Από τον φιλοσοφικό στοχασμό του Λιαντίνη

Συχνά γίνεται χρήση της ρήσης του Λιαντίνη πως «όταν σου μάθουν κάτι επίμονα από τη νηπιακή ηλικία και μέσα στην αταβιστική χαραγή και σφυρηλάτηση για δεκάδες γενεές, τότε η δομή αυτή γίνεται θεμελιώδης στην υφή της ύπαρξης και της ουσίας σου. Η κατατύπωση τούτη στη σκέψη, στο χαρακτήρα, στην κοσμοθεωρία σου γίνεται κάτι σαν κληρονομικός κώδικας ».

Και με την ρήση αυτή οι σημερινοί πολέμιοι του θρησκευτικού συναισθήματος πολεμάνε με αδυσώπητη ειρωνεία και ολοκληρωτισμό στη σκέψη, κυρίως, την χριστιανική πίστη, προβάλλοντας την δική τους μη (ή αντι-) θρησκευτικότητα και, μάλιστα, με την πρόθεση  να την αναγάγουν ως το μόνο -και παναθρώπινο- μοντέλο. Και τούτο το πράττουν διαψεύδοντας ανθρωπολογικά και ιστορικά δεδομένα.

Η μονομερής κι επιλεκτική αυτή χρήση διαπαιδαγωγητικών απόψεων του Λιαντίνη, αδιαφορεί και παραλείπει να λάβει υπ' όψιν της, μια άλλη ρήση του δασκάλου, φιλοσοφική αυτή την φορά, σύμφωνα με την οποία «Όταν στην ερώτηση (για την ύπαρξη του Θεού) αποκριθώ, ναί! πιστεύω στο θεό, γίνομαι αυτοστιγμεί μωρός. Γιατί δέχομαι στενόκαρδα και στενόμυαλα, κάτι που δεν το ξέρω, σαν αληθινό. Καταντώ δογματικός. Και η επιστήμη θα με πετάξει αυτόματα έξω από τα όρια της με την παρατήρηση: διότι λες ανοησίες.

Όταν στην ερώτηση αποκριθώ, όχι! δεν πιστεύω στο θεό, γίνομαι αυτοστιγμεί μωρός. Γιατί δέχομαι στενόκαρδα και στενόμυαλα, κάτι που δεν το ξέρω, σαν αληθινό. Καταντώ δογματικός. Και η επιστήμη θα με πετάξει αυτόματα έξω από τα όρια της με την παρατήρηση: διότι λες ανοησίες.

Τι απομένει να αποκριθώ; Αυτό ακριβώς είναι το λεπτό σημείο, που γεννά την ανεξάντλητη γονιμότητα του προβλήματος.»

Λέει κι αυτά λοιπόν ο Λιαντίνης, και μας δίνει την σκυτάλη για να προβληματιστούμε, ο καθένας με βάση τις ικανότητες και τις πνευματικές του δυνάμεις, ώστε να βρούμε το κατάλληλο έρεισμα για τις απόψεις, τους σκοπούς και τις αποφάσεις μας. Τα εργαλεία (τα επιχειρήματα) για τους σκοπούς και τις επιλογές μας, θα τα αποφασίσουμε εμείς, κι όχι το επιχείρημα ενός τρίτου, που απλώς μπορεί να θίγει με κάποιο τρόπο τον αντίπαλό μας. Ούτε θα βοηθήσει ουσιαστικά η «συνεργασία» μας (δηλαδή η συνωμοτική σύμπραξή μας!)  από κοινού με κάποιους άλλους, εναντίον επιλεγμένου (προς εξουδετέρωση ή φρονηματισμό για τους άλλους) αντιπάλου. Η Ιστορία εχει δείξει πού κατατείνουν όλα αυτά, κι όποιος δεν έχει μελετήσει την Ιστορία και τις συμφορές της ανθρωπότητας, απλώς θα «ανακαλύψει» την πυρίτιδα μετά από πολλούς αιώνες χρήσης της, επαυξάνοντας τις συμφορές στην ανθρωπότητα.

Κι όσο για την επιλεγόμενη κάθε φορά διαπαιδαγωγητική μέθοδο, και το ποιά είναι προτιμώτερη, αυτό έχει να κάνει με τους σκοπούς που επιδιώκουμε με την διαπαιδαγώγηση.

Αν δηλ., επιθυμούμε να συμβάλλουμε στο να διαμορφωθεί ένας ελεύθερος άνθρωπος, με κρίση και άποψη, με δύναμη χαρακτήρα με δημιουργικότητα, ικανότητα και βούληση, υπευθυνότητα και συνέπεια ή αν επιθυμούμε να δημιουργηθούν ελεγχόμενοι, υπάκουοι και χειραγωγούμενοι πληθυσμοί.

Αν θέλουμε το πρώτο, εξυπακούεται ότι η δράση μας αφορά και υπηρετεί τον διαπαιδαγωγούμενο άνθρωπο, ενώ αν θέλουμε το δεύτερο, είναι προφανές ότι εξυπηρετούμε ίδια -δικά μας- σχέδια και σκοπούς, ή άλλων, και πάντως όχι τον διαπαιδαγωγούμενο άνθρωπο, που θα τον ευνουχίσουμε πνευματικά και θα τον εγκαταλείψουμε έρμαιο στα χέρια επιτηδείων ή αφεντικών.

Πράγματι, αν μέσα στην ψυχή του νέου ενσταλλάξεις το μίσος «κατά των εχθρών» και την εναντίον αυτών καταστροφικότητα και αντιπαλότητα, δημιουργείς σιγά-σιγά έναν «στρατό» για τις επιδιώξεις σου, και κάθε φορά που τα σχέδιά σου σκοντάφτουν σε έναν συγκεκριμένο εχθρό, χρησιμοποιείς αυτόν τον «στρατό» σου εναντίον του, κι εσύ ακινδύνως απολαμβάνεις την νίκη, που τα ρομποτάκια επιτυγχάνουν υπό τις εντολές σου, εξουδετερώνοντας τους εχθρούς σου, ή εξουδετερωνόμενα μεταξύ τους. Η «αποθήκη μισούντων» δεν στερεύει ποτέ για τον συμφεροντολόγο «παιδαγωγό» του μίσους, όσες φορές και αν χρειαστεί να αντλήσει από αυτήν.

Μεγάλη -πιστεύω- θα είναι η διαφορά, αν μέσα στην ψυχή του νέου ενσταλλάξεις την αγάπη για την τιμή και την ευθύνη, την ελευθερία και την δημιουργία, την σκέψη και την διανόηση, την ανθρωπιά και την φιλαλληλία, κι άλλα που νοηματοδοτούν την ανθρώπινη ζωή, αντί να του εξωραϊσεις  τον αγώνα κατά του «κακού αντιπάλου» ώστε να τον φανατίσεις στο σκοπό της εξουδετέρωσης του συνανθρώπου του για χάρη σου, ή να  δελεάσεις τον νέο με την πλανερή κατανάλωση και την καταστροφική φιλαργυρία, ή την λατρεία για το πρόσκαιρο φυσικό κάλλος της μορφής, κ.α. παρόμοια.

Είμαστε πολύ μακριά από το σημείο στο οποίο μας άφησε ο φιλοσοφικός στοχασμός του Λιαντίνη: το λεπτό σημείο, που γεννά την ανεξάντλητη γονιμότητα του προβλήματος. Εκεί που:

«Ό,τι σου μένει και ό,τι σου δίνεται είναι εκείνο το σημείο, το άπειρα ελάχιστο ανάμεσα στο όχι και το ναι, να το ευρύνεις, να το πλατύνεις, να το βαθύνεις, να το εκτείνεις. Να το μεταχειριστείς μ' έναν τέτοιο τρόπο απόπειρας, και δοκιμασίας, και βασανισμού, και αγωνίας, ώστε από το απειροελάχιστο σημείο να δημιουργήσεις διάσταση, και έκταση, και διάρκεια, χώρο και χρόνο.

Να πλάσεις, δηλαδή, από το ανάμεσα στο ναι και στο όχι ζωή, αλήθεια, και ύπαρξη.

Είναι χρεία το σημείο το ελάχιστο της αδυνατότητας και της ουτοπίας ανάμεσα στο ναι και στο όχι να το κοιτάξουμε έτσι, ώστε να απορροφήσει σε όλη τη ζωή τη ζωή μας. Τη βιοτική μας μέριμνα, δηλαδή, την πνευματική ορμή, την υπαρκτική ετοιμότητα, την ηθική πράξη».

Ο Λιαντίνης μας αποκαλύπτει την δύναμη και την σημασία της προσωπικής μας επιλογής. Δεν μας υπαγορεύει τρόπους να σταθούμε. Μας ανοίγει δρόμους ευθύνης. Καθώς παρακάτω, λέει:

«Και σ' ένα πλαίσιο καταλογισμού ευθυνών αναφορικά με την ατομική μας προαίρεση, στην ερώτηση της Μαργαρίτας η απόκριση του Φάουστ θα είχε να μας ειπεί:

Όποιος πιστεύει στο θεό, έχει μέσα του ένα νεκρό θεό. Όποιος δεν πιστεύει στο θεό, έχει μέσα του ένα νεκρό άνθρωπο.

Όποιος πιστεύει αλλά και δεν πιστεύει στο θεό, έχει μέσα του ζωντανό το νόμο της φύσης. Απλά, καταληπτά, και στα μέτρα του ανθρώπου ζει το θαύμα του κόσμου».

Όταν ο Λιαντίνης λέει: «ο θεός για τα μέτρα του ανθρώπου είναι και δεν είναι να υπάρχει, που λέει ο Φάουστ. Έχει και δεν έχει όνομα, που είπε ο Ηράκλειτος. Βρίσκεται άγνωστος, και τέτοιος θα παραμένει, όπως μας παρακινεί η επιγραφή στη βάση του βωμού στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας: τῷ Ἀγνώστῳ», δεν αφίσταται αυτού που και στην πατρολογία ομολογείται ότι δηλ. «ο Θεός είναι ακατάληπτος».

Κι επειδή ο ποιητής ό,τι ήθελε να πεί, το είπε με τον στοχασμό του, που ήταν ακατάπαυστη αναζήτηση, πάθος για δημιουργία και κατανόηση του κόσμου,  αυτό που είπε για την διαπαιδαγώγηση και την νηπιακή ηλικία, είναι, πράγματι, παιδαγωγικώς αδιάψευστο: πως η τότε αποκτηθείσα δομή, αυτή γίνεται θεμελιώδης στην υφή της ύπαρξης και της ουσίας σου. Κι επομένως αν γαλουχηθείς στο μίσος, τότε άρνηση, μίσος και διάλυση θα κυβερνάει την ζωή σου. Είναι προφανές πως ο καθένας μας ό,τι κουβαλάει μέσα του, αυτό προβάλλει και σ' ό,τι βλέπει μπροστά του.