Οι όροι άσκησης της πολιτικής σήμερα.

Του Αθανασίου Θεοδωράκη,
πολιτικού επιστήμονα

Η θεωρία της αυτονομίας της πολιτικής δεν επιβεβαιώθηκε. Η εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης και οι συνέπειες της νεοφιλελεύθερης πολιτικής δημιούργησαν ένα νέο κοινωνικό τοπίο όπου κυριαρχεί ο ατομικισμός, η ανασφάλεια και η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων. Ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια πολύ λίγων ανθρώπων,  ενώ η φτώχεια και η περιθωριοποίηση απειλεί μεγάλα στρώματα του πληθυσμού.

Ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός καταργεί στην πράξη την ίδια την αγορά και εξευτελίζει την εργασία. Η δημόσια πολιτική έγινε υποχείριο των ισχυρών επενδυτών, υπακούει στο τραπεζικό κατεστημένο, δεν  υπηρετεί πλέον το γενικό συμφέρον. Σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο η απογοήτευση των πολιτών είναι έκδηλη, η απαξίωση των θεσμών εκπροσώπησης είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός.

Το εγχώριο πολιτικό σύστημα ξεπεράστηκε στο σύνολό του από την κρίση. Δεν μπόρεσε να προβλέψει τις εξελίψεις ή να εκλογικεύσει τις επιπτώσεις της κρίσης και αντιλαμβάνεται τώρα ότι οι συνέπειες της πολιτικής του, είναι τραγικές και ασυγχώρητες. Υποσχόμενο τα πάντα σε όλες τις επαγγελματικές ομάδες και σε όλους τους πολίτες, διασφάλιζε μεν την κυριαρχία  του προς ίδιον όφελος, έστρεψε όμως τελικά όλους εναντίον όλων. Το αποτέλεσμα είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού. Η κρίση είναι γενικευμένη, αφορά την οικονομία, τις ανθρώπινες  σχέσεις, το χωριό, την πόλη, τη διοίκηση, την επιχείρηση, την οικογένεια, δηλαδή όλα τα κύτταρα της κοινωνίας.

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό τοπίο της κρίσης, της δυσπιστίας, της ατομικής και συντεχνιακής περιχαράκωσης, όλα πρέπει να επανεξετασθούν: δημόσιες πολιτικές, οικονομικό μοντέλο, τρόποι παρέμβασης και εκπροσώπησης, στόχοι και κατεύθυνση. Οι μορφές άμεσης δημοκρατίας δεν πρέπει πλέον να απορρίπτονται αφού τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα επιτρέπουν την ταχύτατη έκφραση γνώμης και συμμετοχής. Επιπλέον οι μορφές αυτές λειτουργούν άμεσα (ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα, δημόσια διαβούλευση, κοκ) και περιορίζουν τον διαμεσολαβητικό ρόλο των κομμάτων που λειτούργησε τελικά υπέρ των κομματικών γραφειοκρατιών και των επαγγελεματιών της πολιτικής. Το ίδιο το κράτος αυτοαναιρείται, η πολιτική υπακούει στις αγορές, έχει χάσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Οι πολίτες είναι παγιδευμένοι: είτε συνέπραξαν είτε ανέχθηκαν τις εξελίξεις, ζουν έντονα την υποβάθμιση  του βιοτικού τους επιπέδου και άγχονται προκειμένου  να αντιμετωπίσουν τα τρέχοντα προβλήματα, αμφισβητούν τους εκπροσώπους τους, αλλά δεν βλέπουν κάποιο διέξοδο.

Για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις της εξόδου από την κρίση πρέπει να εννοήσουμε ότι οι τρόποι άσκησης της πολιτικής, ως του μόνου δημοκρατικού μέσου συλλογικής δράσης, πρέπει να αλλάξουν ριζικά. Η ανακατανομή των ρόλων έγινε διεθνώς προς όφελος της ολιγαρχίας και αυτό επειδή η πολιτική υποκαταστάθηκε από ιδιοτελή συμφέροντα, ενώ η τεχνολογία λειτούργησε υπέρ της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η οποία απέχει πολύ βεβαίως από του να είναι οικουμενική. Γι αυτό  έχει ενδιαφέρον να καταλάβουμε ότι η παγίδευση των πολιτών και η επιδιωκόμενη ιδιώτευσή τους, έχει ως συνέπεια την απονεύρωση των θεσμών και την φαλκίδευση της ίδιας της δημοκρατίας. Η δημοκρατία χωρίς τους πολίτες δεν έχει φυσικά κανένα ενδιαφέρον, είναι σαν η αγορά να λειτουργεί χωρίς τους καταναλωτές. Και ενώ οι καταναλωτές μπορούν να είναι και πολίτες, οι πολίτες δεν μπορούν να είναι μόνο «καταναλωτές πολιτικής»: πρέπει να γίνουν και παραγωγοί της, αυτή είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας. Κι αυτό σημαίνει γνώση, συμμετοχή, έλεγχο, διάλογο, στόχευση, ηθική αιτιολόγηση της δημόσιας δράσης.

Είναι ίσως οξύμωρο αλλά η οικονομική κρίση φέρνει επιτακτικά στο προσκήνιο την πολιτική, εγκαλεί  εμάς τους πολίτες για την αδράνειά μας, για το βόλεμά μας και κυρίως για την εκχώρηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών μας έναντι υποσχέσεων που δεν συνάδουν με την ιδιότητα του πολίτη, ως συστατικού μέλους του δημοκρατικού κοινωνικού συμβολαίου. Η πολιτική επιστρέφει, εγκαλεί και θέτει ερωτήματα: γιατί φτάσαμε εδώ, πώς θα βγούμε από την κρίση, πώς δεν θα επαναλάβουμε τα ίδια λάθη, ποιοί είναι οι όροι επανεκκίνησης της οικονομίας, ποιό θα είναι το νέο πολιτικό σύστημα, ποιός θα είναι ο νέος εθνικός στόχος.....

 Πηγή