Θα μπορούσε η Ελληνική αντίσταση να καταλύσει την Ε.Ε.;

© Χρύσα Κουτρουμάνου

Αν η Ελλάδα αντισταθεί με επιτυχία στα επιβαλλόμενα από την Τρόικα μέτρα λιτότητας, θα επιφέρει μια κρίση, που θα λήξει αναπόφευκτα είτε στην ριζική αναδιαμόρφωση των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε στο τέλος της ίδιας της Ένωσης, γράφει ο John Quiggin.

Φαίνεται πλέον πολύ πιθανόν πως η μακρόχρονη κρίση χρέους της Ελλάδας θα επιλυθεί με τρόπο που όλες οι πλευρές προσπαθούσαν, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, να αποφύγουν: Με την Ελλάδα να εγακαταλείπει το κοινό ευρωπαΐκό νόμισμα και να αποκηρύσσει το χρέος της.

Αυτό το αποτέλεσμα παρουσιάζει για την Ελλάδα τόσο κινδύνους όσο και ευκαιρίες. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και την ευρωπαϊκή ιδέα που αναδύθηκε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, αντιστοιχεί στην ολοκληρωτική αποτυχία, με την πιθανότητα των χειροτέρων να έρθουν.

Η κρίση ήταν, σε ένα βαθμό, αναπάντεχη. Μόλις δύο εβδομάδες πριν, και οι δύο πλευρές φαίνονταν να δίνουν έδαφος, στρώνοντας τον δρόμο για ατσάλους συμβιβασμούς, αυτών του χαρακτηριστικού είδους για την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ελληνική κυβέρνηση είχε ανακοινώσει ένα πακέτο μέτρων, βαριά στηριζόμενα σε φορολογικές αυξήσεις, που υπόσχονταν ένα αυξανόμενο πρωτογενές πλεόνασμα (η διαφορά ανάμεσα στα έσοδα και στα έξοδα, με εξαίρεση τον τόκο του χρέους). Από την μεριά τους, οι θεσμοί της “Τρόικα” (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Ευρωπαϊκή Επιτροπή) φαίνονταν να έχουν αποδεχθεί πως οι πολιτικές λιτότητας που επιδιώκονταν τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν μια καταστροφική αποτυχία.

Σχετικά ξαφνικά, όμως, η θέση της Τρόικα σκλήρυνε. Αντί να ζητά απλώς πολιτικές που να αναπληρώσουν το προϋπολογισμικό κενό, άρχισε να απαιτεί να εστιάσουν αυτές οι πολιτικές σε περικοπές των εξόδων παρά σε φορολογικές αυξήσεις. Κατά παράδοξο τρόπο, έχοντας δει το ελληνικό ΑΕΠ να πέφτει κατά 25% ως αποτέλεσμα των πολιτικών λιτότητάς τους, η λογική για το αίτημά τους ήταν πως οι υψηλότεροι φόροι μπορεί να εμποδίσουν την οικονομική ανάπτυξη.

Ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, ζήτησε ολιγοήμερη καθυστέρηση για να διεξαγάγει δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου έτσι ώστε να αποφασιστεί αν οι απαιτήσεις των δανειστών θα έπρεπε να γίνουν δεκτές ή όχι. Το αίτημά του απορρίφθηκε οδηγώντας σε διαρροή των ελληνικών τραπεζών καθιστώντας επιβεβλημένο το κλείσιμό τους για μία εβδομάδα.

Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε πως η τραπεζική κρίση είναι ολοκληρωτικά αποτέλεσμα του γεγονότος πως η Ελλάδα είναι περιορισμένη σε ένα νόμισμα στο οποίο δεν έχει κανέναν απολύτως έλεγχο. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το πρόβλημα θα είχε λυθεί εδώ και καιρό με υποτίμηση και μονομερή αναδιάρθρωση ή αποκήρυξη του χρέους. Η Τράπεζα της Ελλάδος θα μπορούσε να προσφέρει την απαραίτητη ρευστότητα για να παραμείνουν ανοιχτές οι τράπεζες.

Αλλά, επειδή η Ελλάδα είναι στην ευρωζώνη, υπόκειται στον έλεγχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που βρίσκεται με την σειρά της υπό τον έλεγχο των πιστωτών της. Κάθε ενέργεια, που δεν εγκρίνουν, εμπεριέχει τον κίνδυνο της τραπεζικής διαρροής που επιτάσσει το κλείσιμο των τραπεζών και τον έλεγχο των κεφαλαίων (capital controls). Αυτό είναι, βέβαια, ακριβώς αυτό που έχει επιβάλλει η Τρόικα. Οπότε, τώρα η Ελλάδα, υπομένει όλες τις συνέπειες ενός Grexit, χωρίς να απολαμβάνει κανένα όφελος.

Αυτή τη στιγμή οι Έλληνες πολίτες δεν έχουν κανένα προφανή λόγο να αποδεχθούν περισσότερη οδύνη από την Τρόικα. Όπως υποστήριξε ο Paul Krugman, θα πρέπει να ψηφίσουν απορρίπτοντας τους όρους της Τρόικα και να διατηρήσουν την αρχική πρόταση της κυβέρνησής τους. Όταν η πρότασή τους απορριφθεί, όπως ενδεχομένως θα γίνει, η Ελλάδα θα πρέπει να εξέλθει της ευρωζώνης και να αποκηρύξει το χρέος της.

Ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πολιτικής; Η κοντινότερη αναλογία είναι η Αργεντινή... Παρόλο που δεν ανήκε σε μια νομισματική ένωση, η Αργεντινή είχε εισάγει μια “νομισματική σανίδα” με την εξουσιοδότηση της εξάρτησης του Αργεντίνικου πέσο από το δολλάριο των ΗΠΑ. Όπως και με την Ελλάδα και το ευρώ, η πολιτική αυτή οδήγησε σε μια μη βώσιμη αύξηση του χρέους.

Όταν η λαϊκή κυβέρνηση του Nestor Kirchner εγκατέλειψε τον σύνδεσμο δολλάριο-πέσο και επαναδιαπραγματεύτηκε το χρέος της, υπήρξε μια τραπεζική κρίση ίδια με αυτή που συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα. Παρόλ' αυτά η οικονομία ανέκαμψε σημαντικά, και η μεγάλη πλειοψηφία των δανειστών δέχτηκε επαναδιαπραγμάτευση. Η Αργεντινή παλεύει ακόμη με “αρπακτικά” επενδυτές που αγόρασαν το χρέος της για μερικά λεπτά του δολλαρίου και ακόμη απαιτούν αποπληρωμή. Σε γενικά πλαίσια, όμως, είναι ξεκάθαρο πως η αντίδραση αυτή ήταν επιτυχής.

Με την ανεργία στο 27% η Ελλάδα έχει πλούσιο δυναμικό να ανακτήσει μετά από μια υποτίμηση και αναδιάρθωση του χρέους. Εφόσον η μόνη εναλλακτική λύση είναι να ακολουθηθούν οι αποτυχημένες πολιτικές λιτότητας επ' αόριστον, η επιλογή της αντίστασης στην Τρόικα είναι δυνατή.

Από την άλλη μεριά, τι γίνεται με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς; Η σκληρή τους γραμμή αντανακλά έναν υπολογισμό πως το ευρύτερο ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα μπορεί να αντέξει μια αποκήρυξη του ελληνικού χρέους. Αλλά ένας τέτοιος συνετός υπολογισμός δεν λαμβάνει υπ' όψιν την πολιτική.

Αν η Ελλάδα απορρίψει την Τρόικα και δεν οδηγηθεί σε οικονομική κατάρρευση, οι κυβερνήσεις (στην Ιρλανδία, την Ισπανία και την Πορτογαλία για παράδειγμα), που έχουν δεχθεί τις απαιτήσεις της λιτότητας, θα αποδειχθούν αναξιόπιστες. Η πιο άμεσα ευάλωτη είναι η Ισπανική κυβέρνηση, η οποία έχει ήδη χάσει έδαφος από το κίνημα κατά της λιτότητας “Podemos”, και έχει μπροστά της εθνικές εκλογές τον Δεκέμβρη.

Γενικότερα, οι καταστροφικές πολιτικές λιτότητας, που επιβλήθηκαν από την ΕΚΤ και την Ευρωπαΐκή Επιτροπή, έχουν δει την ευρωπαΐκή ιδέα, που έχει ήδη απορριφθεί από μια μεγάλη μερίδα των “Ευρωσκεπτικιστών” της δεξιάς, να χάνει την αίγλη της και στην αριστερά. Κρατάνε ακόμη σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της αίσθησης πως, σύμφωνα με τα λόγια της Μάργκαρετ Θάτσερ, “δεν υπάρχει εναλλακτική”.

Η επιτυχής αντίσταση της Ελλάδας θα επιφέρει μια κρίση που θα λήξει αναπόφευκτα είτε στην ριζική αναδιαμόρφωση των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε στο τέλος της ίδιας της Ένωσης.

Ο καθηγητής John Quiggin είναι βραβευμένος βοηθός καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Queensland.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Drum, μέλος του δικτύου ABC, την 1η Ιουλίου 2015.

Μετάφραση - Επιμέλεια: Χρύσα Κουτρουμάνου, μέλος της συντακτικής ομάδας του www.logiosermis.net