Ο μεγάλος ασθενής

Του Γ-Σ. Πρεβελάκη.

Έως προσφάτως,η Ελλάδα έμοιαζε να διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για να οικοδομήσει μια στέρεη οικονομική βάση:τουριστικά πλεονεκτήματα,γεωοικονομική θέση,συμμετοχή στις δυο μεγάλες δυτικές συμμαχίες,άνοιγμα στον κόσμο χάρη στη διασπορά και τη ναυτιλία,ανθρώπινους πόρους.Σύμφωνα με τις κυρίαρχες οικονομιστικές θεωρήσεις,η ελληνική κρίση δε θα έπρεπε να υφίσταται.

Όταν η πραγματικότητα δε συμφωνεί με τη θεωρία,οι επιστήμονες αλλάζουν θεωρία.Αντιθέτως,οι διεθνείς γραφειοκράτες και οι εντόπιοι θαυμαστές τους εμμένουν.Όμως,les faits sont tetus(τα γεγονότα είναι επίμονα).Η Ελλάδα,βαρέως ασθενής μετά από τριαντακονταετή ευρωπαϊκή θεραπεία,κινδυνεύει να εκπνεύσει από τη διεθνοποίηση και την εντατικοποίηση των μεθόδων αυτών.

Η ελληνική κρίση δεν είναι οικονομική.Οι οικονομικές δυσκολίες είναι το επιφαινόμενο,η εκδήλωση βαθύτερων πνευματικών και ιδεολογικών αντιφάσεων,το σύμπτωμα και όχι η ασθένεια.Αν όλες οι δυνάμεις του Έθνους συνέκλιναν,θα επετύγχαναν και την οικονομική ανόρθωση.Σήμερα,αντιθέτως,αποκλίνουν.

Ο Εθνικισμός έχει σχεδόν απαγορευτεί από το λεξιλόγιο.Όμως,όπως και η Δημοκρατία,είναι το μη χείρον σύστημα για την οργάνωση των κοινωνιών,καθώς συγκροτεί αίσθημα ανήκειν σε ένα ευρύ κοινωνικό δίκτυο.Δια της ισχυρής συμβολικής παρακάμπτονται τα ατομικά,οικογενειακά και άλλα επί μέρους συμφέροντα.

Όπως και η Δημοκρατία,έχει και αρνητικά.Όμως,οι εναλλακτικές οδοί έχουν αποδειχθεί ανελεύθερες ή ουτοπικές.Στις αρχές του περασμένου αιώνα,οι Αυτοκρατορίες κατέρρευσαν ως αυταρχικές.Στο τέλος του,ο κομμουνισμός απέτυχε παταγωδώς.Στις αρχές του τρέχοντος,η θεοκρατία καλύπτει απειλητικά το κενό που δημιουργούν οι ουτοπίες της Παγκοσμιοποίησης.Η Ευρώπη δε συνιστά άρνηση του εθνικισμού,αλλά πρόταση για να αμβλυνθούν οι αδυναμίες του.Τέλος,τα αντιεθνικιστικά κηρύγματα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι για εξωτερική μόνον κατανάλωση-στο εσωτερικό ο Εθνικισμός ανανεώνεται συνεχώς.

Κρίσιμο διακύβευμα δεν είναι επομένως ο Εθνικισμός καθ’ εαυτόν,αλλά η μορφή και το είδος του:φοβικός,κλειστός και επιθετικός ή αντιθέτως ανοικτός,εξελισσόμενος και προσαρμοσμένος στο γεωπολιτικό του περίγυρο;

Το 19ο αιώνα,ο ελληνικός εθνικισμός υπήρξε πρωτοπόρος:ευέλικτος,ανοικτός,προοδευτικός,στηριζόταν σε έναν πλούτο συμβόλων και σε ιδιοφυείς ιδεολογικές συνθέσεις,όπως η συναρπαστική ιστορική αφήγηση του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου.Χάρη στον Εθνικισμό η Ελλάδα έφτασε δυναμικά στον 20ο αιώνα.Όμως,η Μικρασιατική Καταστροφή έπληξε καίρια το ηθικό της χώρας.

Έκτοτε ο ελληνικός Εθνικισμός βάλλεται από ποικίλες δυνάμεις,άλλες καλοπροαίρετες και άλλες τηλεκατευθυνόμενες.Οι υπερασπιστές του απέτυχαν να τον προσαρμόσουν στην εξελισσόμενη παγκόσμια γεωπολιτική και ιδεολογική πραγματικότητα.Σήμερα έχουν εκλείψει και οι λιγοστές πνευματικές μορφές που σημειοδοτούσαν γραμμές ανανέωσης:ο Κωνσταντίνος Τσάτσος,ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος,ο Γιώργος Σεφέρης,ο Γιώργος Θεοτοκάς.Παγιδευμένος ανάμεσα σε αποδομητικούς εχθρούς και αρτηριοσκληρωτικούς φίλους,ο ελληνικός Εθνικισμός παρακμάζει.Αδυνατεί να επιτελέσει τον προορισμό του,δηλαδή να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή.

Μετά τον Εμφύλιο,η απάντηση στη δομική αυτή αστοχία αναζητήθηκε στη διανομή πλούτου.Οι πόροι όμως,δεν προήλθαν από παραγωγή.Συχνά εξωγενείς,αντάλλαγμα υποτέλειας,δημιούργησαν αίσθημα εθνικής μειονεξίας.Άλλοτε οι πόροι ήταν δάνειοι από τις μελλοντικές γενεές,δηλαδή μεταφορά του οικονομικού προβλήματος στο μέλλον.Άλλοι εξασφαλίστηκαν από τον ευτελισμό της πολιτισμικής και περιβαλλοντικής εθνικής κληρονομιάς: «τσιμεντοποίηση» των ελληνικών τοπίων,εν συνδυασμώ με ένα εξαγώγιμο συνοθύλευμα από Ακρόπολη,μουσακά,συρτάκι και άλλα δύσμορφα χαρακτηριστικά της ελληνικής εικόνας,όπως προβάλλεται στη διεθνή αγορά.

Όσο εφαρμόζονται οι τακτικές αυτές,τόσο η εθνική υπερηφάνεια υπονομεύεται.Όσο υποσκάπτεται ο Εθνικισμός,τόσο καθίσταται αναγκαία η διανομή πλούτου για την εξαγορά της κοινωνικής ειρήνης.Ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε καταστροφή,η οποία αναστέλλεται από την έξωθεν βοήθεια-έως ότου και αυτή εξαντληθεί.

Η ελληνική ιθύνουσα τάξη καλείται να αποβάλει την πνευματική της ραστώνη και να επενδύσει σε μια εκ βαθέων ανανέωση του ελληνικού Εθνικισμού.Αλλοιώς,ενδέχεται να υποχρεωθεί να μετακομίσει σε άλλες χώρες,όπως έπραξαν παλαιότερα οι Λιβανέζοι «έχοντες και κατέχοντες».

Εφημερίδα Εστία -14/9/2010

*Ο Γεώργιος-Στυλιανός Πρεβελάκης είναι Kαθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης