεργο φαινόμενο: σε αντίθεση με τις υπερχρεωμένες οικονομίες της ευρωζώνης, η Ιαπωνία συνεχίζει να μην καταβάλει σχεδόν καθόλου επιτόκιο για ό,τι  δανείζεται. Ενώ η Ελλάδα αναγκάστηκε πρόσφατα να τα ακουμπήσει πληρώνοντας διψήφια ποσοστά επιτοκίου, για παράδειγμα, το αντίστοιχο ποσοστό για την Ιαπωνία ήταν μόλις 0,75%. Ακόμη και η Γερμανία, η πιο υγιής οικονομία της ευρωζώνης, θα πρέπει να πληρώσει περισσότερα.

Ατελείωτα χρηματικά ποσά

Ο λόγος είναι απλός: Σε αντίθεση με τις χώρες της ευρωζώνης, η Ιαπωνία δανείζεται τα περισσότερα χρήματά της από τους δικούς της ανθρώπους. Οι εγχώριες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αγοράσει το 95% του δημόσιου χρέους της χώρας, χρησιμοποιώντας τις καταθέσεις ταμιευτηρίου του γενικού πληθυσμού. Επιπλέον, οι Ιάπωνες είναι προφανώς τόσο πεπεισμένοι ότι η χώρα τους θα είναι σε θέση να εξοφλήσει τα χρέη της μια μέρα, ώστε συνεχίζουν να δανείζουν στην κυβέρνησή τους ένα φαινομενικά ατελείωτο ποσό χρημάτων.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι το σύστημα αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Takatoshi Ito, ένας καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο, για παράδειγμα, λέει ότι η Ιαπωνία θα μπορούσε να γίνει η «επόμενη Ελλάδα», εάν η κυβέρνησή της δεν αλλάζει, φυσικά. Τα χρήματα, λέει, κάποτε θα τελειώσουν. Ο Ito και ένας συνάδελφός του έχουν υπολογίσει ότι ακόμα και αν οι Ιάπωνες επενδύσουν το σύνολο του ενεργητικού τους σε κρατικά ομόλογα, θα έφταναν μόνο για να καλύψουν 12 χρόνια κρατικών δαπανών. Αλλά ποιος υποτίθεται ότι θα έρθει να σώσει την Ιαπωνία όταν φτάσει σε αυτό το σημείο; «Αν η Ιαπωνία αναγκαστεί να ψάξει για επενδυτές στο εξωτερικό, η κρίση χρέους θα είναι αναπόφευκτη», λέει ο Jörg Krämer, επικεφαλής οικονομολόγος της Commerzbank, της δεύτερης μεγαλύτερης τράπεζας της Γερμανίας.

Ο άνθρωπος που είναι επιφορτισμένος με την αποτροπή αυτής της καταστροφής έχει το γραφείο του σε ένα κτίριο που μοιάζει με φρούριο, σε σύγκριση με τους ουρανοξύστες από γυαλί και ατσάλι που το περιβάλουν. Οι τοίχοι της Τράπεζας της Ιαπωνίας, της κεντρικής τράπεζας της χώρας στο Τόκιο, είναι κατασκευασμένοι από βαριά, γκρίζα πέτρα διακοσμημένη με χοντρούς κίονες και αετώματα.

Ωστόσο, η εντύπωση ενός απόρθητου φρουρίου είναι παραπλανητική. Ο 63χρονος διοικητής της τράπεζας, Masaaki Shirakawa – ένας αδύνατος άντρας με χωρίστρα στα μαλλιά – δεν υιοθετεί πλέον τις πολιτικές της νομισματικής πειθαρχίας που διακηρύττουν οι δυτικοί ομόλογοί του. Αντ ‘αυτού, ο Shirakawa συνεχίζει να τυπώνει χρήμα για την τόνωση της οικονομίας. Από το 2011, η τράπεζά του έχει ξεκινήσει προγράμματα έκτακτης ανάγκης συνολικού όγκου περίπου 900 δις δολαρίων. Συγκριτικά, τα ευρωκεφάλαια διάσωσης που συγχρηματοδοτούν τα 17 μέλη της ευρωζώνης προσθέτουν μόνο 700 δις ευρώ.

Ζυγίζοντας προσεκτικά κάθε λέξη

Εδώ και αρκετό καιρό, οι ιαπωνικές τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να δανειστούν χρήματα από την κεντρική τράπεζα με επιτόκια κοντά στο μηδέν. Ακολουθώντας αυτή την πολιτική, ο Shirakawa κάνει ακριβώς ό,τι και διάφοροι ευρωπαίοι πολιτικοί – και ιδιαίτερα αυτοί από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης που έχουν πληγεί – έχουν ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να κάνει: χρηματοδοτεί την ιαπωνική κυβέρνηση. Αρνείται να το κάνει έτσι και η μέθοδος που χρησιμοποιεί είναι πλάγια, αλλά ισοδυναμεί με το ίδιο πράγμα.

Μέχρι στιγμής, όμως, η στρατηγική του έχει βοηθήσει ελάχιστα. «Προς το παρόν», παραδέχεται ο Shirakawa, «η επίδραση της νομισματικής πολιτικής μας για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης είναι πολύ περιορισμένη». Το φθηνό χρήμα έχει κολλήσει στις τράπεζες αντί να ρέει στην πραγματική οικονομία. «Τα χρήματα είναι εκεί, υπάρχει άφθονη ρευστότητα, τα επιτόκια είναι πολύ χαμηλά, κι όμως οι επιχειρήσεις δεν κάνουν χρήση των χαλαρών οικονομικών συνθηκών», προσθέτει ο Shirakawa. «Η απόδοση της επένδυσης είναι πολύ χαμηλή». Ο Shirakawa ζυγίζει προσεκτικά κάθε του λέξη.

Ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας, αν και σχεδιάζουν να συνταξιοδοτηθεί φέτος την άνοιξη, είναι προς το παρόν υπό ασφυκτική πίεση. Η κυβέρνηση του νεοεκλεγέντος συντηρητικού πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε, πρόσφατα κατέστησε σαφές ότι αναμένει ο Shirakawa να εκτυπώσει ακόμα περισσότερα χρήματα.

Ο πρωθυπουργός θέλει να ξεκινήσει ένα νέο μαζικό πρόγραμμα οικονομικής στήριξης 91 δις ευρώ, ανεφοδιάζοντας την ιαπωνική οικονομία με δημόσιες επενδύσεις στον τομέα των κατασκευών. Την ίδια στιγμή, ο Άμπε θέλει ο  Shirakawa να διοχετεύει απεριόριστα μετρητά στην οικονομία. Αν ο κεντρικός τραπεζίτης δεν θέλει να ακολουθήσει αυτά τα σχέδια αυτά, ο Άμπε έχει προειδοποιήσει ότι είναι έτοιμος να αλλάξει το νόμο και να θέσει την κεντρική τράπεζα υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης.

Είναι μια ιδέα που οι οικονομολόγοι δεν εκτιμούν. «Αυτό θα ισοδυναμούσε με το να στρίψει το τιμόνι ο οδηγός ενός αυτοκινήτου στον τοίχο και ν απατήσει και το γκάζι πριν από την πρόσκρουση», λέει ο οικονομολόγος Krämer ειρωνικά. Ο Klaus-Jürgen Gern, ένας εμπειρογνώμονας επί των ασιατικών θεμάτων στο Ινστιτούτο του Κιέλου για την Παγκόσμια Οικονομία, μιλά για «καθαρή ανικανότητα».

Εκλογικό δώρο;

Ο επικεφαλής της κεντρική τράπεζας Shirakawa δεν φαίνεται σίγουρος για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να ανταποκριθεί. Τέσσερις ημέρες μετά την εκλογική νίκη του Άμπε, ο κεντρικός τραπεζίτης προφανώς υπέκυψε και αύξησε τα εθνικά ομόλογα έκτακτης ανάγκης, εξαγοράζοντας πρόγραμμα επιπλέον  90 δις ευρώ. Οι αναλυτές το περιέγραψαν ως χριστουγεννιάτικο δώρο για τον υπερόπτη νικητή των εκλογών.
Παρόλα αυτά, φαίνεται επίσης ότι ο Shirakawa γνωρίζει ότι μπορεί απλώς να διοχετεύει καλό χρήμα μετά από το κακό – ακόμα και αν, σύμφωνα με την ιαπωνική παράδοση, κρύβει την παραχώρηση πίσω από μια τυπική αβρότητα. Τα χρήματα είναι μόνο ένα μέσο για «να αγοράσει χρόνο», λέει. «Μπορεί να ανακουφίσουν τον πόνο. Ωστόσο, η κυβέρνηση πρέπει να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις».

Αυτό μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά κάθε πολιτική προσπάθεια που έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες για να ενεργοποιήσει την υπερ-ρυθμισμένη οικονομία απέτυχε. Στον τομέα του λιανικού εμπορίου, για παράδειγμα, οι διαδικασίες έχουν γίνει απελπιστικά ντεμοντέ. Η βιομηχανία έχει χάσει πολλές επαναστάσεις στον χώρο της Information technology, επειδή η χώρα επιδιώκει να «διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας μέσω της ακραίας κρατικής ρύθμισης», λέει ο Martin Schulz, ο οποίος έχει εργαστεί από το 2000 στο Τόκιο, στο Fujitsu Research Institute.

Φαίνεται ακόμη ότι η εκλογή του νικητή Abe μπορεί να σχεδιάζει να καταργήσει το σχέδιο του προκατόχου του για την αύξηση του φόρου προστιθέμενης αξίας σε διάφορα στάδια, από 5 σε 10 τοις εκατό. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, προειδοποιεί ο Shirakawa: «Αν δεν κάνουν φορολογική μεταρρύθμιση, τότε η απόδοση των ιαπωνικών κρατικών ομολόγων θα αυξηθεί».

«Ένα πραγματικό πρόβλημα»

Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα ήταν σα να τραβάς μια κάρτα από ένα σπίτι φτιαγμένο από τραπουλόχαρτα. Το ένα τέταρτο του συνολικού προϋπολογισμού της κυβέρνησης πηγαίνει σήμερα στην εξυπηρέτηση του χρέους. Εάν το Τόκιο αναγκαζόταν να πληρώσει υψηλότερα επιτόκια, το βουνό του χρέους θα αυξανόταν ακόμη πιο γρήγορα.

Ένας επιπλέον «δυνητικός κίνδυνος» είναι η «ποσότητα των ιαπωνικών κρατικών ομολόγων στον τραπεζικό τομέα», όπως το θέτει ευγενικά ο Shirakawa. Αν, μακροπρόθεσμα, τα επιτόκια αυξηθούν σημαντικά, θα μπορούσε να επηρεάσει τη σταθερότητα του τομέα. Αυτό, εν καιρώ, θα σηματοδοτούσε το πότε η κρίση θα μπορούσε να ξεφύγει από τα σύνορα της Ιαπωνίας. Στη Γερμανία, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Mitsubishi UFJ μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστά, αλλά εξακολουθούν να είναι διεθνώς δικτυωμένα μεγάλα ιδρύματα που έχουν τη δυνατότητα να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την οικονομική κοινότητα. Το να προβλέψουμε τις πιθανές επιπτώσεις της ιαπωνικής κρίσης χρέους είναι εξαιρετικά δύσκολο. Αλλά ο Schulz είναι πεπεισμένος ότι δεν θα υπάρξει «σημαντική συντριβή».  Εκτός από την αυτοσυντήρηση, λέει, είναι απίθανο οι μεγάλοι κάτοχοι ιαπωνικών ομολόγων, όπως οι εγχώριες τράπεζες, να ρίξουν τα ομόλογα πολύ γρήγορα. Μια τέτοια κίνηση θα βλάψει σοβαρά την πίστη στο ιαπωνικό χρέος και, κατ ‘επέκταση, στις τράπεζες που κρατούν αυτό το χρέος. Αντ ‘αυτού, προβλέπει «πολλές μικρές κρίσεις» κατά τα επόμενα χρόνια. Αυτός και άλλοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ακόμη υπάρχει πολύς χώρος για να αυξηθούν οι φόροι ως αντίμετρο, καθώς οι φόροι στην Ιαπωνία παραμένουν σχετικά χαμηλά.

Παρ ‘όλα αυτά, προειδοποιεί ο οικονομολόγος της Commerzbank, Krämer, δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε τους πιθανούς κινδύνους της ιαπωνικής κρίσης χρέους. «Η ψυχολογική επίδραση θα μπορούσε να είναι η πιο επικίνδυνη», λέει. Τι θα συμβεί, για παράδειγμα, αν οι επενδυτές χάσουν ξαφνικά την πίστη τους και σε άλλες υπερχρεωμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ; «Η Ιαπωνία παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά έθνη του κόσμου και το γιεν είναι ένα σημαντικό νόμισμα για τις διεθνείς νομισματικές συναλλαγές», επισημαίνει ο Gern. «Αν όλα ξεφύγουν απ’ τον έλεγχο, τότε ο κόσμος θα έχει ένα πραγματικό πρόβλημα».