Ιδεολογική πρόοδος ή φανατισμός;

Γράφει η Χαραλαμποπούλου Αγγελική

Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, ανάλογα με το περιβάλλον , την οικογένεια και τους κύκλους όπου ζούμε διαμορφώνουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας , του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς μας, αλλά και της ιδεολογίας μας.

Αναπόφευκτα λοιπόν είτε αυτό στηρίζεται σε βιολογικούς παράγοντες –γονίδια- είτε σε κοινωνικούς –περιβάλλων κύκλος- ο ιδεολογικός μας προσανατολισμός είναι προκαθορισμένος, γεγονός που δικαιώνει την αρχέγονη θεωρία της αιτιοκρατίας (ντετερμινισμός). Σύμφωνα με τις αρχές του ντετερμινισμού τα πάντα στον κόσμο γίνονται με μια αιτιώδη συνάφεια –αιτιοκρατία. Κάθε γεγονός το οποίο εμπεριέχει ανθρώπινη δράση συνδέεται με αιτιώδη αλυσιδωτή σχέση με τις προγενέστερες καταστάσεις. Δεν υπάρχουν ανεξήγητα η τυχαία γεγονότα.

Ωστόσο, βάσει της φροϋδικής θεωρίας, είτε στην εφηβική ηλικία είτε στη μετέπειτα ζωή μας μπορεί να συναντήσουμε μια φάση αντίδρασης – ίσως και ανταρσίας – απέναντι στο κατεστημένο που ενδέχεται να είναι στενού κύκλου – οικογενειακού – ή ευρύτερου – κοινωνικού και πολιτικού. Έτσι λοιπόν γεννιούνται οι επαναστάτες, οι οποίοι λόγω της διακαούς επιθυμίας τους να πάνε αντίθετα από “τη ροή του ποταμού” καταλήγουν να υιοθετούν και να πιστεύουν ακράδαντα ακραίες θεωρίες – κυρίως σε πολιτικό επίπεδο – οι οποίες μετά από χρόνια – προϋποθέτοντας ότι η αντιδραστική τους στάση συνεχίζει να υφίσταται – γίνονται μέρος της προσωπικότητας τους.

Ενδεχομένως όμως κι αυτό είναι ένα προγεγραμμένο χαρακτηριστικό στα γονίδια του ανθρώπου. Αυτές οι περιπτώσεις, εντούτοις, είναι οι πιο ενδιαφέρουσες καθότι πρόκειται για αποτελέσματα εσωτερικής λογικής διεργασίας. Με την έννοια ότι αυτοί οι άνθρωποι αψηφούν το κατεστημένο – σε ιδεολογικό επίπεδο – κι αναζητούν νέους δρόμους οι οποίοι ενδέχεται να μην είναι απολύτως καθορισμένοι από τη βιογενετική τους σύσταση. Σε αντίθεση λοιπόν με το μοιρολατρικό “βόλεμα” των πρώτων, αυτοί λόγω της αντιδραστικής τους τάσης γεννούν νέες ιδεολογικές απόψεις και ουσιαστικά κατά ένα μέρος αντιτίθενται στη φύση τους – γιατί κατά ένα άλλο η αντιδραστική προδιάθεση που έχουν συμφωνεί – με αποτέλεσμα την ιδεολογική πρόοδο της κοινωνίας.

Βέβαια, δεν προσπαθούμε να δικαιώσουμε κάθε μορφή αντίδρασης, αλλά την αντιδραστική τάση που είναι η γενεσιουργός αιτία για την κριτική ανάλυση του κατεστημένου και την αναγεννησιακή πρόοδο του ανθρώπου. Στον αντίποδα βρίσκεται η άκριτη αμφισβήτηση των πάντων, οι μηδενιστές, οι σχετικιστές και ίσως και οι οχαδερφικές που συντελούν στη στασιμότητα της κοινωνίας με έναν τρόπο αξιολύπητο και απάνθρωπο.

Ο σκοπός, όμως, αυτής της κατηγοριοποίησης, είναι να διερευνήσουμε κατά πόσο υπάρχει όφελος στην κοινωνικοποίηση της πολιτικής μας τοποθέτησης. Είτε οι βολεμένοι, είτε οι αντιστασιακοί, είτε οι λοιπές κατηγορίες χαρακτηρίζονται από μια άνεση στη δημοσιοποίηση της πολιτικής τους τοποθέτησης και μάλιστα με θρασύ ύφος πολλές φορές. Ναι μεν αυτό αποδεικνύει μια σίγουρη προσωπικότητα με αυτοπεποίθηση, αλλά ίσως φανερώνει και έλλειψη σωφροσύνης. Οι άφρονες στην αρχαιότητα θεωρούνταν κατώτεροι πνευματικά άνθρωποι, άσχετα με την οικονομική τους κατάσταση, είτε με το status quo που είχαν, ακόμα κι αν ήταν πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους, η ανικανότητά τους να σκέφτονται και να πράττουν τα δέοντα, υποβίβαζε το άτομό τους στα μάτι των άλλων μελών της κοινωνίας.

Το ίδιο ισχύει – ως ένα βαθμό – και στη σύγχρονη κοινωνία. Η αφροσύνη που παρατηρείται στους φανατικούς οπαδούς και στους εξαιρετικά ένθερμους υποστηρικτές, δείχνει για τους ιδίους δύο πράγματα:

• Όπως προαναφέρθηκε, δείχνει αφροσύνη, απρονοητικότητα, αδιαφορία και ανοησία με την έννοια της έλλειψης νόησης ( α + νους). Αυτά δικαιολογούνται καθώς κανείς άνθρωπος δεν έχει ακριβώς τις ίδιες ιδέες και πεποιθήσεις με κάποιον άλλον – αν πιστεύει ότι τις έχουν ο ένας από τους δύο δεν εκφράστηκε καλά και ο άλλος δεν κατάλαβε ικανοποιητικά – οπότε και δεν μπορεί να ταυτιστεί πλήρως ούτε με αυτές αλλά ούτε και με τον ίδιο. Ίσως με αυτόν τον τρόπο αναιρούμε το συνέρχεσθαι και το συνεταιρίζεσθαι, αλλά δικαιώνουμε τη μοναδικότητα του ανθρώπου και τις ενδοκομματικές ιδεολογικές συγκρούσεις. Γι αυτό το λόγο οι τελευταίες παρουσιάζονται πάντα στη ζωή ενός κομματικού σχηματισμού, ειδικά αν λαμβάνει υψηλό ποσοστό στις εκλογικές αναμετρήσεις. Οι άνθρωποι λοιπόν που ταυτίζονται πλήρως με τις ιδεολογικές πεποιθήσεις ενός κόμματος συχνά έχουν έλλειψη κριτικής ικανότητας, ερευνητικής σκέψης, παρατηρητικότητας και κατανόησης. Συνοπτικά μιλάμε για κενούς, ρηχούς και επιφανειακούς ανθρώπους του φαίνεσθαι χωρίς προσωπικές ιδεολογικές απόψεις με εξαιρετικά μεγάλες ανασφάλειες που τους ωθούν στη συνένωση με τη μάζα για την αποφυγή της περιθωριοποίησης.

• Ο δεύτερος ρόλος αυτής της αφροσύνης είναι η επιδίωξη των συμφερόντων, το οποίο σαφώς και δεν χαρακτηρίζει σώφρονες ανθρώπους, αλλά τουλάχιστον δεν δείχνει ανοησία – με τη σημασία που προαναφέρθηκε – καθώς υπάρχει μια υποτιθέμενη ευστροφία που περικλείεται από έναν ανήθικο, συμφεροντολόγο και ωφελιμιστικό χαρακτήρα που οδηγεί τον άνθρωπο στη αφροσύνη της φανατικότητας.

Συνεπώς, είτε οι “βολεμένοι” που συχνότερα παρουσιάζουν έλλειψη κριτικής σκέψης οπότε και αφροσύνη, αλλά και οι αντιστασιακοί οι οποίοι διαθέτουν κριτική σκέψη, η οποία όμως προφανώς υποχωρεί μπροστά στο διατυμπάνισμα των προσωπικών τους πεποιθήσεων, ολισθαίνουν στην παγίδα της ολοκληρωτικής και απόλυτης σκέψης, του αδιάλλακτου συλλογισμού και της υπερβολικής αυτοπεποίθησης που φτάνει στα όρια της αυταρχικότητας και εμφανίζει τον άνθρωπο ως άβουλο εγωιστικό ον.

Γιατί, εν τέλει, θυμόμαστε το Σωκράτη να διακηρύττει την άγνοιά του και να προσπαθεί μέσα από τις απλές ερωτήσεις που έθετε κατά τη διάρκεια των συζητήσεών του να μάθει το ελάχιστο (“εν οίδα ότι ουδέν οίδα”). Πώς λοιπόν τολμά ο οποιοσδήποτε να δηλώνει σίγουρος για την ορθότητα των πολιτικών – κι άλλων – επιλογών κι εκτός αυτού να λησμονεί το Σωκράτη;


Χαραλαμποπούλου Αγγελική
angelaharal@yahoo.gr
www.logiosermis.net