Ο Αυγουστίνος ήταν φιλόσοφος μιας μεγάλης περιόδου
που κράτησε από τον 5ο αιώνα έως τον 15ο, δηλαδή του Μεσαίωνα. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι εκείνη την εποχή ασχολούνταν με τον Χριστιανισμό καθώς όλες οι αντιλήψεις, τα ήθη και τα έθιμα στην Ευρώπη καθορίζονταν από εκείνον. Ο Αυγουστίνος γεννιέται στις αρχές του Μεσαίωνα, ήταν μια περίοδος που ακόμα οι Χριστιανοί διώκονταν βίαια από τους Ρωμαίους λόγω της πίστης τους. Ωστόσο η καινούργια θρησκεία εξαπλωνόταν ραγδαία, τόσο που το ρωμαϊκό κράτος έφτασε να την αναγνωρίσει επίσημα στις αρχές του 4ου αιώνα. Ένας νέος κόσμος έδειχνε να γεννιέται τότε πάνω από τις στάχτες του αρχαίου ελληνικού και του ρωμαϊκού. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν φανερό πλέον ότι κατέρρεε, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, προβλέποντας την πτώση του ρωμαϊκού κράτους αποφασίζει να φύγει από την Ιταλία και πηγαίνοντας προς την Ανατολή, ιδρύει την Κωνσταντινούπολη. Το 380 μ.Χ. ο Χριστιανισμός είχε διαδοθεί τόσο πολύ που ο επόμενος αυτοκράτορας (ο Θεοδόσιος) τον αναγόρευσε σε επίσημη θρησκεία του κράτους με διάταγμα που υπογράφηκε στην Θεσσαλονίκη!!
Σήμερα, πολλοί άνθρωποι όταν σκέφτονται τον Μεσαίωνα φαντάζονται μια περίοδο σκοτεινή και αυταρχική όπου η πολιτική σκέψη και τα πολιτικά δικαιώματα σχεδόν απαγορεύονταν..και μάλλον έχουν δίκαιο. Όμως ο Μεσαίωνας ήταν και μια περίοδος σπουδαίων επιτευγμάτων με την ίδρυση των πρώτων Πανεπιστημίων, με την ανάπτυξη της ιδέας του σχολικού συστήματος και επιπλέον χάρη στον Χριστιανισμό διαδόθηκε ευρύτατα η ισότητα μεταξύ όλων των ανθρώπων, αντίληψη που ως τότε δεν ήταν ούτε κατά διάνοια δημοφιλής.
Η επίδραση του Αυγουστίνου πάνω στην εποχή του τον κάνει πολύ σημαντικό, συγκρινόμενος ακόμα και με τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη (τα μεγαθήρια δηλαδή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, καθώς ο Πλάτωνας κρατούταν στην δημοσιότητα λόγω των πολλών αναφορών του Αυγουστίνου σε αυτόν και ο Αριστοτέλης αγνοούταν μέχρι τα μισά του Μεσαίωνα). Για περισσότερα από 1000 χρόνια μετά τον θάνατό του ο Αυγουστίνος θεωρούταν μια απόλυτη αυθεντία που απλώς έπρεπε να προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε εποχής. Σπούδασε στην Καρχηδόνα, το Μιλάνο και την Ρώμη και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ως Επίσκοπος της εκκλησίας. Ωστόσο δεν υπήρξε χριστιανός σε όλη του την ζωή, καθώς στα νιάτα του ακολούθησε πολλά θρησκευτικά ρεύματα επηρεαζόμενος βαθιά από τον Πλάτωνα, αλλά και από τον Νεοπλατωνισμό του Πλωτίνου και για αρκετό καιρό ήταν οπαδός του Μανιχαϊσμού (θρησκειοφιλοσοφικό κίνημα της ύστερης αρχαιότητας με κεντρικό νόημα ότι υπάρχουν 2 οντότητες του καλού και του κακού που μάχονται μεταξύ τους) . Όμως μετά από βαθιά εσωτερική σκέψη στράφηκε αποκλειστικά στον Χριστιανισμό. Ο Αυγουστίνος έχει ανακηρυχτεί Άγιος και από τους Ορθόδοξους και από τους Καθολικούς και είναι η μεγαλύτερη μορφή της δυτικής χριστιανικής σκέψης. Στο πρόσωπό του συναντούμε όλες τις ρίζες της σύγχρονης Ευρώπης, την ελληνική φιλοσοφία, τον ρωμαϊκό πολιτισμό, αλλά και τον χριστιανισμό. Για πολλούς θα μπορούσε να αποτελεί τον πρώτο σύγχρονο Ευρωπαίο!
Για τον Αυγουστίνο ο Θεός είναι μια δύναμη παντοδύναμη και πανάγαθη που αποτελεί την ουσία των πάντων. Δημιούργησε τον κόσμο όχι από ανάγκη, αλλά από καλοσύνη. Για να μπορέσει, λέει, ο άνθρωπος να είναι ευτυχισμένος πρέπει να μείνει σε επαφή με τον Θεό. Ο Αυγουστίνος θεωρούσε την λογική πάρα πολύ σημαντική, υποστήριζε όμως ότι η λογική δεν μπορεί να προχωρήσει απεριόριστα και δεν μπορεί να φτάσει όλο το εύρος της αλήθειας που υπάρχει στην εσωτερικότητα του ανθρώπου. Η πίστη έχει ορίζοντες πολύ πιο ανοιχτούς και φανερώνει αλήθειες που για την λογική είναι μακρινές και ξένες. Το κλειδί, λοιπόν, του ανθρώπου είναι η επικοινωνία με την εσωτερικότητά του, καθώς από εκεί πηγάζει η αλήθεια που τον συνδέει με τον Θεό και το Σύμπαν («..η αλήθεια κατοικεί στον έσω άνθρωπο..», Αυγουστίνος). Η αντίληψη του για Θεό συνδυάζει στοιχεία και από τον Χριστιανισμό και από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία κυρίως του Πλάτωνα και του Πλωτίνου. Έτσι η ελληνική σκέψη παρέμεινε ζωντανή κατά τον Μεσαίωνα χάρη σε στοχαστές όπως ο Αυγουστίνος. Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα και τον Πλωτίνο υποστήριζε πως ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε επίπεδα και μάλιστα σε 5 οντολογικά επίπεδα: στον κατώτερο ανήκουν τα άψυχα όντα, στο επόμενο τα φυτά, στο τρίτο τα ά-λογα ζώα, στην δεύτερη βαθμίδα τα έλλογα ζώα –οι άνθρωποι δηλαδή- και τέλος στην κορυφή, οι άγγελοι.
Το ‘’ζήτημα του κακού’’ απασχόλησε αρκετά τον Αυγουστίνο, δηλαδή τι είναι το κακό, από πού προέρχεται και γιατί υπάρχει. Κατέληξε όμως στο ότι το κακό δεν υπάρχει, δεν είναι δηλαδή οντότητα αυτόνομη που μπορεί να πάει κόντρα στον Θεό. Το κακό, είπε, δεν τίποτα παραπάνω από την έλλειψη του καλού ή αλλιώς η έλλειψη του Θεού (όπως για παράδειγμα το σκοτάδι δεν είναι τίποτε άλλο από την έλλειψη φωτός). Βέβαια αυτές οι απόψεις είναι παρμένες από τον Πλωτίνο, τον οποίο και μελετούσε συστηματικά. Το κακό για τον Αυγουστίνο δεν υπάρχει, δεν «είναι». Το δημιούργημα του Θεού, ο κόσμος δηλαδή, δεν μπορεί να είναι κακό. Ασφαλώς και το κακό αποτελεί μια πραγματικότητα, ο Αυγουστίνος γνώριζε πάρα πολλά γύρω από αυτό ίσως περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον προκειμένου να το αρνείται. Αυτό που συγκεκριμένα υποστήριξε είναι πως το κακό γεννιέται στον κόσμο γιατί ο άνθρωπος έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό που του επιτρέπει να απομακρύνεται από την θεϊκή του φύση, την ελεύθερη βούληση.
Εκείνο που επιτρέπει στον άνθρωπο να επιλέξει αν θα πράξει το καλό ή το κακό, είναι η ελεύθερη βούληση. Ο Αυγουστίνος δεν το παρουσίασε ως ελάττωμα, αλλά ως ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, άλλωστε είναι από τους ελάχιστους στοχαστές που ως σήμερα έχει ασχοληθεί με το θέμα της ανθρώπινης ελευθερίας. Πιο συγκεκριμένα, το πρόβλημα στο οποίο ο Αυγουστίνος απάντησε έχει ως εξής: αν ο Θεός υπάρχει και είναι παντοδύναμος και παντογνώστης ξέρει τι θα συμβεί στο μέλλον κάποιου ανθρώπου από πριν, και αν το ξέρει τότε αυτό σημαίνει πως το μέλλον αυτού του ανθρώπου έχει ήδη προδιαγραφεί από πριν και επομένως δεν το καθορίζει ο ίδιος. Άρα η ύπαρξη κάποιου πεπρωμένου ή μοίρας σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν καθορίζει από μόνος του την ζωή του, άρα δεν είναι ελεύθερος. Η απάντηση του Αυγουστίνου σε αυτό το πρόβλημα είναι μια από τις πιο ουσιαστικές και οξυδερκείς που έχουν γίνει μέχρι σήμερα. Υποστήριξε πως το ότι ο Θεός γνωρίζει μια μελλοντική πράξη, δεν σημαίνει ότι είναι ο ίδιος που δημιούργησε αυτή την πράξη (για παράδειγμα όταν κάποιος κάθεται στο μπαλκόνι και κοιτάει στον δρόμο και βλέπει δύο αυτοκίνητα ότι πρόκειται να τρακάρουν και τελικά τρακάρουν, δεν σημαίνει πως αυτός φταίει που τράκαραν, απλά η οπτική γωνία του τον ευνόησε να βλέπει αυτό που πρόκειται να γίνει. Οι δύο οδηγοί που έτρεχαν προκάλεσαν το ατύχημα. Έτσι και ο Θεός ξέρει ένα μελλούμενο γεγονός λόγω της οπτικής του και άρα ο άνθρωπος είναι ελεύθερος κατά τον Αυγουστίνο).
Καθοριστικά έχει επιδράσει ο Αυγουστίνος και στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε σήμερα την ιστορία. Είναι ο πρώτος που ασχολήθηκε μαζί της φιλοσοφικά και έγινε έτσι ο πατέρας της φιλοσοφίας της ιστορίας. Κανείς πιο πριν δεν είχε αναζητήσει τον νόημα της ιστορίας. Ο αγώνας μεταξύ του καλού και του κακού που απασχόλησε τον Αυγουστίνο δεν ήταν και τίποτα καινούργιο, καινούργιο όμως ήταν το ότι προσέθεσε πως ο αγώνας αυτός διαδραματίζεται μέσα στην ιστορία. Ήταν ο πρώτος που είπε πως η ιστορία εξελίσσεται προς την πορεία βελτίωσης της ζωής του ανθρώπου αφού πίστευε πως το νόημα της είναι η επικράτηση του καλού έναντι του κακού ( και αν αυτό σε κάποιους μοιάζει απλοϊκό είναι γιατί αυτή η άποψη υπάρχει –χάρη στον Αυγουστίνο- εδώ και 1500 χρόνια!). Μάλιστα έλεγε πως μέσα στην ιστορία συνυπάρχουν δύο πολιτείες, η πολιτεία των ανθρώπων και η πολιτεία του Θεού.
Η επίδραση του Αυγουστίνου είναι τεράστια στον δυτικό πολιτισμό γενικότερα, και αυτό είναι αποδεδειγμένο από ιστορικούς της φιλοσοφίας, καθώς ουσιαστικά γαλούχησε την Ευρώπη με το τι είναι καλό για να κάνουμε και τι κακό για να μην κάνουμε, τι πρέπει και τι δεν πρέπει, ζητήματα δηλαδή που απασχολούν ακόμη και σήμερα τον σύγχρονο Ευρωπαίο.
Ο ίδιος γράφει: «…την ψυχή και τον Θεό… αυτά μόνο θέλω να γνωρίσω αφού αυτά είναι μέσα μου…»
Γεώργιος Παρασίδης
Σχόλια
Στο logiosermis.net δημοσιεύεται κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του, οι οποίες εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Περισσότερα στις οδηγίες χρήσης.