Ο παγκόσμιος Ελληνικός Πολιτισμός

Γράφει ο ΝΙΚΟΛΤΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Τα τελευταία δέκα χρόνια συγκεντρώνω υλικό που αφορά τον Ελληνικό Πολιτισμό, την διαχρονική του πορεία και παρουσία, αλλά και την ευεργετική επίδραση και επιρροή του στους άλλους (Ευρωπαϊκούς και μη) πολιτισμούς του πλανήτη.

ΔΕΝ υπάρχει πολιτισμός που να δέχθηκε το νάμα των Ελλήνων και να μην βγήκε κερδισμένος. Οι πολιτισμοί της Δυτικής, της Κεντρικής, της Βόρειας και της Ανατολικής Ευρώπης εδέχθησαν τον ελληνικό πολιτισμό και τον ενσωμάτωσαν στον υπό αναπτύξει δικό τους. Το ίδιο και οι φυλές της Βόρειας (υπερσαχάριας) Αφρικής. Ακόμη και τα ονόματα που χρησιμοποιούνε είναι ελληνικά ή ελληνογενή.

Το ίδιο και τα ονόματα ΟΛΩΝ των σημαντικότερων κατά την αρχαιότητα Ηπείρων και περιοχών και φυλών και εθνών. Παραθέτω μερικά, μόνο, ονόματα ενδεικτικά :

Αλβιών: Η ονομασία του νησιού της Βρετανίας και των κατοίκων της οφείλεται στον Βρετανό, πατέρα της Κελτούς ή Κελτίνης, ερωμένης του Ηρακλέως και μητέρας (εξ αυτού) του Κελτού, επωνύμων των Κελτών. Στο ΝΔ τμήμα της Βρετανίας, ο Πτολεμαίος αναφέρει ακρωτήριο «Ηρακλέους άκρον» το οποίο ταυτίζεται με το Hartlant Point στο Βόρειο Devon. Η ακόμη παλαιοτέρα ονομασία της Βρετανίας - Αλουιών - Αλβιών - προδίδει μινωϊκό αποικισμό. Πρόκειται για παραφθορά της ελληνικής λέξης άλβις = λευκός (πιθανώς λόγω των λευκών απόκρημνων βράχων των νοτίων ακτών). Το ίδιο και τα τοπωνύμια Τάρα της Ιρλανδίας (αρχαία πόλις) και του αρχιπελάγους Σέτλαντ (Η "Γη των Σετ", βλ. Σητεία Κρήτης, Σέτα Ευβοίας και Σήτιον ή Σητία Ιταλίας) ΒΑ της Σκωτίας (Η "Γη του Σκότους").

Αφρική (ρωμαϊκή επαρχία) : η ονομασία της προέρχεται από την κόμη των κατοίκων της.

Περσία : η ονομασία της προέρχεται από τον Πέρση, υιό του Περσέως και της Ανδρομέδως.

Ιβηρία (ρωμ. Ισπανία) : η ονομασία της προέρχεται από τον Έβρο ποταμό που την διέτρεχε.

Σαρδηνία : Γνωστή κατά την αρχαιότητα ως Σαρδώ, ήταν ελληνική αποικία, αρχικώς των Πελασγών και κατόπιν διαφόρων Αργοναυτών και των υιών του Ηρακλέους από τις Θεσπιάδες. Οι τελευταίοι εγκατεστάθησαν εκεί από την Βοιωτία και την Αθήνα, με αρχηγό τον Ιόλαο (Παυσανίας : Α' 29,5 και Απολλ. Β' 149). Στο νησί υπάρχουν πάρα πολλά μεγαλιθικά μνημεία, 6.000 νουράγκι και μεγαλιθικοί τάφοι. Ο προϊστορικός πληθυσμός του νησιού δέχθηκε τις επιδράσεις του ιβηρικού και του αιγαιοπελαγίτικου πολιτισμού• τον 7ο αι. π.Χ. ίδρυσαν κάποιες αποικίες πρώτα οι Φοίνικες και κατόπιν οι Φωκαείς.

Μάλτα : Τα νησιά Μάλτα και Γκόζο (οι αρχαίες ονομασίες τους ήταν Μελίτη και Γαύλος, δηλ. ελληνικές), ήταν κατοικημένα από την προϊστορική εποχή. Σε μερικές τοποθεσίες, όπως Tarxien, Mnaidra και Ggantija, υπάρχουν περίφημα μεγαλιθικά μνημεία, τα οποία ομοιάζουν με τα μυκηναϊκά. Εκτός από τα κοινά αρχιτεκτονικά στοιχεία, υπάρχουν και διακοσμητικές σπείρες, παρόμοιες με εκείνες του αιγαιακού πολιτισμού. Σύμφωνα με τον Κλαύδιο Πτολεμαίο στην Μελίτη υπήρχαν ιερά της Ήρας και του Ηρακλέους.

Βαλεαρίδες : νήσοι της Δ. Μεσογείου ανατολικά της Ιβηρικής. Αποικίες των Ελλήνων (Βοιωτών και Ροδίων) πριν από τους Καρχηδόνιους και τους Ρωμαίους. Ήταν γνωστές στους προϊστορικούς Έλληνες "Αργοναύτες" ως Πιτυούσσαι Νήσοι (δηλ. Πευκονήσια). Άλλη αρχαία ελληνική ονομασία : "Γημνίσιαι Νήσοι". Όπως διασώζει ο Διόδωρος Σικελιώτης («ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ» : βιβλ. Ε' κεφ. 17, σ. 17.2 - 17.7) : «... ὑπὸ μὲν τῶν Ἑλλήνων ὀνομαζόμεναι Γυμνήσιαι διὰ τὸ τοὺς ἐνοικοῦντας γυμνοὺς τῆς ἐσθῆτος βιοῦν κατὰ τὴν τοῦ θέρους ὥραν͵ ὑπὸ δὲ τῶν ἐγχωρίων καὶ τῶν Ρωμαίων προσαγορεύονται Βαλιαρίδες ἀπὸ τοῦ βάλλειν ταῖς σφενδόναις λίθους μεγάλους κάλλιστα τῶν ἁπάντων ἀνθρώπων.». Όλες, δηλαδή, οι αρχαίες ονομασίες των σημερινών Βαλεαρίδων νήσων ήταν ελληνικές ! ! !

Μονακό : η ονομασία - και η τοποθεσία - σχετίζεται με τον Ηρακλέα τον Μοναχό, όταν αυτός αναπαύθηκε για κάποιο διάστημα εκεί. Πρόκειται για την Μόνοικο των αρχαίων Ελλήνων (λατινική ονομασία : Monaecus και Portus Herculis Monaeci, δηλαδή "Λιμήν του Ηρακλέους Μοναχού").

Κελτοί (Ιβηρίας) : ονομάστηκαν έτσι από τον Κελτό, υιό του Ηρακλέως και της Κελτούς (ή Κελτίνης), κόρης του Βρετάνου, ο οποίος ήταν βασιλεύς της Κελτικής (ή Γαλατίας).

Ιταλοί : πρώτοι οι Πελασγοί αποίκησαν την Ιταλία (και την Ιλλυρία) από την προκατακλυσμιαία περίοδο. Κατόπιν ήλθαν οι Λυκαονίδες, όπως ο Οινωτρός, ο Πευκέτιος, ο Δαύνος, ο Κρης Ιάπυξ και ο Εύανδρος, οι οποίοι υπήρξαν γενάρχες και επώνυμοι διαφόρων λαών. Από τους Οινωτρούς προήλθαν κατόπιν οι Ιταλοί. Αργότερα εγκαταστάθηκαν Κρήτες, Βοιωτοί, Θεσσαλοί, Θράκες, Πελοποννήσιοι κ.ά. Οι Μεσσάπιοι, οι Μεταπόντιοι, οι Σαβίνοι (Σαβέλοι, Λευκανοί και Βρέττιοι) ήσαν Βοιωτοί. Ο Εύανδρος με έναν στρατό Αρκάδων εγκαταστάθηκε στην περιοχή της μετέπειτα Ρώμης..! Την εποχή των Τρωϊκών ήλθε ο Οδυσσεύς, ο Διομήδης, ο Φιλοκτήτης, ο Τελαμών κ.ά., καθώς και οι Τυρρηνοί από την Μαιονία (Λυδία), απόγονοι του Ηρακλέως. Άρα, οι Τυρρηνοί (Τούσκοι ή Ετρούσκοι, κατά την των Λατίνων φωνήν) ήλθαν το 1.300 π.Χ. περίπου και όχι τον 8ο αι. π.Χ., όπως γενικώς και αδιακρίτως διαδίδεται...

Την ίδια εποχή ήλθαν και ορισμένοι Τρώες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο Λάτιο (βλ. Λατίνοι), καθώς και οι Ενετοί από την Παφλαγονία. Κατόπιν ήλθαν ξανά οι Έλληνες και αποίκησαν για μία ακόμη φορά την Κάτω Ιταλία (την λεγόμενη «Μεγάλη Ελλάδα»), την Σικελία και την Σαρδηνία. Η Μαντώ, η κόρη του Τειρεσίου, ίδρυσε την Μάντουα (Madova) και την Περουσία (Perugia). Η Πίσα (Pizza) ιδρύθηκε από τους Πισάτες της Ηλείας (Στράβων, Πλίνιος, Βιργίλιος, Κλαυδιανός). Η Πομπηΐα ήταν ελληνική από την προϊστορική περίοδο. Αλλά και το "ρωμαϊκό" όνομά της είναι ...ελληνικό (βλ. πομπή, πομπεία, πομπείον κ.ά.). Η Βρεττία (από τον Βρέττο, υιό του Ηρακλέους) μετονομάστηκε σε Καλαυρία τον Μεσαίωνα. Αλλά και η καινούργια ονομασία της είναι ελληνική (!) από τον Κάλαυρο, υιό του Διός, και αδελφό του Γεραίστου και του Ταινάρου (από τον οποίον ονομάστηκε το ακρωτήριον Ταίναρο).

Η Ν(ε)άπολη, προϊστορική πόλη με αρχικό όνομα Παρθενώπη, μετονομάσθηκε σε "Νέα Πόλιν" από νέους αποίκους, Αθηναίους και Χαλκιδείς τον 5ο αι. π.Χ. Η Πάδουα (Padova), κατά τον Βιργίλιο, ιδρύθηκε από τον Αντήνορα, επιφανή Τρώα, μετά την άλωση της Τροίας. Μετά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους, μετονομάσθηκε σε Πατάβιον. Ο Παλατίνος λόφος, ο αρχαιότερα κατοικημένος από τους επτά λόφους της Ρώμης, ονομάσθηκε από τον υιό του Λυκάονος, Πάλλαντα, ο εγγονός του οποίου, Εύανδρος, εγκαταστάθηκε εκεί με ολόκληρο στρατό Αρκάδων πολύ πριν "ιδρύσει" την Ρώμη ο Ρωμύλος, υιός του Τρώα Αινεία. Είναι το αρχαίο Παλλάντιον. Αρχαιότατο όνομα της Σικελίας, η Τρινακρία λόγω των τριών άκρων της, ή Θρινακία, από τον Θρίνακα, υιό του Ηλίου, από την Ήλιδα της Πελοποννήσου. Άλλη, επίσης αρχαιότατη ονομασία της Σικελίας, ήταν η Σικανία, από τους Σικανούς, τον "πρώτο λαό που την κατοίκησε". Αλλά ο Σικανός ήταν υιός του Ποσειδώνος (= Βριάρεω) και πατέρας των Κυκλώπων. Φαίσολαι, η σημερινή Φλωρεντία (ελληνική πόλη, όπως αποκαλύπτει το όνομά της). Τουρίνον (Torino), η αρχαία Augusta Taurinorum. Προϊστορική ελληνική πόλη με αρχική ονομασία Ταύρος ή Ταυρίς (πρβλ. Ταυρομένιον Σικελίας, η σημ. Ταορμίνα).

Λατίνοι : κατά τον Ησίοδο («ΘΕΟΓΟΝΙΑ» στ. 1013) ο Λατίνος, επώνυμος των Λατίνων, ήταν υιός του Οδυσσέως και της Κίρκης, προφανώς μετά τα Τρωϊκά. Πριν από τον Κατακλυσμό, στην περιοχή του Λατίου είχαν εγκατασταθεί Αρκάδες με τον Εύανδρο, Κρήτες, Βοιωτοί, Αθηναίοι κ.ά. Στο νοτιότερο άκρο της χώρας, κοντά στα σύνορα με την Καμπανία, ήταν το όρος Κιρκαίο και μία πολίχνη με ιερό της Κίρκης και βωμό της Αθηνάς («ΤΟΥ ΣΤΡΑΒΩΝΟΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ» κεφ. Ε' παρ. 3,6,5).

Αιθίοπες : από το αίθω (= καίω) + οψ (= όψη). "Ο κεκαυμένην έχων τήν πρόσοψιν" («ETYMOLOGICON MAGNUM LEXICON» σελ. 33), δηλ. λόγω της μελαμψότητος των κατοίκων της.

Σκύθαι : οι εκδοχές που παραθέτει ο Ηρόδοτος για την καταγωγή τους είναι τρεις : κατά την πρώτη, οι ίδιοι οι Σκύθες ισχυρίζονταν ότι ο πρώτος άνθρωπος που κατοίκησε την έρημη χώρα τους ήταν κάποιος Ταργιτάος, υιός του Διός και μιας κόρης του ποταμού Βορυσθένους (σημ. Δνείπερος). Κατά την δεύτερη εκδοχή του Ηροδότου, σύμφωνα με τους Έλληνες της περιοχής, επώνυμος γενάρχης των Σκυθών ήταν ο Σκύθης, υιός του Ηρακλέους και μιας ντόπιας γυναίκας, η οποία κατά το κάτω ήμισυ του σώματός της ήταν έχιδνα (κατά μία άλλη άποψη ονομάζονταν Έχιδνα). Όλοι οι Σκύθες λάτρευαν ως θεούς πρώτα την Εστία (Ταβιτί), και έπειτα τον Δία (Παπαίο) και την σύζυγό του Γη (Απί), τον Απόλλωνα (Γοιτόσυρο), την Ουράνια Αφροδίτη (Αργίμπασα) και τον Άρη. Οι Βασιλικοί Σκύθες προσέφεραν θυσίες και στον Ποσειδώνα, τον οποίον ονόμαζαν Θαγιμασάδα. Παπαίος (ο Δίας) : πρόκειται για αρχαία Ελληνική λέξη η οποία σχετίζεται με το "πατήρ" και "πάππος". Στην «ΟΔΥΣΣΕΙΑ» (ραψ. ζ' στ. 57), η Ναυσικά αποκαλεί τον πατέρα της "πάππα φίλ΄͵" δηλ. "πάππα μου φίλε").

Ιλλυριοί : κατά τον ψευδο-Απολλόδωρο («ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ» : Γ' 39,1 - 9), ο Κάδμος και η Αρμονία μετά την βασιλεία των στις Θήβες της Βοιωτίας, ήλθαν στους Εγχελείς της Β. Ηπείρου, του οποίους βοήθησαν στον πόλεμο εναντίον ενός γειτονικού λαού. Αφού νίκησαν, ο Κάδμος έγινε βασιλιάς και απέκτησε από την Αρμονία έναν υιό, τον Ιλλυριό, ο οποίος υπήρξε επώνυμος της χώρας της Ιλλυρίδος (ή Ιλλυρίας) και του λαού των Ιλλυριών. Στο δε έργο του Σκύλακος Καρυανδέως «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΛΙΒΥΗΣ» (24.11 - 24.14) αναφέρεται και η τοποθεσία του μνημείου του "μυθολογικού" αυτού ζεύγους Ελλήνων στην Ιλλυρία : «... ἀπὸ δὲ τοῦ Ἀρίωνος ποταμοῦ [ἐπὶ τὸν Ριζοῦντα ποταμὸν]...» ... «...καὶ Κάδμου καὶ Ἁρμονίας οἱ λίθοι εἰσὶν ἐνταῦθα...». Η αρχαιότερη, δε, παράδοση που σχετίζεται με την Ιλλυρίδα είναι της Ιους από το Άργος, η οποία μετά το Ιόνιο διέσχισε την Ιλλυρία. Οι πρώτοι προκατακλυσμιαίοι άποικοι της Ιλλυρίας, όπως και της Ηπείρου, ήσαν οι Πελασγοί. Αργότερα, μετά τον Κατακλυσμό, η χώρα αποικίσθηκε από Βοιωτούς, Κρήτες κ.ά., και κατά τους ιστορικούς χρόνους από νεώτερους Έλληνες, οι οποίοι έκτισαν αρκετές πόλεις. Στην Εγκυκλοπαιδεία «Πάπυρος Λαρούς» (λ. Ιλλυρικός) - σχετικά με την ιλλυρική γλώσσα – πληροφορούμεθα ότι «... δεν είναι βέβαιο αν οι Ιλλυριοί γνώριζαν την χρήση της γραφής...» και ότι «...η μοναδική επιγραφή που έχουμε είναι πολύ μικρή και γραμμένη με ελληνικά γράμματα...» ! ! !

Λισσαβών : προϊστορική αποικία των Φοινίκων, την οποία πολλοί σύγχρονοι ερευνητές συσχετίζουν με το όνομα του Οδυσσέως. [«Η ιστορία της Λισαβόνας αρχίζει από πολύ παλιά. Κατά το μύθο, ο Οδυσσέας στη μακρόχρονη και βασιλική του περιπλάνηση, έσυρε τα πλοία του στη στεριά, κοντά στις ήμερες εκβολές του Τάγου, κι εκεί ίδρυσε μια «πόλη», που πήρε από αυτόν το πρώτο της όνομα : Ουλυσοπόνα». Το όνομα «Ουλυσοπόνα» προέρχεται από την λέξη Olysses, που αποδίδει το όνομα Οδυσσέας στα λατινικά. Στην Λισαβόνα σε περίοπτη θέση στο λιμάνι, υπάρχει επιγραφή που αναφέρει : «Το Λιμάνι του Οδυσσέα» (πληροφορία που έλαβε ο Συγγραφέας Χρήστος Δ. Λάζος από την κυρία Μαρία Χιδήρογλου, μεταφράστρια, πορτογαλικής καταγωγής).]

Καρχηδών : από την Θεσπιάδα ερωμένη του Ηρακλέως, Κέρθη ή Κήρθα.

Φοινίκη : το όνομά της οφείλεται στον Φοίνικα, υιό του Αγήνωρος και αδελφό της Ευρώπης, του Κάδμου και του Κίλικος. Ο Αγήνωρ ήταν αδελφός του βασιλέως της Αιγύπτου Βήλου και υιός της Λιβύης και του Ποσειδώνος, ο οποίος ήλθε από την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στην Φοινίκη. Η δε Λιβύη ήταν κόρη του Επάφου, του υιού του Διός και της Ηούς, ιέρειας της Ήρας στο Άργος πριν από τον Κατακλυσμό. Επομένως, οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής (Λιβύης, Αιγύπτου, Παλαιστίνης κ.λπ.) ήταν ελληνογενείς Αργείοι και Πελασγοί..!

Βύβλος : ιδρυθείσα από την Βυβλίδα, κόρη του Κρητός Μιλήτου.

Από μία άποψη, όλοι αυτοί οι πολιτισμοί έχουν δεχθεί τον ΓΟΝΟ του Ελληνικού Πολιτισμού. Ήταν, δε, τόσο μεγάλη η επίδραση αυτή, που ακόμη και οι σημερινοί "[s]ιδιοκτήτες[/s]χρήστες" της Γης της Χαναάν κόντεψαν να ξεχάσουν την γλώσσα, τον πολιτισμό και την θρησκεία τους..!

Και πάλι, οι Έλληνες, ή, καλύτερα, ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΣ της Αιγύπτου, τους βοήθησαν να διατηρήσουν την Γνώση της Φυλής τους, αλλά και το ΜΙΣΟΣ που εξακολουθούν να θρέφουν εναντίων των Ελλήνων ακόμη και σήμερα. Βλέπετε, ΚΑΠΟΙΟΙ έχουν στα γονίδιά τους την ΦΙΛΟΤΗΤΑ και τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, ενώ ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΛΛΟΙ έχουν στα γονίδιά τους το ΜΙΣΟΣ και την ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ.

ΠΗΓΗ κειμένων :

• ΧΡΗΣΤΟΣ Δ. ΛΑΖΟΣ : «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΥΘΕΑ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΘΟΥΛΗ» εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ,
• ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ : «ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΤΟΜΟΣ Α' : ΕΥΡΩΠΗ» εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ 1999,
• ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ : «Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΛΛΑΣ - ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ» εκδόσεις Aldebaran 1999,
• ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ : «ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΤΟΜΟΣ Β' : ΑΣΙΑ - ΑΦΡΙΚΗ - ΑΜΕΡΙΚΗ - ΩΚΕΑΝΙΑ» εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ 1999,
• ΟΜΗΡΟΥ «ΟΔΥΣΣΕΙΑ» μετάφρασις ΚΩΣΤΑ ΔΟΥΚΑ, κοινή έκδοσις των οίκων : ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ και ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ (Α' Έκδοσις 1999),
• THOMAS GAISFORD : «ETYMOLOGICON MAGNUM LEXICON» φωτοτυπική ανατύπωσις – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ - α' έκδοσις Ιανουάριος 2000,
• ΑΡΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ : «ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ - 17.800 ονόματα» εκδ. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ (Ιούλ. 2001),
• ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ : «ΚΛΑΥΔΙΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ : ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΥΦΗΓΗΣΙΣ : Αρχαίο κείμενο - Μετάφρασις - Χάρτες - Λεξικό» εκδ. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ 2001,
• ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ : «ΑΡΧΑΙΟΙ ΛΑΟΙ : ΑΡΧΑΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ - ΛΕΞΙΚΟΝ» εκδόσεις ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ 2002,
• «ΛΕΞΙΚΟ ΣΟΥΪΔΑ - 10ος αιώνας μ.Χ.» ΘΥΡΑΘΕΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2002,
• «Ηλεκτρονικό Λεξικό : ΑΡΧΑΙΑ - ΝΕΑ , ΝΕΑ - ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» της MAGENTA LTD,
• Σύμπακτος Δίσκος : «TLG CD-ROM» (TLG Workplace 8.0 - 2/11/00).

*Στην φωτογρφία ο Άτλας κρατώντας όλη τη γη στους ώμους! (Γλυπτό του 2ου μ.Χ. αι., Αρχαιολογικό Μουσείο Ν(ε)άπολης, Ιταλία)

Ταξίδι στην Αρχαία Ελλάδα