Η έκθεση Paul Porter 1947 - Σαν να γράφτηκε σήμερα!

Με την ονομασία Έκθεση Πόρτερ, ή Μνημόνιο Πόρτερ φέρεται στη νεότερη ελληνική ιστορία η έκθεση που συνέταξε ο Πωλ Α. Πόρτερ, αρχηγός της αμερικανικής αποστολής στην Ελλάδα το 1947, ενόψει της οικονομικής βοήθειας του δόγματος Τρούμαν, εξ ου και το όνομά της.

Το σχέδιο προέβλεπε τη βοήθεια των κυβερνήσεων Ελλάδας, Τουρκίας και Ιράν να αντιμετωπίσουν τον “επαπειλούμενο κομουνιστικό κίνδυνο”. Ο Τρούμαν είπε πως «εάν η Ελλάδα και η Τουρκία δεν λάμβαναν τη βοήθεια, τότε ήταν αναπόφευκτο να πέσουν στον κομουνισμό κι αυτό θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου για όλη την περιοχή».Στις 10 Μαΐου 1947 το Κογκρέσο ενέκρινε το σχέδιό του. Η στρατιωτική και οικονομική βοήθεια που δόθηκε σε Ελλάδα και Τουρκία ανήλθε στα 400 εκατομμύρια δολάρια.

Όμως το πιο ενδιαφέρον αυτής της ιστορίας είναι το πως φθάσαμε σ΄ αυτό το Σχέδιο.Και είναι ενδιαφέρον για τις “συμπτώσεις” εκείνης της εποχής με τη σημερινή.Όλες αυτές αποτυπώνονται σε μία έκθεση που έγινε γνωστή με το όνομα του συντάκτη της: πρόκειται για την έκθεση Πόρτερ

Με το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου,ο κόσμος είχε πάλι “μοιραστεί”. Η Βρετανία παρέδιδε τα “κλειδιά” του κόσμου στις ΗΠΑ.

Στις αρχές του 1947, ο εμφύλιος κορυφώνεται στην κατεστραμμένη από το πόλεμο Ελλάδα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τρούμαν στέλνει στην Ελλάδα έναν απεσταλμένο του,τον Πωλ Πόρτερ. Είναι επικεφαλής της “Αποστολής Οικονομικής Έρευνας”. Με απλά λόγια ο Πόρτερ έπρεπε να συντάξει μία έκθεση στην οποία θα αποφαινόταν αν …είμασταν συμφέρουσα επένδυση για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Ο Πωλ Πόρτερ χρειάστηκε δυο μήνες για να συντάξει την έκθεσή του. Στις 28 Μαρτίου 1947 την κατέθεσε στη Βουλή των ΗΠΑ. Διαβάστε μερικά αποσπάσματα και ίσως να συμφωνήσετε ότι “η ιστορία κύκλους κάνει”:

«Υπάρχει – γράφει – μεγάλη ανομοιομορφία εις τό βιοτικόν έπίπεδον καί τά εισοδήματα άνά τήν Ελλάδα. 

Οί κερδίζοντες δηλαδή οί βιομήχανοι, οί έμποροι, οί κερδοσκόποι καί οί μαυραγορίται διάγουν εν πλούτω καί χλιδή, τό πρόβλημα δέ αυτό ουδεμία κυβέρνησις τό άντιμετώπισεν αποτελεσματικής. Έν τώ μεταξύ αί λαϊκαί μάζαι περνούν μίαν άθλίαν ζωή. 

Οί κερδίζοντες είναι σχετικώς ολίγοι τόν αριθμόν καί ό συνολικός πλούτος των, περιερχόμενος είς τόν σύνολον του πληθυσμού, θά επέφερε έλαχίστην βελτίωσιν τών γενικών συνθηκών διαβιώσεως. Άλλ’ ό πολυτελής τρόπος ζωής των έν μέσω τής πτώχειας συντείνει εις τό νά έξοργίζη τάς μάζας καί νά ύπογραμμίζη τήν δυστυχίαν τών πτωχών. 

Υπάρχει είς τήν χώραν σημαντικόν ποσοστόν συγκεκαλυμμένης ανεργίας, δεδομένου ότι τά 20% του πληθυσμού χρησιμοποιούνται ύπό του κράτους ή εξαρτώνται εξ αύτού. Τά χαμηλότατα επίπεδα 

ζωής τών δημοσίων υπαλλήλων, τών συνταξιούχων καί άλλων μισθοβιώτων αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα, ό όποιος συμβάλλει είς τήν πολιτικήν καί κοινωνικήν έντασιν πού χαρακτηρίζει σήμερον τήν Ελλάδα. 

Ούδέν μέτρον ελήφθη από τής απελευθερώσεως γιά νά δοθεί χρήσιμος εργασία εις τους δυναμένους νά εργασθούν άπό τό ευρύ αυτό στρώμα του πληθυσμού».

Τόν Σεπτέμβριο του 1947 δημοσίευσε ένα επίσης οξύ άρθρο στό περιοδικό «Κόλλιερς» κατά τής ελληνικής ολιγαρχίας στό όποιο τόνιζε:

«Άπ’ ό,τι μπόρεσα νά διαπιστώσω, η κυβέρνηση δεν έχει καμιάν άλλη πολιτική πρακτική άπό τό νά ζητάει συνέχεια ξένη βοήθεια γιά νά διατηρεί τήν εξουσία της καί νά διασώζει συνέχεια τά προνόμια μιας μικρής κλίκας έμπόρων καί τραπεζιτών, οί όποιοι άποτελούν τήν αόρατη εξουσία στην Ελλάδα.

Η κλίκα αυτή είναι αποφασισμένη νά υπερασπίσει μέ κάθε μέσο τά οικονομικά της συμφέροντα καί δέν ενδιαφέρεται καθόλου γιά τό τί μπορεί νά στοιχίσει αυτό στην οικονομία τής χώρας. Τά μέλη αυτής τής κλίκας έπιθυμούν νά διατηρήσουν άθικτο ένα φορολογικό σύστημα πού τους ευνοεί, μέ αληθινά σκανδαλώδη τρόπο.

Αντιτίθενται στον έλεγχο συναλλάγματος, γιατί αυτό θά τους εμποδίσει νά εξάγουν τά κέρδη τους στίς Τράπεζες του Καΐρου καί τής Αργεντινής. Δέν διανοήθηκαν ποτέ νά επενδύσουν τά κέρδη τους στή δική τους χώρα γιά νά βοηθήσουν στην αναστήλωση τής εθνικής οικονομίας. 

Τά συμφέροντα τών εφοπλιστών προστατεύονται επίσης μέ σκανδαλώδη τρόπο. Η ελληνική έμπορική ναυτιλία άνθεί στην εποχή μας καί οί εφοπλιστές κερδίζουν τεράστια ποσά, άλλά τό χρεωκοπημένο ελληνικό κράτος δέν αποκομίζει κανένα όφελος άπ’ αυτό. Οί μισθοί τών ναυτικών γυρίζουν στην Ελλάδα, άλλά οί εφοπλιστές ασφαλίζουν τό μεγαλύτερο μέρος τών κερδών τους στίς ξένες χώρες. 

Κάθε επιχείρηση θά έπρεπε νά πληρώνει μιά σημαντική είσφορά στό κράτος, κάτω άπό τήν προστασία του οποίου λειτουργεί. Αυτό ισχύει, κατά κύριο λόγο, γιά τήν περίπτωση τών εφοπλιστών, πού τά μεγαλύτερα κέρδη τους προέρχονται άπό τά «λίμπερτυ», τά όποία τους παραχώρησε η αμερικανική Ναυτική Αποστολή μέ τήν εγγύηση τού ελληνικού κράτους.

Οί περισσότεροι άπ’ αυτούς είναι άνθρωποι πολύ ευχαριστημένοι, πού μιλάνε πολύ καλά τ’ αγγλικά. Είναι πάντοτε πρόθυμοι, όταν πρόκειται νά εξυπηρετήσουν τήν αμερικανική αποστολή γιά τά δικά τους συμφέροντα. Θυμάμαι ακόμα ένα άπό τά πιό επίσημα γεύματα ενός άπό τους σημαντικότερους τραπεζίτες, πού μέ είχε καλέσει στή βίλλα του τών Αθηνών. Είχε τρεις σερβιτόρους μέ λιβρέα, μιά ποικιλία άπ’ τά πιό φίνα κρασιά καί φαγητά διάφορα, περίφημα γαρνιρισμένα. Κατά τή διάρκεια του γεύματος, ένας άπό τους αντιπροσώπους της κλίκας πού ανάφερα, άρχισε νά εξυμνεί τίς ομορφιές της ζωής κοντά στή θάλασσα, καθώς καί τίς χαρές τών αριστοκρατικών σπορ. 

Η αντίθεση ανάμεσα στό γεύμα αυτό καί στά παιδιά πού πεθαίνουν άπό τήν πείνα στους δρόμους της Αθήνας είναι πραγματικά τρομερή...».

Τελικά ό Πόρτερ γνωμάτευσε ευνοϊκά υπέρ τής αμερικανικής ανάμιξης στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο καί προτείνει τήν ολοκληρωτική δέσμευση τής πολιτικής καί οίκονομικής της ζωής καί επομένως τής ανεξαρτησίας τής χώρας στό αμερικανικό άρμα. Καί κάνει τίς έξής επιμέρους υποδείξεις γιά νά τελεσφορήσει η εξάρτηση:

«Ένας τρόπος αντιμετωπίσεως τών προβλημάτων θά ήτο νά υπάρχουν, εκτός άπό μίαν συμβουλευτικήν άποστολήν άντιπροσωπεύουσαν τάς Ήνωμένας Πολιτείας, αρκετοί Αμερικανοί καί άλλοι ξένοι τεχνικοί, χρησιμοποιούμενοι ώς άτομα άπό τήν έλληνικήν κυβέρνησιν εις επίκαιρους κρατικάς θέσεις (… καίριας εκτελεστικάς θέσεις). 

Πρέπει νά έγκατασταθή Διεύθυνση Εξωτερικού Εμπορίου υπό τήν άρχηγίαν ξένου τεχνικού… 

Η Αμερικανική Αποστολή πρέπει νά δύναται νά έξασφαλίζη διά διαφόρων τρόπων ο,τι γίνεται η καλύτερα δυνατή χρήση τής αμερικανικής βοηθείας. Θά πρέπει νά εχη τήν έξουσίαν ώς τελευταίον μέτρον νά διακόπτη ή νά περιορίζη τήν οίκονομικήν βοήθειαν όχι μόνο γενικώς, άλλά καί εις τήν περίπτωσιν οιουδήποτε σχεδίου ή ενεργείας, οσάκις καθίσταται προφανές, ότι οί όροι τής βοηθείας δέν έτηρήθησαν… 

Η Αμερικανική Αποστολή θά πρέπει νά συμμετέχη εις τήν άνάπτυξιν τής πολιτικής εσόδων καί εξόδων (τής ελληνικής κυβερνήσεως). Θά άπαιτηθή η έκ μέρους της έγκρισις του προϋπολογισμού πρίν ούτος τεθή εν ίσχύι… 

Τό πρόγραμμα εισαγωγών τό όποίον θά ετοιμάζεται υπό τήν έπίβλεψιν τής Διευθύνσεως ‘Εξωτερικού Εμπορίου θά πρέπει νά εφαρμόζεται μόνον μετά τήν έγκρισιν ύπό τής αποστολής…».

Οι εισηγήσεις Πόρτερ έγιναν απολύτως αποδεκτές στην Ουάσιγκτον. Και ο Πρόεδρος διεκήρυξε το “δόγμα” τον επόμενο μήνα Μάρτιο.

Παρατήρηση 1: Τι άλλαξε από το 1947; Τι άλλαξε; Μονάχα τα πρόσωπα!

Παρατήρηση 2: Ποιος ήταν ο Πολ Πόρτερ;

Ο Πωλ Πόρτερ ήταν ένας ψηλόλιγνος με ματογυάλια Αμερικανός δικηγόρος και πολιτικός που επί προεδρίας Φ. Ρούσβελτ είχε αναλάβει πρόεδρος της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε ενταχθεί στο Γραφείο Διοίκησης Τιμών (ελέγχου τιμών) ως διαχειριστής αναπληρωτής, και στη συνέχεια, βοηθός διευθυντής του Γραφείου της Οικονομικής Σταθεροποίησης υπό τον Fred M. Vinson.[1] 

Τον Δεκέμβριο του 1946 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν, έχοντας δεχθεί προηγουμένως τον Έλληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, που ζητούσε εναγωνίως οικονομική βοήθεια, διόρισε τον Πόρτερ επικεφαλής της Αμερικανικής Οικονομικής Αποστολής στην Ελλάδα, με το βαθμό του πρέσβη.

Ο Πωλ Πόρτερ ήλθε στην Ελλάδα στις 18 Ιανουαρίου του 1947, ομολογουμένως σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική κατάσταση, στην οποία είχε περιέλθει τότε η χώρα. Μέσα σε έξι ημέρες παραιτήθηκε η τότε κυβέρνηση, μετά από μακρά απεργία 6 ημερών των δημοσίων υπαλλήλων, και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο εξωκοινοβουλευτικός τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος σχηματίζοντας κυβέρνηση συνασπισμού (Κυβέρνηση Δημητρίου Μαξίμου 1947). 

Ο Πωλ Πόρτερ, εξετάζοντας την τότε ελληνική δημοσιονομική κατάσταση, συνέταξε στις 14 Φεβρουαρίου σχετική έκθεση με προτάσεις-εισηγήσεις για άμεση αναπροσαρμογή προς βελτίωση, την οποία και υπέβαλε προς τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γουίλλιαμ Λ. Κλέιτον. Την ίδια έκθεση υπέβαλε αργότερα στο Κογκρέσο στις 28 Μαρτίου, όπου και ο ίδιος την παρουσίασε και την ανέλυσε, παρότι είχε ανακοινωθεί επίσημα ένα δεκαπενθήμερο πριν η εφαρμογή του Δόγματος Τρούμαν για την Ελλάδα.

Επιμέλεια: www.logiosermis.net

Με πληροφορίες απο το βιβλίο του Τάσου Βουρνά, Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Δ’, ο Εμφύλιος [ένατη έκδοση ΠΑΤΑΚΗΣ, 2009, σελίδες 106-110]. Επικαιροποίηση από 13-12-2014 (απο ΕΔ).

Κεντρική Εικόνα: Ο Πολ Πόρτερ καταθέτει στην Επιτροπή του Κογκρέσου για την κατάσταση στην Ελλάδα