Το δύσκολο Τέλος ενός "Μεγαλέξαντρου"...

Γράφει ο Πύρινος Λόγιος

Το αστυνομικό δελτίο, απλό και λιτό, όπως οι θανατικές καταδίκες. Στις 7 χθές το απόγευμα, ο σκηνοθέτης του κινηματογράφου Θόδωρος Αγγελόπουλος, ενώ βρισκόταν στη Δραπετσώνα και συγκεκριμένα στον περιφερειακό της Δραπετσώνας, σε νυκτερινό γύρισμα της τελευταίας του ταινίας, μια μοτοσυκλέτα με οδηγό έναν Ειδικό Φρουρό της Ελληνικής Αστυνομίας που επέστρεφε σπίτι του, τον παρέσυρε με δύναμη με αποτέλεσμα ο σκηνοθέτης να πεσει σε ανοικτό τσιμεντένιο φρεάτιο βάθους τεσσάρων μέτρων, στις παρυφές του δρόμου και να τραυματιστεί σοβαρά στο κεφάλι. Οι βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις που υπέστη ήταν μοιραίες και παρά την τιτάνια προσπάθεια τόσο των τραυματιοφορέων που τον διεκόμισαν στο νοσοκομείο Metropolitan όσο και των γιατρών του χειρουργείου, δεν κατάφεραν να ανακόψουν τη πορεία του προς το θάνατο. Η πτώση στο ανοιχτό φρεάτιο μετά το χτύπημα από τη μοτοσυκλέτα, απέβη μοιραία για τον μεγάλο καλλιτέχνη. Ο σκηνοθέτης, άφησε την τελευταία του πνοή τέσσερις ώρες μετά, φτωχαίνοντας ακόμη περισσότερο τον Ελληνικό Κινηματογράφο...

Ετσι είναι τα αστυνομικά δελτία, απανταχού και εις όλον τον κόσμον. Απλά και λιτά, απρόσωπα και απέριττα, απλώς καταγράφουν την καθημερινότητα και αφήνουν σε όλους εμάς την έκφραση των συναισθημάτων που προκάλεσε το συμβάν που ανέφεραν. Λίγα λόγια, πολύ λίγα για ένα τόσο σοβαρό συμβάν, για ένα τόσο θλιβερό γεγονός... 

Συγκλονισμένος, άκουσα την απίστευτη αυτή είδηση απο το ιντερνετικό ραδιόφωνο του ΣΚΑΙ και κυριολεκτικά, δεν πίστεψα στ΄αυτιά μου! Δεν μπορούσα δηλαδή να πιστέψω, πώς ένας τέτοιος άνθρωπος μπορούσε να φύγει έτσι απο τη ζωή! Μέσα απο ένα ατύχημα και κυριολεκτικά πάνω στο καθήκον! Πάνω στη δημιουργική του έξαρση, που αποτύπωνε σε εικόνες ένα κομμάτι μιας σκηνής της νέας του ταινίας που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ! Πως διάλεξε αυτόν τον τρόπο ο Χάρος να του κόψει το νήμα της ζωής του, τόσο ξαφνικά, τόσο άδικα... Ενός ανθρώπου, που με το ήθος και την εντιμότητά του, κοσμούσε την κοινωνική και καλλιτεχνική ζωή της Ελλάδας... Ενός ανθρώπου, που τίμησε το όνομα της πατρίδας του και την ανέδειξε με το έργο του όσο λίγοι, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γής... Ενός ευαίσθητου ανθρώπου, που στις μέρες και τους καιρούς που ζούμε, η απώλειά του φαντάζει ακόμη πιο βαριά και γεμίζει με απέραντη θλίψη όλους μας... Ομως, θαρρώ πως ίσως ένα τέτοιο τέλος άξιζε στον μεγάλο Θόδωρο, στον Theo των Σαξώνων, Αγγλοσαξώνων και των Φράγκων... Ενα Τέλος γρήγορο, απλό και λιτό... Ενας αστραπιαίος θάνατος, άδικος ναί, αλλά χωρίς πολλούς δεκάρικους και απεγνωσμένες φανφάρες... Ενας θάνατος που δεν προκαλεί τόσο θόρυβο, όπως η παρατεταμένη αγωνία... Αυτόν τον θάνατο του επιφύλαξε η μοίρα, έτσι όπως εκείνος τον αποτύπωσε στην ταινία του "Το βλέμμα του Οδυσσέα". Τον ίδιο θάνατο, όπως τον εξέφρασε ο τραγικός Θανάσης Βέγγος στην ταινία, σε εκείνον τον απίστευτου λυρισμού μονόλογό του. Ενός μονόλογου, που εξέφρασε ακριβώς αυτό που ένοιωθαν και νοιώθουν οι Ελληνες, για το Εθνος τους που πεθαίνει... Κάθε τι μεγάλο και σπουδαίο, είτε αυτό είναι Άνθρωπος είτε Εθνος, πρέπει να πεθαίνει εν τέλει γρήγορα... Γιατί η αγωνία του θανάτου, προκαλεί θόρυβο...

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ασφαλώς και δεν ήταν κάποιος τυχαίος. Ο Αγγελόπουλος υπήρξε η δεύτερη μεγαλύτερη φυσιογνωμία στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου μετά τον Φιλοποίμενα Φίνο, ο οποίος υπήρξε ο "πατέρας" της ελληνικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. 

Αν ο μέγας Φιλοποίμην υπήρξε ο δημιουργός του σύγχρονου ελληνικού σινεμά, ο Αγγελόπουλος υπήρξε η εικαστική και λυρική του έκφραση. Είναι τυχαίο άραγε πως συμπτωματικά και οι δύο είχαν τελειώσει τη...Νομική και είχαν τον ίδιο παθολογικό έρωτα με τον Κινηματογράφο; Ποιός ξέρει!... Η ουσία είναι πάντως πως και οι δύο αυτές χαρισματικές προσωπικότητες, που συνυπήρξαν μάλιστα για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο χώρο της 7ης Τέχνης στην Ελλάδα, έπαιξαν τον πιο καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση  και στην εδραίωσή της ως ελληνικό κινηματογραφικό προϊόν παγκοσμίως.

Και εδώ πρέπει να κάνουμε μια διευκρίνηση, η οποία θαρρώ και είναι απαραίτητη. Ο Αγγελόπουλος κατά την άποψή μου, δεν δημιούργησε το νέο ελληνικό σινεμά, (το μή-εμπορικό δηλαδή) όπως πάρα πολλοί του προσάπτουν. Ο Αγγελόπουλος απλά δημιούργησε το "ρεύμα" μιας άλλης κινηματογραφικής έκφρασης. Αλλά ήταν ένα "ρεύμα" περίεργο, που αντί να γίνει πόλος δημιουργίας, έγινε πόλος δυσφήμησης του ελληνικού κιν/φου και άκρατου συντεχνιακού κομματισμού. Δεν ήταν ένα ρεύμα "δημιουργικό", αλλά "ρεύμα" παραγωγής κακέκτυπων αντιγράφων της "γλώσσας" του μεγάλου δημιουργού και διανοητή. Και αυτό ακριβώς είναι το επίμαχο σημείο της μοναδικότητάς του, μιας και οι περισσότεροι "ατάλαντοι" μιμητές του, που είχαν κατακλύσει την "Επαυλη" της κρατικής 7ης Τέχνης, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου που ελέω ΠΑΣΟΚ κυρίως, βρήκαν μέσα εκεί έναν πακτωλό χρημάτων, όπως άλλωστε και οι περισσότερες ΔΕΚΟ που είχαν πέσει θύματα αυτών των τεράστιων "μηδενικών". Το δόγμα που επικρατούσε τότε στους διαδρόμους του κτιρίου της οδού Πανεπιστημίου 10, ήταν ο λεγόμενος "Αγγελοπουλισμός". Κάθε Ελληνας νεότευκτος σκηνοθέτης που περνούσε απο κεί, έπρεπε η ταινία του, για να εγκριθεί, να είναι φτιαγμένη με βάση τη "γλώσσα" του Αγγελόπουλου. Ομως, ο μεγάλος αυτός δημιουργός, ασφαλώς και δεν θα μπορούσε να γίνει απλό αντικείμενο επιτυχούς αντιγραφής, διότι πολύ απλά, κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο. Κι έτσι, δημιουργείται ένας "αλλόκοτος" κινηματογράφος, από δημιουργούς που δεν ήξεραν, στην ουσία, πώς να εκφραστούν για να γίνουν "αρεστοί" στο σύστημα, με αποτέλεσμα την κατασπατάληση τεραστίων κονδυλίων σε ταινίες που είτε έμεναν στα συρτάρια, είτε δεν προσέλκυαν καθόλου θεατές στους κινηματογράφους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι ελληνικές ταινίες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν έβρισκαν αίθουσα διανομής παρά μόνον όσες είχαν και ιδιώτες παραγωγούς, εκτός του Ε.Κ.Κ. και γνωστά ονόματα στο κάστ τους. Οι υπόλοιπες, απλώς γέμιζαν το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Θεσ/νίκης και μετά...ξεχνιώντουσαν. Λίγοι, πολύ λίγοι ήσαν οι αξιόλογοι δημιουργοί, που είχαν τον δικό τους "λόγο" και τα έργα τους μπορούσαν να συγκριθούν ή ήσαν εφάμιλλα με αυτά του μεγάλου Θόδωρου. Ανάμεσά τους ο Παντελής Βούλγαρης, ο Σταύρος Τσιώλης, ο Νίκος Νικολαίδης, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο Βασίλης Βαφέας, ο Παύλος Τάσσιος, ο Αντρέας Θωμόπουλος και ο Γιώργος Πανουσόπουλος. Αυτοί δημιούργησαν τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο που γνωρίζουμε σήμερα.

Αν υποτεθεί οτι ο Φιλοποίμην Φίνος είχε δημιουργήσει και περάσει στο ευρύ κοινό το καλό, ποιοτικό και ακριβό λαϊκό θέαμα στον κινηματογράφο του, ο Αγγελόπουλος δημιούργησε το σινεμά των κατ΄ουσίαν σκεπτόμενων θεατών. Τα θέματά του είχαν  πάντοτε την Ελλάδα ως κεντρικό πυρήνα. Μια Ελλάδα, που προσπαθούσε να βρεί τα πατήματά της μέσα στο ασουλούπωτο κουστούμι που της έδωσαν οι "μεγάλοι"να φορέσει όταν πρωτανέπνευσε ελεύθερα απ τον τουρκικό ζυγό. Μια Ελλάδα που την κυβερνούσαν τελικά όλοι οι άλλοι, εκτός από τους Ελληνες. Ο Αγγελόπουλος θαρρείς και ήταν η σιωπηλή κραυγή της πατρίδας, μια κραυγή που την άκουγαν μόνο αυτοί που εκείνη ήθελε να ακούσουν. Μόνο που δυστυχώς, αυτοί οι εκλεκτοί, ήσαν και λίγοι. Γιατί οι πολλοί, απλώς συναινούσαν στα σιδερένια δεσμά μιας πλαστής ελευθερίας που της είχαν δώσει οι "προστάτες" της. Μέσα από το τεράστιας αξίας έργο του που διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο και αποθεώθηκε με διθυράμβους από κοινό και κριτικούς, παρακολουθούμε την Αληθινή Ελλάδα των Νεότερων Χρόνων. Την Ιστορία της, τις πληγές της και την προδοσία της...

Ο Αγγελόπουλος με το έργο του, δημιούργησε "σχολή" στον ευρωπαϊκό πρωτίστως, αλλά και στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Η "γλώσσα" που χρησιμοποιούσε για να αφηγηθεί μιαν ιστορία μέσα απο τα κινηματογραφικά του καρέ, υπήρξε δύσκολη, δυσνόητη, πολλές φορές όπως στα σταυρόλεξα για "γερούς λύτες" (π.χ. Ο Μελισσοκόμος). Αλλά συνάμα και πολύ δυνατή σε συναίσθημα και ρεαλισμό (π.χ. Μεγαλέξαντρος). 

Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο αυτό. Ο Αγγελόπουλος επέλεξε έναν δύσκολο δρόμο για το σινεμά του, όπως θα διάλεγε ίσως και ο Αριστοτέλης, αν χρειαζόταν να εκφραστεί μέσω της 7ης Τέχνης. Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε πως ο Αγγελόπουλος υπήρξε ο κατ' εξοχήν κινηματογραφικός διανοητής του σύγχρονου καιρού των Ελλήνων. Δυνατός σε συναισθήματα, ρεαλιστής στην εικόνα, ευαίσθητος σε μηνύματα, καινοτόμος στην αφηγηματική "γλώσσα" των μακρινών και αργόσυρτων πλάνων με δράση χωρίς διάλογο. Οι εικόνες ήταν εκείνες που "μιλούσαν" και πήγαιναν μπροστά τη δράση. Ενα κυριολεκτικό επίτευγμα, που ύμνησε κι αυτός ο ίδιος ο Ακίρα Κουροσάβα. 

Ο Αγγελόπουλος δεν έκανε κινηματογράφο απλά γιατί ζούσε από αυτόν. Συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Ο κινηματογράφος ζούσε από τον Αγγελόπουλο. Κάθε ταινία του ήταν κι ένα κινηματογραφικό γεγονός στην Ευρώπη και οι θεατές περίμεναν πώς και πώς την προβολή της νέας του ταινίας. Δεν ήταν καθόλου επίσης τυχαίο, που ηχηρά ονόματα στο χώρο του παγκόσμιου σινεμά, όπως ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, η Ζαν Μορό, ο Χάρβεϊ Καιτελ και άλλοι, ήθελαν τόσο πολύ να παίξουν σε ταινία του, που ερχόταν ως...ευγενώς προσφερθέντες! Αυτό δεν έχει ξανασυμβεί ποτέ στα χρονικά της παγκόσμιας κινηματογραφίας! Μεγάλες στιγμές για το εγχώριο κινηματογραφικό προιόν που είχε τη δική του σφραγίδα, αλλά συνάμα και τραγικές στιγμές για το προιόν που ήταν φτιαγμένο απο τους "μιμητές" του. Ο ελληνικός κινηματογράφος έκανε πολλά χρόνια να βρεί τον πραγματικό του δρόμο και να απαγκιστρωθεί απο το πλέγμα του ισοπεδωτικού  "Αγγελοπουλισμού"κι αυτό είχε αρχίσει να συμβαίνει περι τα μέσα της δεκαετίας του '90. Κι αφού είχε "ρημάξει" την κινηματογραφική βιομηχανία του τόπου...

Συμπερασματικά, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υπήρξε ορόσημο για τον ελληνικό κινηματογράφο. Όμοιός του σε αυτήν την κινηματογραφική έκφραση δεν υπήρξε και δεν πρόκειται να υπάρξει. Ηταν μοναδικός. Ηταν ο ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ πίσω από την κάμερα, ο καλλιτέχνης που δημιουργούσε εικόνες που μίλαγαν από μόνες τους. Δημιουργούσε Τέχνη, που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να βρεί μιμητές για να την συνεχίσουν. Ηταν ένας γνήσιος Ελληνας, που λάτρεψε τον τόπο και την Ιστορία του και εκφράστηκε όσο λίγοι γι΄αυτά. Και υμνήθηκε επίσης όσο λίγοι Ελληνες. Ο κινηματογράφος του, χωρίς ο ίδιος ουσιαστικά να το επιδιώξει άμεσα, εκτός απο ιστορικός, υπήρξε και εκ των πραγμάτων πολιτικός. Και αυτό ενοχλούσε. Δεν είναι τυχαίο που υπήρξε προιόν ατέρμονων συζητήσεων ο ίδιος και το έργο του, από φανατικούς φίλους και εχθρούς. Η παραδοσιακή Δεξιά (των δοσίλογων και των συνεργατών της Χούντας) τον απέρριπτε μετά βδελυγμίας, η δε αριστερά είχε επενδύσει πολλά πάνω στον κινηματογράφο του γιατί έτσι επίτασσε το κομματικό συμφέρον της. Ο Αγγελόπουλος όμως δεν είχε αφήσει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης στο έργο του, γιατί αυτό ακριβώς το έργο στέκονταν απέναντι απο την κάθε λογής και μορφής ιδεολογική εξουσία. Ηταν κινηματογράφος Λαικός με την κυριολεκτική σημασία της λέξης. Αφορούσε την πορεία του Λαού, του απλού λαού, μέσα απο τις τανάλιες της εκάστοτε (και ενίοτε) προδοτικής ιδεολογικής εξουσίας. Ούτε ασφαλώς είναι τυχαίο, που ο κινηματογράφος του δεν προωθήθηκε ποτέ απο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κυρίως απο την ιδιωτική τηλεόραση. Ηταν "επικίνδυνος" κινηματογράφος, γιατί δημιουργούσε σκεπτόμενους θεατές, τους έθετε δύσκολα και πολύπλοκα προβλήματα που δεν έπρεπε επ΄ουδενί να περάσουν στο κοινό, που ήταν προγραμματισμένο να υπνωτίζεται και να κατευθύνεται μέσω των σύγχρονων μορφών πλύσης εγκεφάλου. Και γι΄αυτό ήταν αποκλεισμένος απο τα προγράμματά τους...

Η Ελλάδα, απο σήμερα αισθάνεται και είναι πιο φτωχή από ποτέ... Γιατί σήμερα έφυγε κι ο τελευταίος πραγματικός διανοητής και πατριώτης απ τη ζωή της... Χωρίς τυμπανοκρουσίες και φανφαρονισμούς... Με ένα Τέλος δύσκολο, μα συνάμα και απλό. Γιατί η αγωνία, δημιουργεί πολύ θόρυβο...

Γιάννης Βούρος

Μελβούρνη - Αυστραλία