Ο γεωπολιτικός και κοινωνικό-οικονομικός φόβος των Η.Π.Α για την συνεχιζόμενη άνοδο της Κίνας!

τὴν μὲν γὰρ ἀληθεστάτην πρόφασιν, ἀφανεστάτην δὲ λόγῳ, τοὺς Ἀθηναίους ἡγοῦμαι μεγάλους γιγνομένους καὶ φόβον παρέχοντας τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀναγκάσαι ἐς τὸ πολεμεῖν· αἱ δ’ ἐς τὸ φανερὸν λεγόμεναι αἰτίαι αἵδ’ ἦσαν ἑκατέρων, ἀφ’ ὧν λύσαντες τὰς σπονδὰς ἐς τὸν πόλεμον κατέστησαν. (Θουκυδίδης)

Ο φόβος που υπάρχει στις ΗΠΑ, αλλά όχι μόνο εδώ, στην Ευρώπη, και πολύ λιγότερο, θα έλεγα, στον παγκόσμιο Νότο αν και εκεί υπάρχουν άνθρωποι που ανησυχούν για την άνοδο της Κίνας -παρόλο που σε γενικές γραμμές την προσλαμβάνουν ως θετική εξέλιξη- και οι ανησυχίες αυτές είναι εν μέρει γεωπολιτικές και εν μέρει κοινωνικό-οικονομικές.

Οι γεωπολιτικοί φόβοι έχουν θεωρητικοποιηθεί από διάφορους πολιτικούς επιστήμονες, κυρίως θεωρητικούς των διεθνών σχέσεων -έχουμε κάποιους φίλους εδώ- με διάφορους τρόπους, και ανακεφαλαιώνονται στην ιδέα ότι προς το παρόν πρόκειται για οικονομική άνοδο, μια οικονομική άνοδος, μάλιστα, που έχει πολύ δρόμο μπροστά της ώστε να φτάσει τις ΗΠΑ, αλλά ωστόσο κάτι τέτοιο είναι αναπόφευκτο' και ότι σύντομα αυτή η οικονομική δύναμη της Κίνας θα μεταβληθεί σε στρατιωτική πρόκληση για τις ΗΠΑ.

Αυτός, λοιπόν, είναι ο κύριος γεωπολιτικός φόβος. Ωστόσο πρέπει να σημειώσω ότι αυτός ο φόβος δεν έχει να κάνει με την δεξιά ή την αριστερά επειδή ακόμα και οι συντηρητικοί διχάζονται πάνω σε αυτό το ζήτημα καθώς και πολλοί αριστεροί διανοούμενοι και Δημοκρατικοί είναι εξίσου διχασμένοι.

Ωστόσο υπάρχει αυτή η ιδέα ότι αργά ή γρήγορα θα υπάρξει μια στρατιωτική σύγκρουση και γι' αυτό οι ΗΠΑ θα έπρεπε να προετοιμαστούν, και κάτα κάποιο τρόπο, ότι η επίθεση στο Ιράκ δεν στόχευε τόσο πολύ στην δυτική Ασία αλλά αλλά με διάφορους τρόπους στόχευε, έμμεσα μέσα από μια ευρεία διαδικασία, μέσω διαδοχικών πολέμων στο Ιράκ, το Ιράν, την Συρία κ.ο.κ. στον έλεγχο των ενεργειακών πηγών έτσι ώστε οι ΗΠΑ να μπορέσουν να ελέγξουν εν τέλει την άνοδο της Κίνας.

Αυτό το σχέδιο δεν δούλεψε, ήδη από το πρώτο του βήμα οδηγήθηκε σε αποτυχία.

Και στην πραγματικότητα ένα από τα θέματα του βιβλίου [Adam Smith in Beijing: Lineages of the Twenty-First Century] είναι ότι η άνοδος της Κίνας βοηθήθηκε κατά κάποιο τρόπο από αυτήν την στρατηγική. Και ότι, επίσης, όποιο και να είναι το πολιτικό και στρατιωτικό αποτέλεσμα του 'πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία' τοπικά ή περιφερειακά, ότι σε παγκόσμιο επίπεδο εν τέλει η Κίνα είναι ο πραγματικός νικητής του 'πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία' πράγμα το οποίο δεν είναι καινοφανές μιας και οι ΗΠΑ υπήρξαν κάποτε οι πραγματικοί νικητές των δύο μεγάλων Ευρωπαϊκών Πολέμων κατά τον 20ο αιώνα αφήνοντας τους ανταγωνιστές τους στην Ευρώπη να αλληλοεξαντληθούν, τους χρηματοδότησαν μάλιστα για να το κάνουν, και την ίδια στιγμή οι ίδιοι ισχυροποιούνταν και εν τέλει παρενέβησαν την τελευταία στιγμή για να υπαγορεύσουν τους όρους της ειρήνης. Και αν θέλουμε να πάμε πίσω στην ιστορία, ίδια ήταν η διαδικασία της βρετανικής ανόδου που άφησε τους ηπειρωτικούς ανταγωνιστές της να αλληλοεξαντληθούν και παρενέβη την τελευταία στιγμή, για να υπογορεύσει τους όρους της ειρήνης, και μπορούμε να πάμε ακόμα παλαιότερα, αλλά δεν υπάρχει ανάγκη να συνεχίσουμε.

Αυτή είναι η ιστορία της διαδοχής παρηκμασμένων ηγεμονιών που εξαντλήθηκαν σε πολέμους και ως προς αυτήν μην ξεχνάτε ότι οι Βρετανοί δεν έχασαν ούτε έναν πόλεμο. Και ότι στην πραγματικότητα είχαν πολύ καλύτερες επιδόσεις στο να κερδίζουν πολέμους από τις ΗΠΑ. Αλλά αυτό δεν απέτρεψε την έκλειψη της Βρετανίας από την άνοδο των ΗΠΑ. Έτσι, ένα μέρος του ζητήματος είναι πως ακριβώς η απόπειρα των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν την στρατιωτική τους δύναμη για να σταματήσουν ή τελοσπάντων να καθυστερήσουν την συνεχιζόμενη άνοδο της Κίνας έχει φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.

Και αυτό δεν είναι το μόνο πράγμα που έχει φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Το άλλο που έχει συμβεί, και που αποτελεί την δεύτερη πηγή ανησυχίας σχετικά με την άνοδο της Κίνας είναι η περίφημη "συναίνεση της Ουάσιγκτον"... αν και πολλοί... ακόμα βλέπουν τον νεοφιλελευθερισμό ως νικηφόρο. Στην πραγματικότητα, ο νεοφιλελευθερισμός, από το 1996 ή το 1998... αρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990, πολύ σοβαρά προβλήματα, μάλιστα. Οι ΗΠΑ, όχι μόνον είχαν να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο χρέος αλλά συναντούσαν και ολοένα μεγαλύτερες δυσκολίες στον ανταγωνισμό των παγκόσμιων αγορών. Αυτά είναι τα προβλήματα από το τεράστιο και διαρκώς διογκούμενο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, καθώς και στο ακόμα μεγαλύτερο δημοσιονομικό έλλειμμα. Και φυσικά η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι τα διογκούμενα εμπορικά πλεονάσματα όχι μόνον της Ιαπωνίας αλλά και ιδιαίτερα της ίδιας της Κίνας.

Έτσι έχουμε την αμερικάνικη στρατιωτική μηχανή να συναντά για άλλη μια φορά τα όριά της, γιατί τα είχε ξαναδείξει και στο Βιετνάμ. Και την ίδια στιγμή που δείχνει για άλλη μια φορά τα όριά της στο Ιράκ, η οικονομική δύναμη συσσωρεύεται ολοένα και ταχύτερα στα χέρια της νοτιο-ανατολικής Ασίας. Και εδώ εντοπίζεται αυτός ο φόβος του κινέζικο 'αθέμιτου' ανταγωνισμού που η κεντρική του ιδέα έγκειται στην φτηνή κινέζικη εργασία μια εργασία που δεν μπορεί να οργανωθεί σε συνδικάτα κ.ο.κ. και ενός καταπιεστικού κράτους που χρησιμοποιεί αυτήν την φτηνή εργασία για να ανταγωνιστεί τους αμερικάνους, τους ευρωπαίους και τους υπολοίπους, ειδικότερα τις χώρες με μεσαίο εισόδημα. Ένας από τους σκοπούς αυτού του βιβλίου, τώρα, μεταξύ άλλων πολλών πραγμάτων είναι να καταδείξει τις πλάνες που υποκρύπτονται κάτω από αυτές τις δύο ανησυχίες.

Γεωπολιτικές ανησυχίες

Σε ό,τι αφορά στις γεωπολιτικές ανησυχίες εστιάζω σε δύο θεμελιώδη δεδομένα που οι θεωρίες που τροφοδοτούν αυτόν τον φόβο αγνοούν.

Το πρώτο βασικό δεδομένο είναι ότι η Ανατολική Ασία έχει μια πολύ βαθιά παράδοση ενός διακρατικού συστήματος πραγματικών εθνικών κρατών τα οποία υπήρξαν πολύ πριν να υπάρξει κάποιο έθνος-κράτος στην Ευρώπη. Και είναι μια βαθιά παράδοση διακρατικού συστήματος που στην πραγματικότητα μπορεί να αντιπαρατεθεί με με το ευρωπαϊκό, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά δυο χαρακτηριστικά. Το πρώτο, ότι το διακρατικό σύστημα της Ανατολικής Ασίας τελούσε συνήθως σε συνθήκες ειρήνης. Κυρίως, όχι συνέχεια, αλλά τον περισσότερο καιρό.

Έτσι, αν το ευρωπαϊκό σύστημα τελούσε εν ειρήνη, στο εσωτερικό του, σε αυτό που ο Καρλ Πολάνυι αποκάλεσε εκατοντάχρονη ειρήνη από το 1850 στο 1914 και υπήρξε γι' αυτόν ένα πρωτοφανές γεγονός στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, διότι τον υπόλοιπο καιρό βρίσκονταν σχεδόν πάντα σε πόλεμο, πάντα... Σε αντίθεση με αυτό, το διακρατικό σύστημα της Ανατολικής Ασίας βρισκόταν πάντα σε ειρήνη, σχεδόν πάντα... Και εάν κάνουμε μια παραλλαγή της διάσημης έκφρασης του Πολάνυι, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια ειρήνη 500 ετών.

Αυτό είναι θεμελιώδες δεδομένο, ότι η Ανατολική Ασία έχει μια εντελώς διαφορετική ιστορία που θα έπρεπε να αποτελέσει εξίσου το θεμέλιο οποιασδήποτε θεωρίας θέλουμε να κατασκευάσουμε για το τι θα συμβεί σε 35 ή σε 50 χρόνια από σήμερα. Αντί για τον ευρωκεντρισμό.

Αλλά ένα ακόμα συμπέρασμα του βιβλίου είναι ότι ακόμα και το ευρωπαϊκό σύστημα εξελίσσεται' αυτό το ευρωπαϊκό σύστημα που χαρακτηρίζεται όχι μόνο από μια διαρκή επέκταση στον χώρο που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδια του την εξέλιξη εσωτερικά και οδήγησε με τον καιρό στην κατάκτηση ολόκληρου το κόσμου. Αλλά κι επίσης στην επέκταση του Κέντρου του. Μια συμπεριφορά που κατά κάποιον τρόπο βρέθηκε πιο κοντά στην Αν. Ασία απ ό,τι στο ίδιο του το παρελθόν. Και ότι κατά συνέπεια, αν θέλουμε να χτίσουμε αυτήν την θεωρία, πράγμα που βέβαια δεν κάνω σε αυτό το βιβλίο, εγώ παρέχω τα στοιχεία για να το κάνουν οι συνάδελφοι των διεθνών σχέσεων αν επιθυμούν.

Αυτή η θεωρία, λοιπόν, δεν θα πρέπει να βασίζεται στην ανάλυση επιλεκτικών στοιχείων της ιστορίας του δυτικού γεωπολιτικού συστήματος. Αλλά και πως το σύστημα της Αν. Ασίας συγκροτήθηκε, δηλαδή να εξετάσουν την διαφορετική γεωπολιτική ιστορία της Αν.Ασίας.

Αυτό που συμβαίνει, επομένως, σήμερα στην πραγματικότητα είναι ότι η Κίνα χρησιμοποιεί μια παλιά της τακτική ή στρατηγική, καλύτερα, τα τελευταία πέντε χρόνια που είναι η χρήση της οικονομικής δύναμης, αντί της στρατιωτικής ως πρωταρχική πηγή ισχύος για τον διακρατικό ανταγωνισμό. Η Κίνα κατάφερε να διατηρεί την πρωτοκαθεδρία του συστήματος της Αν. Ασίας, μέσω της οικονομικής και πολιτιστικής ισχύος.

Και έχασε αυτήν την πρωτοκαθεδρία, λόγω της στρατιωτικής υπεροχής της Δύσης η οποία επιβλήθηκε στην Κίνα και την οδήγησε στην καταστροφή για πάνω από 50 χρόνια. Και τώρα ανακάμπτει χρησιμοποιώντας ξανά την οικονομική ισχύ, την ισχύ της αγοράς ως το κύριο εργαλείο της. Κάτι τέτοιο λειτούργησε εξαιρετικά κατά το παρελθόν και πιστεύω ότι λειτουργεί εξ ίσου καλά και τώρα.

Στην πραγματικότητα, οι δύο στρατιωτικές υπερδυνάμεις του Ψυχρού Πολέμου, η μία απλώς κατέρρευσε, η Σοβιετική Ένωση κυρίως, αν και όχι αποκλειστικά, λόγω των οικονομικών της ορίων της αδυναμίας της δηλαδή να ανταγωνιστεί οικονομικά τις Ηνωμένες Πολιτείας και η έτερη στρατιωτική υπερδύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες διάλεξαν το Ιράκ. Το Ιράκ από την σκοπιά της αντιπαράθεσης με τους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα δεν ήταν το καλύτερο μέρος για να τους πολεμήσει κανείς. Αλλά δεν εξαπέλυσαν τον πόλεμο για να νικήσουν την Αλ Κάιντα ή τους Ταλιμπάν. Αλλά για να ξεπεράσουν το 'σύνδρομο του Βιετνάμ' δηλαδή το να αποδείξουν ότι μπορεί να νικήσουν έναν πόλεμο στον 'Παγκόσμιο Νότο' ότι μπορούν να επιβάλουν εκεί στρατιωτικά τα σχέδιά τους.

Οι αποτυχίες της εν λόγω απόβασης [στον Κόλπο των Χοίρων] αλλά και του πολέμου στο Βιετνάμ προσανατόλισαν τις ΗΠΑ σε τακτικές παρεμβάσεις, σε στρατηγικές πυρηνικής ανωτερότητας και σε τακτικές διπλωματικής περικύκλωσης περισσότερο παρά σε άμεσες και συμβατικές τακτικές. Καταβλήθηκε προσπάθεια να εξισορροπηθεί η σημειωθείσα αποτυχία κατά την επέμβαση στο Βιετνάμ, η οποία δημιούργησε μια ψυχολογία μεγάλης αβεβαιότητας και ανασφάλειας στην αμερικανική κοινή γνώμη έναντι των συμβατικών επεμβάσεων, μέσω της σύναψης διπλωματικών σχέσεων με την Κίνα και του προσεταιρισμού της Αιγύπτου, μιας σημαντικής περιφερειακής δύναμης της Μέσης Ανατολής - Ahmet Davutoğlu.

Εάν λοιπόν αυτός ήταν ο πραγματικός στόχος του νεοσυντηρητικού σχεδίου τότε το Ιράκ ήταν μια λογική επιλογή επειδή όπως είπε και ο Ράμσφελντ 'στο Αφγανιστάν δεν υπάρχουν στόχοι', Ενώ το Ιράκ προσφέρει πολλούς τέτοιους. Αυτό ήταν το περίφημο δόγμα Ράμσφελντ και ήταν πολύ λογικό από την σκοπιά της αποκατάστασης της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ στον 'Παγκόσμιο Νότο'. Επειδή στο Ιράκ υπήρχε ένας μισητός δικτάτορας, καμία παράδοση ανταρτοπολέμου επειδή ήταν βαθύτατα διαιρεμένο εθνοτικά, θρησκευτικά, ιδεολογικά κ.λ.π. Άρα, που θα ήταν καλύτερα για να επιβάλουν τα σχέδιά τους;

Το Αφγανιστάν είναι δυσκολότερο: Οι Βρετανοί απέτυχαν, οι Σοβιετικοί το ίδιο, άρα γιατί να κολλήσουν εκεί οι ΗΠΑ;

Πήγαν λοιπόν στο Ιράκ, γιατί εκεί μπορούσαν να επιδείξουν την ισχύ τους. Και στην καλύτερη περίπτωση απέδειξαν ότι δεν έχασαν στρατιωτικά, αλλά έχασαν πολιτικά υπό την έννοια ότι έμπλεξαν εκεί και θα παραμείνουν για πάρα πολλές δεκαετίες... και αυτό είναι το πραγματικό τους πρόβλημα. Το πρόβλημα ενός πολέμου που κοστίζει ολοένα και πιο πολύ οικονομικά και πολιτικά, όποιο κι αν είναι το στρατιωτικό του αποτέλεσμα, διότι αποτελεί το αποφασιστικό σφάλμα που θα κλιμακώσει την παρακμή της αμερικανικής ηγεμονίας.

Οι Κινέζοι αποδείχτηκαν εξαιρετικά επιδέξιοι απέναντι σε αυτήν την συγκυρία δεν τους αντιπαρατέθηκαν, υπήρξαν φιλικοί,μάλιστα τους χρηματοδότησαν κιόλας τροφοδοτώντας τις ΗΠΑ το σχοινί με το οποίο θα κρεμαστούν. Αυτό συνέβη... Επομένως, το ζήτημα για τους κινέζους σήμερα είναι ότι δεν χρειάζεται να προκαλέσουν στρατιωτικά τις ΗΠΑ. Το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να ενισχύουν τους εαυτούς τους οικονομικά και μετά να χρησιμοποιήσουν αυτήν την ισχύ όπως έκαναν 100 χρόνια πριν την έλευση των Ευρωπαίων στην Αν. Ασία, να την χρησιμοποιήσουν ώστε να επεκτείνουν την επιρροή τους. Και αυτό ακριβώς είναι που κάνουν στην Αφρική, την Λατινική Αμερική, και αλλού. Αυτά σε ό,τι αφορά στην γεωπολιτική.

Τι συμβαίνει με τον κοινωνικό-οικονομικό φόβο.

Η μεγάλη παρανόηση έχει να κάνει με το ότι υποτίθεται πως οι Κινέζοι μπορούν να κατανικήσουν τον οικονομικό ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ εξαιτίας της φτηνής τους εργασίας. Αδιαμφισβήτητα η φτηνή εργασία είναι ένα ζήτημα... αλλά υπάρχει αρκετή φτηνή εργασία ανά τον πλανήτη και δεν ανταγωνίζεται τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Για πολύ καιρό η φτηνή εργασία ήταν το μεγάλο πρόβλημα του Παγκόσμιου Νότου επειδή συνεπάγονταν μικρές αγορές και οι μικρές αγορές δημιουργούσαν αυτό που αποκαλούμε "παγκόσμια ισορροπία χάσματος της φτώχειας". Δεν είναι δηλαδή αυτό που δημιουργεί τον δυναμισμό της Κίνας. 

Η δύναμη της Κίνας δεν έγκειται στην φτηνή εργασία ως τέτοια, αλλά ότι στην πραγματικότητα η Κίνα διαθέτει δύο άλλες παραδόσεις που βρίσκονται στις ρίζες της ανταγωνιστικότητάς της στην παγκόσμια οικονομία. Η μια είναι η πρόσφατη παράδοση της επαναστατικής της εξέλιξης και η άλλη ήταν μια παράδοση που έρχεται από πολύ μακρύτερα και είναι εκείνη μιας μη καπιταλιστικής ανάπτυξης της οικονομίας της αγοράς που έρχεται από την ύστερη αυτοκρατορική Κίνα.

Η Κίνα υπήρξε η μεγαλύτερη αγορά του πλανήτη, ακόμα και μετά την 1η βιομηχανική επανάσταση μέχρι το 1820. Και με αποκορύφωμα τον 18ο αιώνα, αν και υπήρχε και πριν, αλλά ήταν τότε που αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης τελειοποιήθηκε. Η δυναστεία των Τσίνκ τον 18ο αιώνα έκανε δύο πράγματα. Το πρώτο, αντέστρεψαν την διαδικασία προλεταριοποίησης. Κάτι που οι ιστορικοί αντιπαραθέτουν με την Δύση όπου η δημιουργία προλεταριάτου επέτρεψε την καπιταλιστική ανάπτυξη. Αντίθετα, η δυναστεία των Τσίνγκ έκανε αναδιανομή της γης, για τους δικούς τους πολιτικούς λόγους, για να διατηρήσουν τον έλεγχο και να αποδυναμώσουν τις εισβολές από τον Βορρά και να υπονομεύσουν τους φυλάρχους των Χαν, προχώρησαν σε αναδιανομή της γης, σε αποστραγγίσεις και έστησαν ένα δίκτυο σιταποθηκών όπου μπορούσαν να παρέχουν τα απαραίτητα για την επιβίωση με χαμηλό κόστος.

Έτσι, είχαμε μια αρκετά ανεπτυγμένη οικονομία της αγοράς η οποία αν δεν ήταν εχθρική, σίγουρα δεν ήταν συμβατή με την καπιταλιστική ανάπτυξη δηλαδή την ανάπτυξη μιας τάξης καπιταλιστών που μπορούσε να υπαγορεύσει τους όρους της στην κυβέρνηση...

Αυτή ήταν μια παράδοση ενός τύπου 'συσσώρευσης δίχως αρπαγή'. Για να παραφράσω τον Χάρβεϋ που χρησιμοποιεί τον όρο 'συσσώρευση διά της αρπαγής'. Και αυτή η 'συσσώρευση δίχως αρπαγή' αποτέλεσε μια παράδοση που πήρε νέες μορφές με την σοσιαλιστική επανάσταση στην Κίνα. Και βέβαια, η επανάσταση στην Κίνα πήγε πολύ μακρύτερα απ' ό,τι είχε πάει η δυναστεία των Τσίνγκ. 

Προκάλεσε μια εντυπωσιακή άνοδο του μορφωτικού επιπέδου των αγροτών μια εξίσου εντυπωσιακή άνοδο του επιπέδου υγείας των αγροτών και γενικά δημιούργησε συνθήκες που έπαιξαν μετά καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα ανταγωνιστικότητα της κινέζικης οικονομίας στην παγκόσμια αγορά.

Έτσι, η κινέζικη οικονομία δεν είναι ανταγωνιστική εξαιτίας της φτηνής της εργασίας αλλά επειδή διαθέτει φτηνή εργασία που είναι ταυτόχρονα εξαιρετικά μορφωμένη και υγιής σε αντίθεση με την φτηνή εργασία που υπάρχει αλλού που είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και με προβλήματα υγείας, και επιπλέον, εξίσου σημαντικό είναι ότι ότι όλη η διαδικασία των μεταρρυθμίσεων συνέχισε κατά κάποιο τρόπο την παράδοση της επανάστασης, κυρίως επειδή κατεύθυνε την φτηνή εργασία σε μια αποκεντρωμένη ανάπτυξη με επίκεντρο την ύπαιθρο η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της κινέζικης αγοράς.

Όταν οι καπιταλιστές ανακάλυψαν πως η Κίνα αναπτύσσεται ταχύτατα δίχως την βοήθειά τους πήδηξαν κι αυτοί στην βάρκα οι ξένοι καπιταλιστές δεν εκκίνησαν την ανάπτυξη στην Κίνα αλλά προσπάθησαν να την εκμεταλλευτούν εκ των υστέρων.

Με την βοήθεια της κινέζικης διασποράς αυτές οι αποκεντρωμένες μορφές ανάπτυξης δημιούργησαν έναν νέο τύπο επιχείρησης ο οποίος... είναι πολύ δύσκολος να κατηγοριοποιηθεί [όπως αντίστοιχα είναι δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί το σύστημα keiretsu στην Ιαπωνία], αυτός ο τύπος της δημοτικής επιχείρησης που αποτελεί ένα μείγμα όλων των επιχειρηματικών μορφών, αλλά που δεν υπάρχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας, επικρατεί απόλυτο χάος από αυτή τη σκοπιά, γεγονός που έχει να μας πει κάτι για το πόσο σημαντικά είναι τα δικαιώματα ιδιοκτησίας από την σκοπιά της ανάπτυξης' η ανάπτυξη, λοιπόν, αυτής της μορφής των επιχειρήσεων δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε... ας το θέσω διαφορετικά, όχι μόνο δημιούργησε απεριόριστη προσφορά εργασίας από τις αγροτικές περιοχές αλλά και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια αντίστοιχη άνθηση της μικρής επιχειρηματικότητας, ή κάθε μορφής επιχειρηματικότητας που απορρόφησε την πλεονάζουσα εργασία και την μετέβαλε σε επέκταση της εθνικής αγοράς.

Έτσι, το πιο συνηθισμένο πρόβλημα για τις φτωχότερες χώρες η φτηνή εργασία και οι μικρές τους αγορές δηλαδή, μετασχηματίστηκε από αυτόν τον συνδυασμό μη καπιταλιστικής μορφής ανάπτυξης της αγοράς, των επαναστατικών παραδόσεων, και των μεταρρυθμίσεων, δημιούργησαν αυτό το μείγμα όπου μια από τις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη -μην κοιτάτε σε ποια θέση ήταν στις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά σε εκείνην που βρίσκονταν το 1950-, όπου η Κίνα βρίσκονταν στις τελευταίες θέσεις από την σκοπιά του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Από αυτήν την θέση, λοιπόν, εκτοξεύθηκε στο κέντρο της ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης για το οποίο συζητάει σήμερα όλος ο πλανήτης.
Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με το πρόβλημα των Αμερικάνων;

Το πρόβλημα των Αμερικάνων 

Το πρόβλημα των Αμερικάνων προκύπτει πολύ πιο πριν από την παγκόσμια ανάδυση της Κίνας. Η ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ είχε ήδη αμφισβητηθεί από τους Γερμανούς και τους Ιαπώνες προτού πριν εμφανιστούν οι Κινέζοι, στην πραγματικότητα αυτοί εμφανίστηκαν ως αποτέλεσμα μιας μακρύτερης διαδικασίας που ξεκινάει με την ανάδυση της Ιαπωνίας. Και αυτό συνέβη επειδή οι αμερικάνικες κάθετα οργανωμένες γραφειοκρατικά επιχειρήσεις τα πήγαιναν πολύ καλά όσο υπήρχαν λίγες σαν κι αυτές. Και εντοπίζονταν κυρίως στις ΗΠΑ, και πρώτιστα σε μονοπωλιακά ελεγχόμενους τομείς της οικονομίας.

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1950 και του 1960 υπήρχαν ίσως εκατοντάδες πολυεθνικές επιχειρήσεις. Από το '70 και το '80 και μετά αυξήθηκαν σε δεκάδες χιλιάδες. Και όταν άρχισαν αυτές να ανταγωνίζονται μεταξύ τους τα πλεονεκτήματα της κάθετης οργάνωσης μεταβλήθηκαν σε μειονεκτήματα κι έτσι έπρεπε να αναβιώσουν την μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα μέσω δικτύων υπεργολαβιών ως ένα μέσο για να ανταγωνίζονται μεταξύ τους.

Σε λίστα του Fortune Magazine με τις 500 κορυφαίες πολυεθνικές επιχειρήσεις αναφέρεται πως 133 έχουν ως έδρα τις Η.Π.Α (26%), 61 την Κίνα (16%) και 26 το Ηνωμένο Βασίλειο (το οποίο κάποτε ηταν πρωτοπόρο - με την παρακμή του Ηνωμένου Βασιλείου θα ασχοληθώ σε αποκλειστική ανάρτηση). Το 2005 η Κίνα είχε μόλις 16 και οι Η.Π.Α 176.

Και ως προς αυτήν την μορφή ανταγωνισμού υστερούσαν σε σχέση με περιοχές όπως η Ανατολική Ασία όπου υπάρχει αυτή η παράδοση της 'συσσώρευσης δίχως αρπαγή' και ύστερα υπήρξε αυτή η αλυσιδωτή διαδικασία που συνεπήρε στην ανάπτυξη αρχικά την Ιαπωνία κι ύστερα τις 'ασιατικές τίγρεις' κι ύστερα στην Νοτιοανατολική Ασία και εν τέλει στην Κίνα και το Βιετνάμ που βασίζεται πάνω στην κινητοποίηση της εργασίας και στους προαναφερόμενους πόρους που είναι πολύ πιο ανταγωνιστικοί επίσης γιατί, κι εδώ ας πάμε λίγο πίσω, δεν ισχυρίζομαι ότι οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν πλεονεκτήματα, πάντα είχαν και θα έχουν.

Έχουν κατ αρχάς ένα εξαιρετικό πλεονέκτημα αλλά δεν φαίνεται ότι το γνωρίζουν

Και αυτό το εξαιρετικό πλεονέκτημα, δεν είναι ούτε στρατιωτικό, που κατά την άποψή μου σήμερα είναι δυσλειτουργικό δεδομένων των αποτελεσμάτων που έχει να κομίσει, ούτε το συγκεκριμένο οικονομικό μοντέλο, οι πολυεθνικές κ.ο.κ. που βρίσκονται σε βαθιά κρίση, και οι ίδιες αναγκάζονται να καταφύγουν στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ανατολικής Ασίας, προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Και είναι κοινός τόπος μεταξύ των μεγαλοστελεχών των πολυεθνικών, που λένε... 'δείξε μου μια πολυεθνική που δεν πηγαίνει στην Κίνα, και θα αποδείξω ότι είναι μια ευάλωτη εταιρεία'. Δηλαδή πρέπει να πάνε στην Ασία και κατά κάποιο τρόπο να την μιμηθούν.

Λοιπόν, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των ΗΠΑ είναι το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσής τους. Δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο στον κόσμο, των ευρωπαίων είναι αξιοθρήνητο. Οι Κινέζοι αρχίζουν να το αντιγράφουν αλλά έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους. Το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης των ΗΠΑ δεν έχει ισάξιο σε ολόκληρο τον πλανήτη. Και αυτό είναι το πραγματικό συγκριτικό πλεονέκτημα το οποίο οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν.

Αλλά δεν το έχουν λάβει υπόψη τους.

Και έτσι συχνά σπαταλούν τις δυνατότητές του για να το αξιοποιήσουν στρατιωτικά ή με άλλον τρόπο ενώ οι Κινέζοι για παράδειγμα δίνουν έμφαση σε αυτούς τους πόρους, τους εκπαιδευτικούς και αυτή είναι η δύναμή τους... Κι έτσι, αντί να κάνουν όλες αυτές τις παραχωρήσεις στο κεφάλαιο προσπαθώντας να αυξήσουν την κερδοφορία η οποία με τη σειρά της θα διοχετευθεί -ένας θεός ξέρει που... αφού ούτως ή άλλως αυτά θα χαθούν στην κερδοσκοπία... Αν όλα αυτά τα κέρδη διοχετεύονταν σε επενδύσεις στην υγεία, τα πανεπιστήμια, σ' όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Οι ΗΠΑ δεν θα είχαν να φοβηθούν τίποτα...

Αυτό που θα συμβεί είναι ότι θα παίρνουν πολύ φτηνά βιομηχανικά προϊόντα από την Κίνα όπως αποσπούσαν φτηνές πρώτες ύλες από άλλου σε προηγούμενα στάδια της ανάπτυξής τους. θα πρέπει δηλαδή να αντιμετωπίσουν αυτήν την κατάσταση αντί να φοβούνται μια στρατιωτική πρόκληση που δεν υπάρχει λόγος να υπάρξει επειδή οι Κινέζοι είναι αρκετά έξυπνοι για να πέσουν σε αυτήν την παγίδα.

Όμως υπάρχει και κάτι άλλο που θα πρέπει να αναφέρω και είναι το κύριο συμπέρασμα του βιβλίου είναι το μεγάλο οικολογικό και περιβαλλοντικό πρόβλημα των καταναλωτικών προτύπων.
Ας κοιτάξουμε τον χάρτη, ας αναλογιστούμε τον πληθυσμό της Κίνας που είναι συγκεντρωμένος σε αυτόν τον χώρο' ας σκεφτούμε τον αντίστοιχο χώρο που καταλαμβάνει ένας αντίστοιχος πληθυσμιακός όγκος στην Δύση. Αν πάρουμε την Λατινική Αμερική, την Βόρεια Αμερική και την Δυτική Ευρώπη, πάλι δεν φτάνουμε στα δημογραφικά μεγέθη της Κίνας.

Αν ξανακοιτάξουμε τον χάρτη αμέσως αποκτούμε μιαν αντίληψη του πως διαμορφώθηκαν τα καταναλωτικά πρότυπα της Δύσης και ειδικότερα της Βορείου Αμερικής, μέσα σε συνθήκες όπου περίσσευε ο χώρος και υπήρχε άφθονη γη, καθώς και φυσικοί πόροι σε σχέση με τον πληθυσμό, ήταν δηλαδή ασύγκριτα περισσότερα από ό,τι διαθέτει οποιοσδήποτε άλλος.

Αυτά τα πρότυπα δεν μπορούν να εξαχθούν, ή δεν μπορούν να υιοθετηθούν σε μαζική κλίμακα σε τόπους τόσο μαζικά και πυκνά κατοικημένους όπως είναι η Κίνα ή η Ινδία.

Εδώ υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα, ένα πρόβλημα διαπραγμάτευσης. Και όπως θα θυμάστε, όταν ο Τζώρτζ Μπους ο πρεσβύτερος πήγε στο Ρίο, δήλωσε πως ο αμερικάνικος τρόπος ζωής δεν είναι διαπραγματεύσιμος. Δηλαδή, εάν η ενεργειακή κατανάλωση, η κατανάλωση των πόρων του αμερικάνικου τρόπου ζωής δεν είναι διαπραγματεύσιμα τότε βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πραγματικό πρόβλημα.

Και ας ελπίσουμε, ότι η κινέζικη και η ινδική ηγεσία θα αποδειχθεί πραγματικά έξυπνη να κατανοήσει όχι ότι υπάρχουν σημάδια για κάτι τέτοιο, δυστυχώς, μέχρι σήμερα. Όταν πηγαίνω στην Κίνα λέω κάτι συνέχεια εδώ και 10-15 χρόνια 'έχετε διαλέξει λάθος πρότυπο'. Θα έπρεπε να πάτε στο Άμστερνταμ αντί για το Λος Άντζελες. Το μοντέλο του Λος Άντζελες απειλεί να μας πνίξει όλους. Στο Άμστερνταμ πηγαίνουν στην δουλειά τους με ποδήλατο ένα από τα πλεονεκτήματα της κινέζικης εργατικής δύναμης ήταν ότι πήγαινε στη δουλειά με το ποδήλατο δίχως τόσα αυτοκίνητα, κι έτσι ήταν περισσότερο υγιή και πολύ πιο οικονομική από την άποψη του κόστους.

Εάν εισάγουμε το Λος Άντζελες στην Κίνα... τότε αυτό πιθανώς να υπονομεύσει το κινέζικο συγκριτικό πλεονέκτημα αν και όχι με τον πιο οικολογικά βιώσιμο τρόπο.

Η Κίνα αποτελεί ένα είδος σοσιαλισμού της αγοράς ή ένα είδος μη καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς;

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990 συμφωνώ, και άλλωστε το είπα και προηγουμένως η διαδικασία ξέφυγε από κάθε έλεγχο... διαφωνώ, βέβαια, με την θέση ότι ως καπιταλισμός, ο κινέζικος είναι τόσο βάρβαρος όσο παρουσιάζεται και όσο ισχυρίστηκαν ο Ντέιβηντ (Χάρβεϋ) ή ο Τζόελ (Αντρέας) και θα επιμείνω λίγο σ' αυτό: επί της ουσίας δεν γνωρίζουμε πως θα εξελιχθεί από εδώ και πέρα η κατάσταση για να θυμηθούμε την περίφημη φράση του Τσου εν Λάι για την γαλλική επανάσταση, όταν τον ρώτησαν για την ιστορική της σημασία, είπε 'είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε'.

Η θέση μου στο βιβλίο για την Κίνα είναι η ίδια, δηλαδή είναι πολύ νωρίς να ξέρουμε, και δεν θα μάθουμε για κάποιον καιρό ακόμα το εάν η Κίνα οδεύει δηλαδή προς έναν άγριο καπιταλισμό ή αν παραμένει σοσιαλιστική ή οτιδήποτε άλλο το οποίο μπορεί να μην είναι ούτε σοσιαλισμός, ούτε καπιταλισμός από την σκοπιά της αντίληψης που έχουμε σήμερα για τα δυο συστήματα.

Ο Αντρέ Γκούντερ Φρανκ είχε γράψει ένα βιβλίο στο τέλος της ζωής του υποστηρίζοντας ότι αυτοί οι όροι έχουν πάψει να μας βοηθούν στο να κατανοήσουμε το τι συμβαίνει σήμερα. Διαφώνησα μαζί του τότε, και ακόμα διαφωνώ αλλά η αλήθεια είναι πως έχει ένα δίκιο στο ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε αυτούς τους όρους στη βάση του τι συνέβη στις αρχές του 20ου αιώνα στην Σοβιετική Ένωση, ακόμα και στην Κίνα κατά την εποχή του Μάο δεν είναι χρήσιμος για να καταλάβουμε το τι αναδύεται σήμερα.

Παραμένω αγνωστικιστής στο ζήτημα του εάν αναδύεται μια νέα μορφή καπιταλισμού σήμερα' σε αυτό που είμαι σίγουρος, όμως, ότι θα πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική μορφή καπιταλισμού από όσες έχουν προκύψει ιστορικά αυτό που βλέπουμε σήμερα, και που είναι ένα από τα βασικά ζητήματα που θέτει το βιβλίο και κάτι που φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται ούτε ο Ντέιβηντ (Χάρβεϋ) ούτε ο Τζόελ (Αντρέας) είναι ότι ο καπιταλισμός με τον τρόπο που υπήρξε ιστορικά και όχι με τον τρόπο που τον θεωρητικοποίησε ο Μάρξ στον 1ο τόμο του 'Κεφαλαίου' στον οποίο δεν υπήρχαν ούτε κράτη, ούτε τίποτα και μόνο προς το τέλος του βιβλίου είπε 'συγνώμη, ξέχασα την πρωταρχική συσσώρευση' για να την εισάγει στο σχήμα του.

Στην πραγματικότητα όμως, αυτή η διαδικασία, πράγμα που λέει και ο Χάρβεϋ στο βιβλίο του για τον Ιμπεριαλισμό ακολουθώντας την Ρόζα Λούξεμπουργκ, την Χάννα Άρεντ και αρκετούς άλλους ακόμα ήταν κάτι που δεν συνέβη δια μιάς, στην αρχή, αλλά που παρέμενε, και επαναλαμβάνονταν διαρκώς. Και δεν είναι τυχαίο το ότι, πράγμα που αποτελεί κεντρική θέση του βιβλίου μου, ότι η μεγαλύτερη καπιταλιστική δύναμη που υπήρξε στην ιστορία, οι ΗΠΑ δηλαδή είναι επίσης και η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη που υπήρξε ποτέ στην ιστορία' δεν είναι διόλου τυχαίο! Η όλη διαδικασία της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Δύση έχει καθοριστεί, έχει βασιστεί πάνω σε μια συνέργεια μεταξύ μεταξύ στρατιωτικής, καπιταλιστικής και εδαφικής επέκτασης.

Από τις ιταλικές πόλεις-κράτη μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτός ήταν ο 'ιστορικός' καπιταλισμός και αντιπροσωπεύει μια τεράστια καταστροφή για τον υπόλοιπο κόσμο και δεν μπορείς να αναλύσεις την καπιταλιστική ανάπτυξη δίχως να αναλύεις αυτές τις καταστροφές που επέφερε και δεν μπορείς να αγνοείς αυτό το γεγονός και απλά να λες ότι ο κινέζικος καπιταλισμός είναι βάρβαρος διότι ποιά είναι η βάση της σύγκρισης;

Εγώ προσωπικά εφαρμόζω δύο κριτήρια... για μένα μέτρο της σύγκρισης, ήταν η Κίνα του 1970, όταν πήγα για πρώτη φορά, και μετά η Κίνα του 1990, η Κίνα του 1995, η Κίνα του 2000 και η Κίνα του 2003.

Έτσι, όπως έγραψα σε έναν φίλο, το 1970 οι μάζες στην Κίνα είχαν μια ηρωϊκή διάσταση, όπως περιγράφει και ο Τζ. Αντρέας στο βιβλίο του για την πολιτιστική επανάσταση. Υπήρχε μια πραγματικά ριζοσπαστική κινητοποίηση, και μια ισότητα η οποία όπως είπα αποτέλεσε την βάση για την μετέπειτα οικονομική ανάπτυξη αλλά την ίδια στιγμή δεν υπήρχε ευημερία. Από το 1990 και μετά, οι μάζες έδειχναν πολύ λιγότερο ηρωϊκές η επιχειρηματικότητα αναπτύσσονταν κοκ, αλλά υπήρχε μεγαλύτερη ευημερία και υπάρχει πάντα και η σύγκριση, που έκανε και ο Χάρβεϋ με την Ινδία. Με τον άλλο περιφερειακό μη-δυτικό κόσμο, την Αφρική. 

Αυτά συνιστούν το μέτρο της σύγκρισης. Η Κίνα ξεκίνησε με το μισό κατα κεφαλήν εισόδημα της Ινδίας και με το 1/5 του μέσου κατακεφαλήν εισοδήματος της Αφρικής το 1949. Οπότε θα πρέπει να λάβουμε δύο πράγματα υπόψη το ένα είναι το σημείο αφετηρίας της όλης διαδικασίας και το που βρίσκεται σήμερα παρ όλη την απάτη των στατιστικών με βάση την αγοραστική δύναμη που εισήγαγαν οι ΗΠΑ για να συμπεριλάβουν την Κίνα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου όχι με τους όρους που θα έπρεπε να εισαχθεί μια χώρα με το δικό της πραγματικό μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα αλλά με εκείνους που δημιουργούσε η πλασματική εικόνα που έδιναν τα στατιστικά με βάση την αγοραστική δύναμη.

Έτσι, εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι αν θέλουμε να κάνουμε συγκρίσεις θα είναι με την Ινδία ή την Αφρική. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία παρ όλο το γεγονός ότι η Ινδία αποτελεί το μεγαλύτερο δημοκρατικό κράτος που υπήρξε ποτέ έχει δίκιο αυτό που λέει ο Χάρβεϋ και το οποίο διαπίστωσα κι εγώ όταν πήγα στην Ινδία ότι δηλαδήχαρακτηρίζεται από μια εντελώς διαφορετική σχέση εξουσίας.

Και αυτό είναι κάτι στο οποίο και πάλι διαφοροποιείται η Κίνα ότι υπάρχει αυτή η κληρονομιά της επανάστασης δηλαδή αυτή η εικόνα της υπερεκμεταλλευτικής Κίνας ξεχνάει την άλλη πλευρά του νομίσματος που είναι ότι ο κινέζικος λαός κατά την ύστερη αυτοκρατορική περίοδο, κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, κατά την επανάσταση και μετά από αυτήν ήταν και είναι από τους πιο στρατευμένους και πολιτικοποιημένους αγρότες και εργάτες στον κόσμο και επιδεικνύουν πολύ μεγαλύτερη μαχητικότητα απ' ό,τι οι ευρωπαίοι και οι αμερικάνοι εργάτες την τελευταία 20ετία παρ' όλα τα συνδικάτα, τις ελευθερίες και όλα τα άλλα προνόμια που έχουν οι τελευταίοι οι κινέζικες μάζες είναι πολύ πιο μαχητικές και αυτός είναι ο παράγοντας που σε τελευταία ανάλυση θα αποφασίσει ποιόν δρόμο θα πάρει η Κίνα τελικά.

Οπότε το καίριο ζήτημα είναι ότι εξαιτίας ενός συνδυασμού παραδόσεων που είναι εν μέρει παραδόσεις της αγοράς εν μέρει σοσιαλιστικές παραδόσεις κλπ δημιούργησαν ένα σύνολο περιστάσεων όπου για πρώτη φορά στην ιστορία των τελευταίων 200 χρόνων πέτυχαν να ανυψώσουν 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους από συνθήκες ακραίας φτώχειας σ' ένα σημείο όπου εντέλει αμφισβητούν την παγκόσμια δυτική πρωτοκαθεδρία...

Άρα όταν κάνουμε συγκρίσεις θα πρέπει να είμαστε οξυδερκείς κι επίσης να βλέπουμε τους όρους με τους οποίους ξεκίνησε αυτή η διαδικασία και μετά να συμπεράνουμε το αν η Κίνα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από την δημοκρατική Ινδία και την μάλλον χαοτική Αφρική σε σχέση με αυτό που ήταν 50 ή 25-30 χρόνια πριν.

Δεν είναι εύκολο πράγμα, αλλά από τη μια μεριά υπάρχουν όλες αυτές οι στατιστικές που διαμορφώνονται στην Δύση ή από την κινέζικη κυβέρνηση αλλά που σε αυτό το ζήτημα συμφωνούν ότι εάν έχει υπάρξει μια μείωση της ανισότητας σε παγκόσμιο επίπεδο αυτή οφείλεται αποκλειστικά στην οικονομική άνοδο της Κίνας, κατά τα τελευταία 20-25 χρόνια αποκλειστικά. Αν δεν υπήρχε αυτή η άνοδος θα είχαμε εκτόξευση της ανισότητας σε παγκόσμιο επίπεδοοπότε από την σκοπιά της ανισότητας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αρκετά δύσκολο να μην θεωρήσουμε αυτήν την εξέλιξη ως θετική εξέλιξη προφανώς και έχει όλες αυτές τις κτηνώδεις διαστάσεις αλλά...

Αντί Επιλόγου, Δύο Ειδήσεις και δύο αποκρίσεις

Ι) Είδηση: China President Xi Jinping Faces Stark Choices Over Hong Kong Protests - Απόκριση: current leadership... is on the whole cautious and moderate needs foreign policy which is in China's interest and which is actually also good for the Western interests, on the other hand really if as some Westerners tried to have a color revolution in China the result will be disastrous not only for China but also for the west - Zhang Weiwei.

ΙΙ) Είδηση: China, Mexico to boost trade, economic ties - Απόκριση: Οι νησιωτικές μεγάλες δυνάμεις μπορούν να δεχτούν επίθεση μόνο μέσω των υδάτων... μπορούν όμως να δεχτούν επίθεση δια ξηράς από μια μεγάλη δύναμη αν ο εν λόγω αντίπαλος μπορεί να αναπτύξει στρατεύματα στο έδαφος μιας μικρής δύναμης στην πίσω αυλή του νησιωτικού κράτους [δεν χρειάζεται να «δεχτούν επίθεση», μπορει απλά σταδιακά η Σκωτία να περάσει στη σφαίρα επιρροής της Γερμανίας και το Μέξικο να στη σφαίρα επιρροής της Κίνας]. Οι νησιωτικές δυνάμεις ανησυχούν γι' αυτή την πιθανότητα και προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι ουδέποτε θα πραγματοποιηθεί - John Mearsheimer.

cosmoidioglossia.blogspot.gr