Του Κώστα Στούπα,
Ο Μορκεντάου μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είχε προτείνει οι νικητές του πολέμου να μην επιτρέψουν στη Γερμανία να αποκτήσει βιομηχανική βάση και να την μετατρέψουν σε μια τεράστια βουκολική χώρα.
Πρυτάνευσαν όμως λογικότερες απόψεις. Ίσως γιατί έλαβαν υπόψη την άποψη του Κέυνς πως ήταν η επιβάρυνση της Γερμανίας με χρέη που δεν μπορούσαν να πληρωθούν με τη συνθήκη των Βερσαλλιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που δρομολόγησε το δεύτερο μεγάλο πόλεμο…
Ίσως γιατί μια ανίσχυρη Γερμανία θα καθιστούσε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη βορά των επεκτατικών διαθέσεων που εμφάνιζε ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, κάτι που αργότερα μπορεί να έβαζε σε κίνδυνο ολόκληρο το δημοκρατικό κόσμο.
Οι ΗΠΑ εισήλθαν στο δεύτερο μεγάλο πόλεμο σαν μεγαλύτερος χρεώστης και εξήλθαν αυτού σαν μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου.
Με τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς επισημοποίησαν την κυριαρχία του στο δυτικό κόσμο, ορίζοντας μια διεθνή οικονομική και συναλλαγματική αρχιτεκτονική με σημείο αναφοράς το δολάριο…
Η υποχρέωση των ΗΠΑ ήταν να ανταλλάσουν κάθε δολάριο με χρυσό στη σταθερή ισοτιμία των 42,2 δολ. η ουγκιά.
Επειδή οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες με οποιοδήποτε σημείο αναφοράς δημιουργούν αλλού πλεονάσματα και αλλού ελλείμματα, ο Κέυνς είχε προτείνει ένα μηχανισμό αυτόματου ελέγχου αναδιανομής των πλεονασμάτων, αλλά οι Αμερικάνοι δεν το δέχτηκαν…
Προτίμησαν να τα αναδιανείμουν οι ίδιοι με αντάλλαγμα την πολιτική τους επιρροή. Το σχέδιο Μάρσαλ σε αυτή την κατεύθυνση ήταν η μεγαλύτερη μετάγγιση κεφαλαίων στην ιστορία…
Επί της ουσίας οι ΗΠΑ ανοικοδόμησαν την Ευρώπη και την Ιαπωνία δημιουργώντας στην αρχή ζήτηση για τα δικά τους προϊόντα και αργότερα ανταγωνιστές για τις δικές τους εταιρείες.
Μετά χρόνια όμως, η αμερικάνικη οικονομία από πλεονασματική άρχισε να γίνεται ελλειμματική. Το κόστος του πολέμου στο Βιετνάμ αλλά και το πρόγραμμα Great Society της δεκαετίας του Λύντον Τζόνσον βοήθησαν σε αυτό…
Για να τα στηρίξουν οι ΗΠΑ, τύπωσαν περισσότερα δολάρια απ΄ όσα επέτρεπε ο χρυσός που είχαν στα θησαυροφυλάκια. Μοιραία, αν όλοι οι κάτοχοι δολαρίων ζητούσαν να τα ανταλλάξουν με χρυσάφι, αυτό δεν θα έφτανε. Τότε ο πρόεδρος Νίξον, στις 15 Αυγούστου 1972, τερμάτισε τη συμφωνία του Μπρετον Γουντς και ουσιαστικά εγκαινίασε την έναρξη της εποχής των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Το δολάριο, όπως ήταν φυσικό, δέχθηκε πιέσεις. Αργότερα, όμως, η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας βγήκε και στήριξε το δολάριο αγοράζοντας μεγάλες ποσότητες από τις αγορές. Ο λόγος είχε να κάνει με το φόβο μήπως η αποδυνάμωση των ΗΠΑ καταστήσει τη Δυτική Ευρώπη έρμαιο της ΕΣΣΔ.
Οι ΗΠΑ συνέχισαν να είναι ελλειμματική χώρα, αλλά τα πετροδολάρια έδωσαν τη λύση. Οι ανάγκες του δυτικού κόσμου βοήθησαν να εισρεύσουν μεγάλες ποσότητες δολαρίων στις χώρες που εξήγαγαν πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες. Η πρώτη και η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου αύξησαν υπερβολικά το δολαριακό πλούτο αυτών των χωρών.
Οι κάτοχοι δολαρίων έκριναν φρόνιμο, αποδοτικό και ασφαλές να καταθέσουν ή να επενδύσουν αυτά τα δολάρια σε δυτικές και δη αμερικανικές τράπεζες. Έτσι ξεκίνησε η γιγάντωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Δύσης και δη του κέντρου της Δύσης των ΗΠΑ. Οι τράπεζες έπρεπε να βρουν κάπου να αξιοποιήσουν τα τεράστια κεφάλαια που τοποθετήθηκαν στα ταμεία τους… Είναι η απαρχή της μόδας του χρέους.
Ακόμη και σήμερα, κάθε φορά που υπάρχει γεωπολιτική ένταση, η τιμή του δολαρίου ανεβαίνει καθώς όλοι αναζητούν σε αυτό ασφαλές καταφύγιο. Το ίδιο έγινε και κατά τη διάρκεια του χρηματοπιστωτικού κραχ το 2008.
Αυτή η σχέση αποτελεί μια από τις βασικές παραμέτρους πάνω στην οποία άρχισε να χτίζεται το χρέος της Δύσης, κρατικό και ιδιωτικό.
Σε αυτό το περιβάλλον, με τις ΗΠΑ να μετατρέπονται σε Μέκκα των τραπεζών και των αγορών, σιγά-σιγά το εμπορικό ισοζύγιο συνέχισε να διευρύνεται, με τις ΗΠΑ να διατηρούν το προβάδισμα στις καινοτομίες, τη μόρφωση αλλά και την αμυντική ισχύ. Έστω και αν πολλές αμερικάνικες εταιρείες βρέθηκαν να κοιτούν την «πλάτη» αντίστοιχων ευρωπαϊκών και ιαπωνικών.
Σε κάποια φάση μάλιστα η δυναμική των ιαπωνικών εξαγωγών έλαβε τέτοιο χαρακτήρα που στη δεκαετία του ’80 πολλοί θεωρούσαν πως οι ΗΠΑ είχαν «τελειώσει», αφού οι ιαπωνικές εξαγωγές έφερναν τέτοιες ποσότητες δολαρίων στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου που αγόραζαν, αμερικάνικο χρέος, αμερικάνικες επιχειρήσεις, ακίνητα και έργα τέχνης μαζικά. Αγόραζαν την Αμερική ολόκληρη…
Όλα αυτά τα χρόνια οι ΗΠΑ συνέχισαν να τυπώνουν δολάρια, αλλά το δολάριο συνέχισε να έχει την εκτίμηση των διεθνών επενδυτών κυρίως χάρη στην καινοτομία και την πολιτική ισχύ των ΗΠΑ.
Το 1990 μετά το σεισμό του Κόμπε και την κατάρρευση της ιαπωνικής «φούσκας» των ακινήτων, κατέρρευσε και το χρηματιστήριο του Τόκιο, η Ιαπωνία έπεσε σε κρίση από την οποία δεν έχει βγει ακόμη… Καθ’ όλη αυτή τη διάρκεια τα περισσότερα από αυτά που αγόρασε πανάκριβα στις ΗΠΑ και αλλού, τα πούλησε συνήθως σε πολύ χαμηλότερες τιμές…
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 εξελέγη για πρώτη φορά ο Ρ. Ρήγκαν και οι μεταρρυθμίσεις που επέβαλε δρομολόγησαν τη δυναμική ανάκαμψη της οικονομίας ή οποία συνεχίστηκε και την επόμενη δεκαετία επί προεδρίας Κλίντον…
Σε όλη αυτή την περίοδο τα χαμηλά επιτόκια και η χαλαρή νομισματική πολιτική διόγκωσαν τα χρέη, τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά.
Μετά την Ιαπωνία ακολούθησαν στην ανάπτυξη και τις εξαγωγές στη δύση οι λεγόμενες τίγρεις της Ασίας και μετά από αυτές η Κίνα, η οποία λόγω μεγέθους αλλάζει άρδην το σκηνικό.
Η Κίνα, όπως και η Ιαπωνία παλιότερα, έχει συγκεντρώσει ένα σημαντικό μέρος του αμερικάνικου χρέους. Οι Κινέζοι εξάγουν προϊόντα, οι αμερικάνοι πληρώνουν με δολάρια και οι Κινέζοι τους επιστρέφουν ένα μέρος αγοράζοντας ομόλογα και με τα άλλα αγοράζουν πρώτες ύλες.
Ο κύκλος των αμοιβαίων συμφερόντων…
Κατά τη διάρκεια αυτού του κύκλου οι Αμερικάνοι (και οι υπόλοιποι δυτικοί) εισάγουν φθηνά προϊόντα και διατηρούν χαμηλό τον πληθωρισμό, έχουν αγοραστή για τα κρατικά ομόλογα και δεν αναγκάζονται να ανεβάσουν τα επιτόκια και οι Κινέζοι μαζί με τα δολάρια εισάγουν και know how και υποδομή οικονομικής ανάπτυξης.
Ο χαμηλός πληθωρισμός σε συνδυασμό με τη ζήτηση για ομόλογα που κράτησε χαμηλά τα επιτόκια ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη ραγδαία αύξηση του χρέους στη Δύση και τις «φούσκες» που πύκνωσαν…
Στην αύξηση του χρέους βοήθησε και η μετανάστευση πολλών παραγωγικών θέσεων εργασίας από τη Δύση στις αναπτυσσόμενες χώρες η οποία με την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογική εξέλιξη έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις.
Τα πρώτα μηνύματα του τέλους ενός κύκλου τα είδαμε με το κραχ των χρηματιστηριακών αγορών το 2000. Στη συνέχεια, οι κεντρικές τράπεζες, για να επουλώσουν τις συνέπειες του κραχ, κατέβασαν και κράτησαν για πολύ καιρό πολύ χαμηλά το βασικό επιτόκιο.
Ένας ωκεανός χρήματος βρέθηκε να αναζητεί διέξοδο, στις ανεπτυγμένες οικονομίες κατευθύνθηκε στην αγορά ακινήτων και δημιούργησε τη φούσκα που έσκασε το 2008 και συμπαρέσυρε το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι ιδιώτες επειδή είχαν καεί από τις μετοχές στο κραχ του 2000 θεώρησαν τα ακίνητα ασφαλέστερα καταφύγια, μέχρι και έκαψαν τα χέρια τους και εκεί. Τώρα έχουν καταφύγει στα ομόλογα και το χρυσό μέχρι να ολοκληρώσει και αυτός τον κύκλο του…
Όλοι καταλαβαίνουν πλέον πως η Ελλάδα «έσκασε» γιατί ήταν ένας αδύναμος κρίκος μιας μεγάλης αλυσίδας. Αυτό που φοβίζει τις αγορές είναι τι θα γίνει αν η κρίση χρέους πλήξει τις ΗΠΑ. Ήδη, στις συναντήσεις G-20 προσπαθούν να βάλουν κάποιους περιορισμούς στις ανισορροπίες μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών οικονομιών.
Αρκετοί υποστηρίζουν πως το χρέος που έχει συσσωρεύσει η Δύση δεν είναι ελέγξιμο και πρέπει να γίνει κάποια ρύθμιση πάνω στην οποία θα στηθεί μια καινούργια συμφωνία τύπου Μπρετον Γουντς για να ελέγξει την επανάληψη του προβλήματος στο μέλλον.
Η πολιτική που ακολουθούν ήδη οι ΗΠΑ είναι αυτή της πληθωριστικής διάβρωσης του χρέους. Είναι δύσκολο να την συνεχίσουν για πολύ χωρίς να προκαλέσουν πληθωριστική έκρηξη και κατάρρευση δολαρίου. Παράλληλα αρχίζουν να λαμβάνουν και μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ένας συνδυασμός εναλλασσόμενων πολιτικών είναι πιθανό σενάριο.
Η Ευρώπη, λόγω των γερμανικών φοβιών, ακολουθεί περισσότερο ορθόδοξη δημοσιονομική πολιτική, αλλά σε όλα τα κρίσιμα εμπόδια μέχρι τώρα προχώρησε στα αναγκαία μέτρα διάσωσης και ανακεφαλαίωσης.
Παράλληλα
Όλα αυτά τα χρόνια, από το δεύτερο παγκόσμιο μέχρι σήμερα, οι δυτικές οικονομίες κινηθήκαν στους ρυθμούς που επέβαλε η γενιά των baby boomers. Μετά τον πόλεμο προέκυψε μια γενιά με αυξημένες γεννήσεις λόγω αισιοδοξίας.
Η ενηλικίωση αυτής της γενιάς επηρέασε ιδιαίτερα τις εκάστοτε οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στη Δύση.
Τώρα η γενιά αυτή αρχίζει να συνταξιοδοτείται. Αυτό σημαίνει πως θα υπάρχουν λιγότεροι να δίνουν εισφορές στα ασφαλιστικά συστήματα και τις ασφαλιστικές εταιρείες και θα αυξηθεί ο αριθμός αυτών που θα εισπράττουν συντάξεις.
Σε ένα περιβάλλον όχι δυναμικής οικονομικής ανάπτυξης αυτό πολλαπλασιάζει το πρόβλημα. Εν τω μεταξύ η μερίδα του λέοντος των κεφαλαίων που έχουν δανείσει κράτη, ιδιώτες και είναι τοποθετημένα σε μετοχές αφορούν τις αποταμιεύσεις αυτής της γενιάς.
Το άνοιγμα της αγοράς της Κίνας σε αυτό το κεφάλαιο μέσω επενδύσεων εκεί αποτελεί μια ανάσα. Το ίδιο δημογραφικό πρόβλημα όμως αναμένεται να αρχίσει να αντιμετωπίζει και η Κίνα τα επόμενα χρόνια. Και αυτής ο πληθυσμός γερνάει…
Καλύτερους δημογραφικούς δείκτες από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες παρουσιάζει η Ινδία, για την οποία η κάμψη αργεί κατά μερικές δεκαετίες…
Η Ελλάδα…
Το ελληνικό πρόβλημα ευνοήθηκε από τον ωκεανό της ρευστότητας των τελευταίων ετών. Αυτό δεν σημαίνει πως οφείλεται αποκλειστικά σε αυτό.
Απλά αυτό το πρόβλημα ήρθε και επικάθισε πάνω σε παλαιότερα δομικά προβλήματα.
Το ελληνικό πρόβλημα συνίσταται κυρίως στο μέγεθος του μη παραγωγικού τομέα της οικονομίας με σκληρό πυρήνα το δημόσιο σε σχέση με το παραγωγικό.
Πρέπει να καταργήσει θέσεις εργασίας από το δημόσιο και μη παραγωγικό ιδιωτικό τομέα και να τις μεταγγίσει στον παραγωγικό ιδιωτικό τομέα.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, πολλά θα πρέπει να αλλάξουν τα επόμενα χρόνια τόσο στη χώρα μας όσο και στον κόσμο ολόκληρο. Οι αλλαγές φοβίζουν τους ανθρώπους και αυτός είναι ένας λόγος που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι θεωρίες συνωμοσίας.
Αρκετοί αρχίζουν να υποστηρίζουν πως αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά και πως η κρίση αυτή είναι δομική και θα οδηγήσει σε πόλεμο και κατάρρευση. Σε κάθε κρίση πάνω-κάτω ακούγονται τα ίδια… Κι όμως ο κόσμος γυρίζει ακόμη!
Το γεγονός πως πολλοί άνθρωποι ελκύονται από καταστροφολογικά σενάρια είτε από ιδεολογικές ή θρησκευτικές αγκυλώσεις είναι σύμφυτο της φύσης του είδους εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Πιθανότερο σενάριο είναι και αυτή η κρίση σε λίγα χρόνια να αποτελέσει παρελθόν, όπως τόσες άλλες, παρά να γίνει πόλεμος και να καταστραφεί ο κόσμος, όπως υποστηρίζουν τα συνωμοσιολογικά καταστροφικά σενάρια.
Αυτή είναι μια σύντομη και ως εκ τούτου όσο γίνεται πιο απλοποιημένη εκδοχή της ιστορίας του προβλήματος χρέους που αντιμετωπίζει η συγκυρία.
Η αγορά βούτηξε πάλι κάτω από τις 1.400 μονάδες και αυτό καθιστά την πιθανότητα αντίδρασης πιο πιθανή. Οι διακυμάνσεις αυτές λαμβάνουν χώρα χωρίς να οφείλονται σε κάποιες ιδιαίτερες εξελίξεις, πέραν του συνήθους αλαλούμ και των παλινωδιών που διακρίνουν την ελληνική κυβέρνηση και την πολιτική ζωή γενικότερα.
Πεποίθηση της στήλης είναι πως η κοινή γνώμη της χώρας μετά το πρώτο σοκ από τον αιφνιδιασμό της χρεοκοπίας που την κατέστησε άβουλη, σιγά –σιγά θα αρχίσει να διαμορφώνει άποψη και να ωθεί τις εξελίξεις προς μια κατεύθυνση εξόδου πιέζοντας το πολιτικό σκηνικό για τις ανάλογες εξελίξεις.
Η πεποίθηση της στήλης προς ποια κατεύθυνση βρίσκονται οι εξελίξεις είναι γνωστή. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις που αυξάνουν τα ποσοστά αυτών που θέλουν αποκρατικοποιήσεις και αναδόμηση του ελληνικού δημοσίου ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις.
Η αγορά συνεχίζει να τηρεί στάση αναμονής μέχρι να φανούν τα πρώτα σημάδια αυτής της μεταβολής.
1) Τα σενάρια χρεοκοπίας και καταστροφής σε πρώτο πλάνο…
Ο Μορκεντάου μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είχε προτείνει οι νικητές του πολέμου να μην επιτρέψουν στη Γερμανία να αποκτήσει βιομηχανική βάση και να την μετατρέψουν σε μια τεράστια βουκολική χώρα.
Πρυτάνευσαν όμως λογικότερες απόψεις. Ίσως γιατί έλαβαν υπόψη την άποψη του Κέυνς πως ήταν η επιβάρυνση της Γερμανίας με χρέη που δεν μπορούσαν να πληρωθούν με τη συνθήκη των Βερσαλλιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που δρομολόγησε το δεύτερο μεγάλο πόλεμο…
Ίσως γιατί μια ανίσχυρη Γερμανία θα καθιστούσε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη βορά των επεκτατικών διαθέσεων που εμφάνιζε ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, κάτι που αργότερα μπορεί να έβαζε σε κίνδυνο ολόκληρο το δημοκρατικό κόσμο.
Οι ΗΠΑ εισήλθαν στο δεύτερο μεγάλο πόλεμο σαν μεγαλύτερος χρεώστης και εξήλθαν αυτού σαν μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου.
Με τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς επισημοποίησαν την κυριαρχία του στο δυτικό κόσμο, ορίζοντας μια διεθνή οικονομική και συναλλαγματική αρχιτεκτονική με σημείο αναφοράς το δολάριο…
Η υποχρέωση των ΗΠΑ ήταν να ανταλλάσουν κάθε δολάριο με χρυσό στη σταθερή ισοτιμία των 42,2 δολ. η ουγκιά.
Επειδή οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες με οποιοδήποτε σημείο αναφοράς δημιουργούν αλλού πλεονάσματα και αλλού ελλείμματα, ο Κέυνς είχε προτείνει ένα μηχανισμό αυτόματου ελέγχου αναδιανομής των πλεονασμάτων, αλλά οι Αμερικάνοι δεν το δέχτηκαν…
Προτίμησαν να τα αναδιανείμουν οι ίδιοι με αντάλλαγμα την πολιτική τους επιρροή. Το σχέδιο Μάρσαλ σε αυτή την κατεύθυνση ήταν η μεγαλύτερη μετάγγιση κεφαλαίων στην ιστορία…
Επί της ουσίας οι ΗΠΑ ανοικοδόμησαν την Ευρώπη και την Ιαπωνία δημιουργώντας στην αρχή ζήτηση για τα δικά τους προϊόντα και αργότερα ανταγωνιστές για τις δικές τους εταιρείες.
Μετά χρόνια όμως, η αμερικάνικη οικονομία από πλεονασματική άρχισε να γίνεται ελλειμματική. Το κόστος του πολέμου στο Βιετνάμ αλλά και το πρόγραμμα Great Society της δεκαετίας του Λύντον Τζόνσον βοήθησαν σε αυτό…
Για να τα στηρίξουν οι ΗΠΑ, τύπωσαν περισσότερα δολάρια απ΄ όσα επέτρεπε ο χρυσός που είχαν στα θησαυροφυλάκια. Μοιραία, αν όλοι οι κάτοχοι δολαρίων ζητούσαν να τα ανταλλάξουν με χρυσάφι, αυτό δεν θα έφτανε. Τότε ο πρόεδρος Νίξον, στις 15 Αυγούστου 1972, τερμάτισε τη συμφωνία του Μπρετον Γουντς και ουσιαστικά εγκαινίασε την έναρξη της εποχής των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Το δολάριο, όπως ήταν φυσικό, δέχθηκε πιέσεις. Αργότερα, όμως, η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας βγήκε και στήριξε το δολάριο αγοράζοντας μεγάλες ποσότητες από τις αγορές. Ο λόγος είχε να κάνει με το φόβο μήπως η αποδυνάμωση των ΗΠΑ καταστήσει τη Δυτική Ευρώπη έρμαιο της ΕΣΣΔ.
Οι ΗΠΑ συνέχισαν να είναι ελλειμματική χώρα, αλλά τα πετροδολάρια έδωσαν τη λύση. Οι ανάγκες του δυτικού κόσμου βοήθησαν να εισρεύσουν μεγάλες ποσότητες δολαρίων στις χώρες που εξήγαγαν πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες. Η πρώτη και η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου αύξησαν υπερβολικά το δολαριακό πλούτο αυτών των χωρών.
Οι κάτοχοι δολαρίων έκριναν φρόνιμο, αποδοτικό και ασφαλές να καταθέσουν ή να επενδύσουν αυτά τα δολάρια σε δυτικές και δη αμερικανικές τράπεζες. Έτσι ξεκίνησε η γιγάντωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Δύσης και δη του κέντρου της Δύσης των ΗΠΑ. Οι τράπεζες έπρεπε να βρουν κάπου να αξιοποιήσουν τα τεράστια κεφάλαια που τοποθετήθηκαν στα ταμεία τους… Είναι η απαρχή της μόδας του χρέους.
Ακόμη και σήμερα, κάθε φορά που υπάρχει γεωπολιτική ένταση, η τιμή του δολαρίου ανεβαίνει καθώς όλοι αναζητούν σε αυτό ασφαλές καταφύγιο. Το ίδιο έγινε και κατά τη διάρκεια του χρηματοπιστωτικού κραχ το 2008.
Αυτή η σχέση αποτελεί μια από τις βασικές παραμέτρους πάνω στην οποία άρχισε να χτίζεται το χρέος της Δύσης, κρατικό και ιδιωτικό.
Σε αυτό το περιβάλλον, με τις ΗΠΑ να μετατρέπονται σε Μέκκα των τραπεζών και των αγορών, σιγά-σιγά το εμπορικό ισοζύγιο συνέχισε να διευρύνεται, με τις ΗΠΑ να διατηρούν το προβάδισμα στις καινοτομίες, τη μόρφωση αλλά και την αμυντική ισχύ. Έστω και αν πολλές αμερικάνικες εταιρείες βρέθηκαν να κοιτούν την «πλάτη» αντίστοιχων ευρωπαϊκών και ιαπωνικών.
Σε κάποια φάση μάλιστα η δυναμική των ιαπωνικών εξαγωγών έλαβε τέτοιο χαρακτήρα που στη δεκαετία του ’80 πολλοί θεωρούσαν πως οι ΗΠΑ είχαν «τελειώσει», αφού οι ιαπωνικές εξαγωγές έφερναν τέτοιες ποσότητες δολαρίων στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου που αγόραζαν, αμερικάνικο χρέος, αμερικάνικες επιχειρήσεις, ακίνητα και έργα τέχνης μαζικά. Αγόραζαν την Αμερική ολόκληρη…
Όλα αυτά τα χρόνια οι ΗΠΑ συνέχισαν να τυπώνουν δολάρια, αλλά το δολάριο συνέχισε να έχει την εκτίμηση των διεθνών επενδυτών κυρίως χάρη στην καινοτομία και την πολιτική ισχύ των ΗΠΑ.
Το 1990 μετά το σεισμό του Κόμπε και την κατάρρευση της ιαπωνικής «φούσκας» των ακινήτων, κατέρρευσε και το χρηματιστήριο του Τόκιο, η Ιαπωνία έπεσε σε κρίση από την οποία δεν έχει βγει ακόμη… Καθ’ όλη αυτή τη διάρκεια τα περισσότερα από αυτά που αγόρασε πανάκριβα στις ΗΠΑ και αλλού, τα πούλησε συνήθως σε πολύ χαμηλότερες τιμές…
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 εξελέγη για πρώτη φορά ο Ρ. Ρήγκαν και οι μεταρρυθμίσεις που επέβαλε δρομολόγησαν τη δυναμική ανάκαμψη της οικονομίας ή οποία συνεχίστηκε και την επόμενη δεκαετία επί προεδρίας Κλίντον…
Σε όλη αυτή την περίοδο τα χαμηλά επιτόκια και η χαλαρή νομισματική πολιτική διόγκωσαν τα χρέη, τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά.
Μετά την Ιαπωνία ακολούθησαν στην ανάπτυξη και τις εξαγωγές στη δύση οι λεγόμενες τίγρεις της Ασίας και μετά από αυτές η Κίνα, η οποία λόγω μεγέθους αλλάζει άρδην το σκηνικό.
Η Κίνα, όπως και η Ιαπωνία παλιότερα, έχει συγκεντρώσει ένα σημαντικό μέρος του αμερικάνικου χρέους. Οι Κινέζοι εξάγουν προϊόντα, οι αμερικάνοι πληρώνουν με δολάρια και οι Κινέζοι τους επιστρέφουν ένα μέρος αγοράζοντας ομόλογα και με τα άλλα αγοράζουν πρώτες ύλες.
Ο κύκλος των αμοιβαίων συμφερόντων…
Κατά τη διάρκεια αυτού του κύκλου οι Αμερικάνοι (και οι υπόλοιποι δυτικοί) εισάγουν φθηνά προϊόντα και διατηρούν χαμηλό τον πληθωρισμό, έχουν αγοραστή για τα κρατικά ομόλογα και δεν αναγκάζονται να ανεβάσουν τα επιτόκια και οι Κινέζοι μαζί με τα δολάρια εισάγουν και know how και υποδομή οικονομικής ανάπτυξης.
Ο χαμηλός πληθωρισμός σε συνδυασμό με τη ζήτηση για ομόλογα που κράτησε χαμηλά τα επιτόκια ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη ραγδαία αύξηση του χρέους στη Δύση και τις «φούσκες» που πύκνωσαν…
Στην αύξηση του χρέους βοήθησε και η μετανάστευση πολλών παραγωγικών θέσεων εργασίας από τη Δύση στις αναπτυσσόμενες χώρες η οποία με την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογική εξέλιξη έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις.
Τα πρώτα μηνύματα του τέλους ενός κύκλου τα είδαμε με το κραχ των χρηματιστηριακών αγορών το 2000. Στη συνέχεια, οι κεντρικές τράπεζες, για να επουλώσουν τις συνέπειες του κραχ, κατέβασαν και κράτησαν για πολύ καιρό πολύ χαμηλά το βασικό επιτόκιο.
Ένας ωκεανός χρήματος βρέθηκε να αναζητεί διέξοδο, στις ανεπτυγμένες οικονομίες κατευθύνθηκε στην αγορά ακινήτων και δημιούργησε τη φούσκα που έσκασε το 2008 και συμπαρέσυρε το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι ιδιώτες επειδή είχαν καεί από τις μετοχές στο κραχ του 2000 θεώρησαν τα ακίνητα ασφαλέστερα καταφύγια, μέχρι και έκαψαν τα χέρια τους και εκεί. Τώρα έχουν καταφύγει στα ομόλογα και το χρυσό μέχρι να ολοκληρώσει και αυτός τον κύκλο του…
Όλοι καταλαβαίνουν πλέον πως η Ελλάδα «έσκασε» γιατί ήταν ένας αδύναμος κρίκος μιας μεγάλης αλυσίδας. Αυτό που φοβίζει τις αγορές είναι τι θα γίνει αν η κρίση χρέους πλήξει τις ΗΠΑ. Ήδη, στις συναντήσεις G-20 προσπαθούν να βάλουν κάποιους περιορισμούς στις ανισορροπίες μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών οικονομιών.
Αρκετοί υποστηρίζουν πως το χρέος που έχει συσσωρεύσει η Δύση δεν είναι ελέγξιμο και πρέπει να γίνει κάποια ρύθμιση πάνω στην οποία θα στηθεί μια καινούργια συμφωνία τύπου Μπρετον Γουντς για να ελέγξει την επανάληψη του προβλήματος στο μέλλον.
Η πολιτική που ακολουθούν ήδη οι ΗΠΑ είναι αυτή της πληθωριστικής διάβρωσης του χρέους. Είναι δύσκολο να την συνεχίσουν για πολύ χωρίς να προκαλέσουν πληθωριστική έκρηξη και κατάρρευση δολαρίου. Παράλληλα αρχίζουν να λαμβάνουν και μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ένας συνδυασμός εναλλασσόμενων πολιτικών είναι πιθανό σενάριο.
Η Ευρώπη, λόγω των γερμανικών φοβιών, ακολουθεί περισσότερο ορθόδοξη δημοσιονομική πολιτική, αλλά σε όλα τα κρίσιμα εμπόδια μέχρι τώρα προχώρησε στα αναγκαία μέτρα διάσωσης και ανακεφαλαίωσης.
Παράλληλα
Όλα αυτά τα χρόνια, από το δεύτερο παγκόσμιο μέχρι σήμερα, οι δυτικές οικονομίες κινηθήκαν στους ρυθμούς που επέβαλε η γενιά των baby boomers. Μετά τον πόλεμο προέκυψε μια γενιά με αυξημένες γεννήσεις λόγω αισιοδοξίας.
Η ενηλικίωση αυτής της γενιάς επηρέασε ιδιαίτερα τις εκάστοτε οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στη Δύση.
Τώρα η γενιά αυτή αρχίζει να συνταξιοδοτείται. Αυτό σημαίνει πως θα υπάρχουν λιγότεροι να δίνουν εισφορές στα ασφαλιστικά συστήματα και τις ασφαλιστικές εταιρείες και θα αυξηθεί ο αριθμός αυτών που θα εισπράττουν συντάξεις.
Σε ένα περιβάλλον όχι δυναμικής οικονομικής ανάπτυξης αυτό πολλαπλασιάζει το πρόβλημα. Εν τω μεταξύ η μερίδα του λέοντος των κεφαλαίων που έχουν δανείσει κράτη, ιδιώτες και είναι τοποθετημένα σε μετοχές αφορούν τις αποταμιεύσεις αυτής της γενιάς.
Το άνοιγμα της αγοράς της Κίνας σε αυτό το κεφάλαιο μέσω επενδύσεων εκεί αποτελεί μια ανάσα. Το ίδιο δημογραφικό πρόβλημα όμως αναμένεται να αρχίσει να αντιμετωπίζει και η Κίνα τα επόμενα χρόνια. Και αυτής ο πληθυσμός γερνάει…
Καλύτερους δημογραφικούς δείκτες από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες παρουσιάζει η Ινδία, για την οποία η κάμψη αργεί κατά μερικές δεκαετίες…
Η Ελλάδα…
Το ελληνικό πρόβλημα ευνοήθηκε από τον ωκεανό της ρευστότητας των τελευταίων ετών. Αυτό δεν σημαίνει πως οφείλεται αποκλειστικά σε αυτό.
Απλά αυτό το πρόβλημα ήρθε και επικάθισε πάνω σε παλαιότερα δομικά προβλήματα.
Το ελληνικό πρόβλημα συνίσταται κυρίως στο μέγεθος του μη παραγωγικού τομέα της οικονομίας με σκληρό πυρήνα το δημόσιο σε σχέση με το παραγωγικό.
Πρέπει να καταργήσει θέσεις εργασίας από το δημόσιο και μη παραγωγικό ιδιωτικό τομέα και να τις μεταγγίσει στον παραγωγικό ιδιωτικό τομέα.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, πολλά θα πρέπει να αλλάξουν τα επόμενα χρόνια τόσο στη χώρα μας όσο και στον κόσμο ολόκληρο. Οι αλλαγές φοβίζουν τους ανθρώπους και αυτός είναι ένας λόγος που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι θεωρίες συνωμοσίας.
Αρκετοί αρχίζουν να υποστηρίζουν πως αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά και πως η κρίση αυτή είναι δομική και θα οδηγήσει σε πόλεμο και κατάρρευση. Σε κάθε κρίση πάνω-κάτω ακούγονται τα ίδια… Κι όμως ο κόσμος γυρίζει ακόμη!
Το γεγονός πως πολλοί άνθρωποι ελκύονται από καταστροφολογικά σενάρια είτε από ιδεολογικές ή θρησκευτικές αγκυλώσεις είναι σύμφυτο της φύσης του είδους εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Πιθανότερο σενάριο είναι και αυτή η κρίση σε λίγα χρόνια να αποτελέσει παρελθόν, όπως τόσες άλλες, παρά να γίνει πόλεμος και να καταστραφεί ο κόσμος, όπως υποστηρίζουν τα συνωμοσιολογικά καταστροφικά σενάρια.
Αυτή είναι μια σύντομη και ως εκ τούτου όσο γίνεται πιο απλοποιημένη εκδοχή της ιστορίας του προβλήματος χρέους που αντιμετωπίζει η συγκυρία.
2) Ωριμάζουν οι συνθήκες…
Η αγορά βούτηξε πάλι κάτω από τις 1.400 μονάδες και αυτό καθιστά την πιθανότητα αντίδρασης πιο πιθανή. Οι διακυμάνσεις αυτές λαμβάνουν χώρα χωρίς να οφείλονται σε κάποιες ιδιαίτερες εξελίξεις, πέραν του συνήθους αλαλούμ και των παλινωδιών που διακρίνουν την ελληνική κυβέρνηση και την πολιτική ζωή γενικότερα.
Πεποίθηση της στήλης είναι πως η κοινή γνώμη της χώρας μετά το πρώτο σοκ από τον αιφνιδιασμό της χρεοκοπίας που την κατέστησε άβουλη, σιγά –σιγά θα αρχίσει να διαμορφώνει άποψη και να ωθεί τις εξελίξεις προς μια κατεύθυνση εξόδου πιέζοντας το πολιτικό σκηνικό για τις ανάλογες εξελίξεις.
Η πεποίθηση της στήλης προς ποια κατεύθυνση βρίσκονται οι εξελίξεις είναι γνωστή. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις που αυξάνουν τα ποσοστά αυτών που θέλουν αποκρατικοποιήσεις και αναδόμηση του ελληνικού δημοσίου ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις.
Η αγορά συνεχίζει να τηρεί στάση αναμονής μέχρι να φανούν τα πρώτα σημάδια αυτής της μεταβολής.
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.